ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
naminə hər cür rəzalətlər törətməyə hazır olan Bağırov kimi guya özümüzdən olan baltaların əli ilə xalqı qırıb çatırdılar. M.C.Bağırovun məhkəmədə daxili
işlər orqanlarının məsul əməkdaşlarının belə niyyətlərindən bixəbər olduğunu bildirməsi və öz-özünü ittiham etməsi qeyri-səmimi təsir bağışlayır. Onun etirafı: «O illərdə Azərbaycan XDİK orqanları tərəfindən həbs olunmuş partiya-sovet fəallarının sayının bu qədər çox olması mənə aydın olur. O vaxtlar mən bunu o qədər hiss etmir, buna nəzarət etmir, XDİK-nın işini yoxlamırdım. Bu da kökündən səhv, yolverilməzdir. Ancaq bu məhz belə olub. Mənim bu səhlənkarlığım ciddi tənbehə və cəzaya layiqdir» Etirafının sonunda o bildirirdi: «Mən inanaraq XDİK orqanlarını onlara etibar etmişəm. Bu işdə xalqın qarşısında günahlarım o qədər böyükdür ki, məni güllələmək də azdır, asmaq azdır, məni şaqqalamaq, parça-parça etmək lazımdır. 48
Nəzərə alsaq ki, insanların kütləvi şəkildə güllələnmələri barədə göstərişlərin bir çoxunu Bağırov özü, vermişdir, deməli onun bu etirafının səmimi olmasına inanmamaqda haqlıyıq. M.C.Bağırov bütün hakimiyyəti dövründə Şəkiyə, şəkililərə qarşı əndazəyə sığmayan nifrət hissi bəsləmişdir. Onun leksikonunda Nuxa banditizm yuvası, Nuxalılar isə bandit kəlmələrinin sinonimi olmuşdur. Bu bəlkə də, 1930-cu ilin aprelində Şəkidə onun həyatının bir tükdən asılı qalması ilə əlaqədar idi. Axı, bir qayda olaraq minlərlə adamı uf demədən ölümün ağuşuna atan diktatorlar öz həyatlarının üstündə yarpaq kimi əsirlər. AK(b)P Zaqatala-Nuxa dairə komitəsinin AK(b)P MK-ya verdiyi hesabatda bildirilir ki, 3 rayonda üsyanı yatırmaq üçün aparılan əməliyyat zamanı hökumət tərəfdən 51 nəfər, o cümlədən 23 nəfər kommunist, 6 nəfər komsomolçu və 22 nəfər bitərəf həlak olmuşdur. 49
Həmin hesabatda üsyançıların və əməliyyatda iştirak edən hərbçilərin itkiləri haqda heç bir məlumat yoxdur. Milli təhlükəsizlik nazirliyinin arxiv materiallarına istinad edən Cəlal Qasımov «Yaddaşın bərpası» kitabında öldürülənlərin və yaralananların sayı barədə dəqiq məlumat verir. 50
1930-cu il aprelin 12-dən mayın 12-dək olan müddət ərzində 180 nəfər məhv edilib, 150 nəfər isə yaralanıb. Kütləvi həbslər zamanı ağına-bozuna baxmadan 865 nəfər tutulub saxlanılmış, onlardan 226 nəfərinə üsyan iştirakçısı ittiham irəli sürülmüşdür.
48 M.C.Bağırovün məhkəməsi. Bakı, «Yazıçı», 1993 49 2 Baş arxivlər idarəsi F. 255, s. 1, iş 56, v. 38-47 50 Cəlal Qasımov “Yaddaşın bərpası”. Bakı, «Mütərcim», 1999, s. 119 55
Üsyançılara qarşı mübarizə aparan hökumət qüvvələrindən 73 nəfəri həlak olmuşdur. Öldürülənlərin 27 nəfəri sovet fəalı və kommunarlar, 4 nəfəri milis işçisi, 4 nəfəri DSİ-nin əməkdaşı, 10 nəfəri həmin idarəyə mənsub olan hərbi hissənin əsgər və zabitləri, 19 nəfəri digər hərbi hissələrdən olan hərbçilər, 9 nəfəri isə sürücü idi. Yaralananların sayı 79 nəfər olmuşdur. Onların 11 nəfəri sovet fəalı və kommunarlar, 2 nəfəri milis işçisi, 1 nəfəri DSİ-nin əməkdaşı, 38 nəfəri DSİ-yə mənsub olan hərbçilər, 23 nəfəri isə digər hərbi hissələrin döyüşçü və zabitləri, 4 nəfəri isə sürücü idi. Yuxarıda deyildiyi kimi, Şəki qətlimanın təşkilatçılarından biridə Qavril Hambosumoviç Şabanov olmuşdur. Təəssüf doğuran hal budur ki, bu cəllad sonralar da uzun illər Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanlarında fəaliyyət göstərmiş, kim bilir nifrət etdiyi bu xalqa qarşı nə qədər yeni cinayətlər törətmişdir. Əbdürəhman Abdullayevin xatirələrindən. «Mən Şabanovun şəklini Bideyiz kəndində o vaxt partkom işləmiş Əbdulcabbargildə görmüşəm. Onun özünə isə 1972-ci ildə Nizami muzeyində rast gəldim (O istefaya çıxıb muzeydə təsərrüfat müdiri işləyirdi). Bəli, bu 1934-cü ildə şəkilini gördüyüm həmin adam idi. Mən: - Şəkidə olmusanmı? - Yox! - Bəs Bideyiz kəndində necə? - Yox! Necə bəyəm? - Heç, Bideyiz kəndində gördüyüm şəkil lap sizə oxşayır. «Səhər eşitdim ki, Qavril Hambarsumoviçin gecə ürəyi dayanıb». 51
Cəfərabad kəndinin sakini 93 yaşlı Məsihə xanımın dediklərindən: 1930- cü ilin yazında atam İsmayıl Əfəndini, əmim Rəsul Yüzbaşını və əmim oğlu Məmməd bəyi ruslar aparıb güllələdilər (onunla bu söhbət 1996-cı ildə aparılmışdır). Şəkinin qanlı günləri, ayları beləcə davam edirdi. Nə qədər insanın məhv edildiyi haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Doğrudur, sənədlərə əsaslanaraq məlumat vermişdik ki, 1930-cu il aprelin 12-dən mayın 12-nə qədər olan müddət ərzində 180 nəfər yalnız üsyançı qüvvələrin nümayəndəsi məhv edilmişdir. Lakin bu yalnız silahlı toqquşmaların baş verdiyi müddət ərzində olan itkilərin sayıdır. Halbuki qətllər 30-cu illərin sonuna qədər davam etmişdir. Təkrar edərək bildiririk ki, əsas zərbə milli dövlətçilik, azad sənətkarlıq və müstəqil kəndli təsərrüfatı ənənələrini qoruyub saxlamaq istəyən insanlara qarşı yönəlmişdir. Tiranlar tiranı, cəlladlar cəlladı Stalinin özü əhalinin bu zümrəsinə qarşı tutulan divanın dəhşətli olduğunu etiraf etmişdi.
51 «Kommunist» qəzeti, 15 avqust 1989-cu il Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|