Səlahəddin Xəlilov
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və onun təşkilati formaları
- Elmi potensialın qorunub-saxlanması zərurəti
- Heydər Əliyev
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 10 - bəziləri üstündə monoqrafiya və ya elmi məcmuə yazılmış kitabları, bəziləri elmi titul və adları, bə- ziləri elmi idarələrdə çalışan və orada rəsmi maaş alan adamları elmin özü ilə qarışıq salırlar. Ayrıca götürülmüş bir şəxs üçün fərdi miqyas- da elmlə məşğul olmaq, ola bilsin ki, ancaq bir dü- şüncə prosesidir. Baxmayaraq ki, bu düşüncənin məhsulu müəyyən vasitələrlə elmi ictimaiyyətə çat- dırılmayınca, o ən böyük yenilik də olsa, hələ elmə aid olmayacaqdır. Yəni hətta fərd üçün də elm fərdi miqyas daşıya bilməz. O ki qala, cəmiyyət üçün, xalq üçün. Müəyyən bir xalq və ya ölkə üçün elm ayrı-ayrı adamların mənəvi tələbatı, intellektual əy- ləncəsi olmayıb sənayenin, təsərrüfatın, ümumiy- yətlə, istənilən ictimai fəaliyyət sahəsinin inkişafına xidmət edən ideya-nəzəri təminat mənbəyidir. Elmi- tədqiqat sahələri ilə müxtəlif ictimai fəaliyyət sahə- ləri arasında isə bir körpü olaraq müvafiq texnika və texnologiya sahəsi dayanır. Bu olduqca böyük, bü- tün ölkə miqyasında həyata keçən mürəkkəb ictimai prosesdir. Bəli, elm planetar, ümumbəşəri hadisədir. Va- hid böyük elm prosesinə daxil ola bilməyən, sanki özü üçün yaradılmış lokal elm strukturları isə əsl elm deyil. Böyük elmə daxil olmağın öz şərtləri var- dır. Bunlardan biri dünya miqyasında əldə olunmuş yeni elmi biliklərin və elmi axtarışların ön cəbhə- sində olmaqdır. Cəbhə xəttindən geridə qalanlar Elm və onun təşkilati formaları - 11 - müasir elmi prosesə qoşulmayaraq, artıq keçilmiş yolların künc-bucağında hansı isə tədqiqatla məşğul ola bilərlər, lakin bu, elm hesab edilə bilməz. Elmi potensialın qorunub-saxlanması zərurəti Yaranmış elmi potensialı qorumalı, saxla- malı, ondan indi və gələcəkdə müstəqil Azərbaycanın inkişafı naminə daha səmə- rəli istifadə etməliyik . Heydər Əliyev Bu gün dövlətin və cəmiyyətin qarşısında du- ran əsas vəzifələrdən biri elmi potensialın qorunub- saxlanması və ondan milli inkişaf naminə maksi- mum səmərə ilə istifadə olunmasıdır. Əgər bu, Elmlər Akademiyasının ənənəvi strukturunu saxla- maq və buradakı elmi mühiti bərpa etmək hesabına mümkündürsə, bütün qüvvələri bu istiqamətdə yö- nəltmək, AMEA-nı hər vasitə ilə dirçəltmək və onu işlək mexanizm vəziyyətinə qaytarmaq lazımdır. Lakin bunun üçün böyük təşkilatçılıq işi və büd- cədən böyük miqdarda vəsait ayrılması tələb olunur. Hazırda bəzi adamlar akademiyaya canıyananlıq göstərdikləri üçünmü, yaxud özlərini “şirin” salmaq üçünmü, – məhz bu variantın üzərində dayanır və Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 12 - elmi xilas etmək üçün büdcədən ayrılan vəsaitin bir neçə dəfə artırılmasını vacib sayırlar. Bəziləri isə məsələyə daha “yaradıcı” yanaşaraq, Akademiyanı xilas etmək üçün Elm Fondu yaratmaq ideyasını həlledici hesab edirlər. Lakin “bu fond haradan ma- liyyələşəcək”, – sualına başqa cavab tapa bilmədik- lərindən, yenə də dövlətə müraciət etmək məc- buriyyətindədirlər. Bəli, dövlət ola bilsin ki, elmə ayırdığı maliyyənin miqdarını başqa sahələrin hesa- bına artıra bilər. Lakin onun qəti əminliyi olmalıdır ki, bu pullar itən yerə getmir və bu sahə həqiqətən rentabellidir. Biz o vaxt, 2001-ci ildə belə yazmış- dıq: “Bütün məsələ burasındadır ki, hazırda dövlət- də belə bir əminlik yoxdur. Çünki elmin Azərbay- can üçün prioritet istiqamətləri hələ müəyyənləşdi- rilməmiş, elmin rentabelli fəaliyyət modeli işlənib hazırlanmamışdır”. 1 Bəli, Elmlər Akademiyası qorunub saxlanma- lıdır. Lakin hansı formada, hansı fəaliyyət istiqamə- tlərində və hansı infrastruktura daxil olmaqla? Bun- lar irəlicədən müəyyənləşdirilməlidir. Bu gün Aka- demiyanın keçmiş SSRİ Elmlər Akademiyasından qopub ayrılmış və təşkilati forması yeni miqyasın tələblərinə uyğun gəlməyən hazırkı vəziyyətini ey- nilə qoruyub saxlamaqdansa, onu daha mobil, daha çevik və daha məqsədyönlü bir quruma çevirmək 1 Xəlilov S.S. Lider. Dövlət. Cəmiyyət. Bakı, 2001, s. 171. Elm və onun təşkilati formaları - 13 - tələb olunur. Əgər biz elmi potensialımızın baza- sında həqiqətən rentabelli, işlək bir elm modeli qura bilsək, dövlət də bu sahəyə ayrılan pulun hədər getməyəcəyinə, “fundamental elm – tətbiqi elm – texnoloji ideya – mühəndis-konstruktor layihəsi – istehsal” zəncirində hər bir halqaya ayrılan pulun hədər getməyəcəyinə, sonrakı halqaların hesabına əməli nəticəsi olacağına əmin ola bilər. Hal-hazırda Azərbaycanda təkcə Elmlər Aka- demiyası ilə deyil, bütövlükdə elmin inkişaf strate- giyası ilə bağlı, elmin müasir tələblərə cavab verən təşkilati strukturunun formalaşdırılması ilə bağlı tədqiqatlara böyük ehtiyac vardır. Öyrənilməsi vacib olan sahələrdən biri də Azərbaycanda elmin inkişaf istiqamətlərinin təsnif edilməsidir. Kiçik bir ölkə elmin bütün sahələrində aparıcı mövqe tuta bilməz. Ona görə də elmin ma- liyyələşməsi üstün istiqamətlər (prioritetlər) prinsipi ilə həyata keçirilməlidir. “Elm” anlayışı ilə əhatə olunan tədqiqat sahə- ləri praqmatiklik prizmasından, habelə son nəticənin milli və ümumbəşəri dəyərlərlə əlaqəliliyi baxımın- dan üç qrupa bölünə bilər. Birincisi, tətbiqi elmlər- dir ki, onların da real fayda gətirməsi yaxın və uzaq məqsədlərə xidmət baxımından iki cür olur. Müəy- yən bir əməli fəaliyyət sahəsinin elmi əsaslarla qurulması, konkret bir istehsal müəssisəsinin texniki təchizatının yeni elmi biliklər əsasında təkmilləş- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|