Selçuk iletiŞİM

Bilgi İletişim Teknolojileri ve Ütopyan Bakış Açısı  (5-19)
9
3. Siyaset, Tarih ve Ütopyan Bakış Açısı:
Bu bakış açıları devletin mükemmeliyete ulaş-
ma çabasında bir toplum yaratacağını savunur.
Tüm dünyada yaşanacağı düşünülen Dünya
barışı ise bu bakış açılarının gelebileceği en
son noktadır.
4. Bilim, Teknoloji ve Ütopyan Bakış Açısı:
Çalışmanın temel konusu olan ütopyan bakış
açısı ve BİT konusu daha sonra detaylı olarak
ele alınacak olsa da, bakış açısının doğuşu ve
gelişimi bu başlık altında kısaca incelenecektir.
Teknoloji üzerine olan ütopyan bakış açılarına
teknolojinin gelişen değerlerine ait Amerikan
inancının bir sonucu olarak bakılmaktadır. İlk
olarak 1880 ve 1915 yılları arasında ortaya
çıkan bu bakış açısı, 1920’li ve 1930’lu yılların
hayali/sezgisel şehirciliklerini, 1933 yılında
Chicago’da düzenlenen
The Century of
Progress Exposition’unda, 1939 yılında New
York’da düzenlenen Dünya Fuarı’nda, birkaç
Disney filminde ve birçok bilimkurgu filmi ve
televizyon programında Amerikan kültürünü
yansıtmaya ve yayılmaya devam etti. O yıllar-
da bu bakış açısının yayılmasına yardımcı olan
yazarların, fütüristlerin ve iş adamlarının birka-
çı  şunlardır; Daniel Webster, Henry Ford,
Buckminster Fuller, Alvin Toffler, Newt
Gingrich ve John F. Kasson (Braine 1994: 4).
Bu bakış açısı geleceğe odaklanmış olup bilgi,
bilim ve teknolojiler ile uyum sağlayabilen
toplumların hayat standartlarının yükselebile-
ceğini savunmaktadır. Ütopyacı bakış açısına
göre teknoloji bir bilim kurgu değildir, gerçek-
liktir ve toplumların bir an önce bu gerçekliğe
alışmaları ve onunla uyum sağlamaları gerek-
mektedir.
1900’lü yılların ortalarında büyük gelişmeler
gösteren bilgi iletişim teknolojileri sonucunda
1978 yılında İngiltere Başbakanı James
Callaghan, ulusuna ‘mikroelektronik evrim’in
gerçekleşmekte olduğunu ve bunun farkında
olmaları gerektiği çağrısını yaptı. Bu çağrı,
teknolojik evrimin kaçınılmaz olduğunun ve
insanların hayatlarında çok önemli değişiklerin
gerçekleşeceğinin habercisidir. 1978 yılında
BBC, Ufuk/Fikir Ufukları (Horizon) adlı tek-
noloji belgeseli serisini yayınlamaya başladı.
Bu program, toplumu uyaran ve ‘teknolojik
evrim’den haberdar olmalarını sağlayan The
Mighty Micro, The Wired Society, The Micro
Millenium, The Silicon Civilization, The Micro
Revolution, The Third Wave gibi birçok prog-
ram ve kitabın oluşmasına öncülük etti. Bu
evrimin olumlu yönlerini ve teknolojinin top-
lumları yıkılmaktan ve gerilemekten nasıl kur-
taracağını her ay düzenli olarak aktaran önemli
yazılı basın örneği de Futurist Dergisi’dir
(Robins ve Webster 1999: 64). Tüm bu prog-
ramların, kitapların ve dergilerin amacı toplum-
ları bu evrimden haberdar etmek ve yaşanacak
bu değişimlerden korkmamalarını sağlamaktır.
Alvin Toffler, oluşacağını düşündüğü Üçüncü
Dalgayı yani yeni ‘bilgi toplumu’ dönemini
anlattığı Üçüncü Dalga (Third Wave) kitabını
yazma amacının da bu şeklide olduğunu ve
insanların bu değişimden korkmamaları gerek-
tiğini ve bu değişimin oluşturacağı yeniliklerin
olumlu taraflarını görmeleri gerektiğini söyle-
mektedir.
“Tüm bu köklü değişikliklerin her birini
dengesizliğin, çöküşün, felaketin, belirtile-
ri olarak görebiliriz. Ama çok daha geniş
bir görüş açısı sağlamak için biraz geri çe-
kilip bakarsak, önceden göremediğimiz bir
sürü şey gözümüze çarpar. Açıkça ve sanı-
rım tartışmaya yer bırakmayacak biçimde
görülecektir ki, aklımızı kullanırsak ve bi-
raz da talihimiz yaver giderse, yeni ortaya
çıkacak olan uygarlık, şimdiye dek gör-
düklerimizden çok daha sağlıklı, çok daha
mantıklı, çok daha dürüst ve çok daha de-
mokratik olabilir. Kitabın bu temel savı
eğer doğru ise, önümüzdeki geçiş fırtınalı
ve bunalımlar ile dolu olacak olsa bile,
uzun dönemde iyimser olmamız için pek
çok neden vardır” (Toffler 1981: 18,20).
Ütopyan bakış açısına göre; bilgi iletişim tek-
nolojileri tüm dünyanın bilgiye ulaşabilmesini
sağladıktan sonra bilgi evrimi gerçekleşecek ve
‘bilgi toplum’ları oluşacaktır. Bu toplumlar
yeni sosyal değerlere ve sosyal ilişkilere sahip
olacaktır. Irk, vatandaşlık, toplumsal cinsiyet,
cinsel tercih, aile yapıları, toplumsal sınıflar,
devlet ve yönetim sistemleri değişime uğraya-
caktır. Üretimin verimi artacak, iş olanakları
fazlalaşacaktır. Geri kalmış, geleneksel tarım
toplumları bile bu evrim sayesinde post-
endüstriyel topluma ulaşabilecektir.

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
10
Futurist Dergi’sinin, 1996 ve 2000 yılları ara-
sında yayınlanan ve bu yıllara kadar yaşanan
ve ileride de BİT sayesinde yaşanacak değişim-
leri anlatan en iyi ütopyan bakış açısı ile yazıl-
mış kitaplar araştırmasında yer alan bazı kitap-
lar bulunmaktadır. Michael J. Mazarr’dan Glo-
bal Trends 2005 (Global Trendler-2005) , The
Information Age (Manuel Castell’in Bilgi Ça-
ğı),   Janie Fouke’den Engineering Tomorrow
(Yarınları Yönetmek), John Naisbitt’ten High
Tech-High Touch (İleri Teknoloji-İleri Doku-
nuş), Walter Truett Anderson’dan Evolution
Isn’t What It Used To Be (Evrim Eskiden Ol-
duğu Gibi Değil)  ve Robert Zublin’den
Entering Space (Uzaya Girerken) adlı kitaplar
bunların bir kaçıdır (Marien, 2001).
IV. BİLGİ  İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
VE ÜTOPYAN BAKIŞ AÇISI
Teknoloji ve teknolojinin gelecek üzerindeki
etkileri üzerine olan tartışmalar belki de insa-
noğlunun ilk icatları ve bu icatların hayatlarına
getireceği yenilik ve değişimleri fark ettiği
zamanlara kadar dayanmaktadır. Ancak tekno-
lojilerin etkilerinin olumlu ve olumsuz getirile-
rinin gerçekten bir tartışma konusu olmaya
başladığı dönemler 1800’lü yılların sonlarına
dayanmaktadır. Bu tartışmalar günümüzde,
teknolojinin sınır tanımaz bir hızla her geçen
gün gelişimini sürdürmesi ile de devam etmek-
tedir. 21. yüzyılda bu tartışmalar, teknolojinin
insanları ‘post-human’ bir çağa sürüklediği
üzerinedir. Bazıları zaten bu çağa girildiğini
düşünürken bazıları henüz girilmediğini dü-
şünmektedir. İster girilmiş, ister girilmemiş
olsun bu konu üzerinde hem ütopyan hem de
distopyan bakış açıları bulunmaktadır. Bu bö-
lümde çalışmanın konusu itibari ile BİT üzeri-
ne hem geçmişte hem de günümüzde var olan
ütopyan bakış açıları ve hangi alanlarda, nasıl
değişimler vaat ettikleri incelecektir. Ancak şu
noktayı tekrarlamakta fayda vardır ki, bu ütop-
yan bakış açıları ister geçmiş yıllara ister gü-
nümüze ait olsunlar temellerinde yatan en
önemli fikir; tüm dünyanın bilgi, iletişim ve
teknoloji sayesinde bütünleşeceğidir. Micro-
soft’un sahibi Bill Gates bu konu ile ilgili şun-
ları ifade etmiştir:
“Networkler bizleri birbirimize çekecek ve
yakınlaştıracaktır. Eğer istediğimiz buysa
o zaman kendinizi milyonlarca toplumun
arasına bırakın. Milyonlarca yenilikleri sa-
yesinde bilgi otoyolları bizlere eğlence ve
bilgi yolu ile birbirimize ulaşabilme şansı-
nı tanıyacaktır” (Robins ve Webster 1999:
69).
Bilgi iletişim teknolojilerine dair ütopyan bakış
açılarının oluşacağını öngördükleri değişiklik-
ler ve alanları başlıklar altında incelenmeye
çalışılacaktır.
A. BİLGİ TOPLUMU
1960’lı yılların başlarında Marshall McLuhan,
elektronik alanında yaşanacak olan gelişimler
sonucunda yeni bir çağa girileceğini ve bu
çağın insanlarının kolektif kimliklere sahip
olarak bireyselcilikten uzaklaşacaklarını ve
‘global bir köy’de yaşayacaklarını iddia etmiş-
tir. Marshall McLuhan’ın bu iddialarının ortaya
çıktığı yıllar daha henüz internetin olmadığı
zamanlardı. Ancak günümüze bakıldığında
gerçekten de dünyanın ‘küçülmeye’ başladığını
ve toplumların daha iç içe yaşamaya başladığı-
nı görüyoruz. 21. yüzyılın içinde olduğumuz bu
günlerde gerçekten de bir ‘bilgi toplumu’nda
yaşadığımız düşünülebilmektedir.
Bilgi toplumu, birçok ülkenin resmi politika
belgelerinde; sosyo-ekonomik faaliyetlerin
etkileşimli sayısal iletişim ağları ile ya da bu
iletişim ağlarının yoğun olarak kullanımı ile
gerçekleştirilmesinin yanı sıra bu amaç ile
kullanılan her tür teknolojinin üretilmesi ve
uygulanması olarak tanımlanmıştır (http:
//www.bilten.tubitak.gov.tr 08.04.2008).
Bilgi iletişim teknolojilerinin bilginin her ge-
çen gün önem kazanmasında çok önemli bir
role sahip olması nedeni ile bazı kaynaklarda
‘bilgi toplumu’ yerine ‘iletişim toplumu’ kav-
ramı kullanılmaktadır. Her ne kadar bu kavram
aynı olarak kabul edilip birbirinin yerine kulla-
nıyor olsa da, bu kavramların anlamları farklı-
dır.
Bilgi toplumu kavramı; tüm teknolojilerin ve
sosyal hayatın, bilginin egemenliğinde oluşunu
tanımlarken, iletişim toplumu; bilgi iletişim
teknolojilerinin hâkimiyetini, önemini ve dün-
yayı ‘küçülten’ haberleşme olanaklarını tanım-
lamak amacı ile ortaya çıkmış bir kavramdır.
Ancak günümüzde daha geniş bir kapsama

---