SəLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ qadağalardan çƏKİNMƏk bu Kitab, Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin 20 Dekabr 2008-ci İl Tarixli İcazəsi Əsasında Çap Edilmişdir №dk-169/H

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

«Qurani-Kərim» Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcüməsi.

«Sələsətil Usul» Məhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə Türk dilində.

«Kəşfi Şubuhət» Məhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə Türk dilində.

«Aləmus Sunnətul Mənşura» Hafiz b. Əhməd əl-Həkəmi Türk dilində.

«əl-Vəciz Fi Əqidətul əs-Sələfi əs-Salihin» Abdullah b. Abdulhəmid əl-Əsəri Türk dilində.

«əl-Əqidətul Təhaviyyə» İbn Əbil İzz əl-Hənəfinin şərhi ilə Türk dilində.

«əl-Əqidətul Təhəviyyə əl-Muyəssər» Məhəmməd əl-Humeyyisin şərhi ilə Türk dilində.

«əl-Əqidətul Vasitiyyə» İbn Teymiyyə. Məhəmməd Xəlil Hərrasın şərhi ilə Türk dilində.

«Ərbəin ən-Nəvəviyyə» Nazim Məhəmməd Sultanın şərhi ilə Türk dilində.

«Səhih Müslim» Türk dilində.

«Muxtəsər Səhih Buxari» Türk və Rus dillərində olan nəşrlər.

«Buluq əl-Məram – Достижение Цели» Перевод с арабского Кулиева Елмира.

«Riyadus Salihin» Türk və Rus dillərində.

«Tənbihat alə Əhkamin Tahtassu bil Muminat» Saleh əl-Fovzan Türk dilində.

«Sünnə və Cəməa anlayışı» Nəsir b. AbdulKərim əl-Əql Azəri dilində.

«Zədul Məad» İbn Qeyyim Türk dilində.

«əl-Fəvaid» İbn Qeyyim Türk dilində.

«Tarikul Hicrəteyn» İbn Qeyyim Türk dilində.

«Mədaricus Salikin» İbn Qeyyim Türk dilində.

«Qəlb əməlləri» İbn Teymiyyə Türk dilində.

«Böyük Günahlar» İmam Zəhəbi Türk dilində.

«Günahların Fərd və Topluma zərərləri» Həmid əl-Muslih Türk dilində.

«Günahların Dünya və Axirətdəki Qarşılığı» Əhməd Fərid Türk dilində.

«Əhli Sünnə vəl Cəmaatın etiqadi özəllikləri» Məhəmməd AbdulHadi əl-Misiri Türk dilində.

«Əhli Sünnətə görə iman» Abdullah b. AbdulHəmid əl-Əsəri Türk dilində.

«Evlənmə Ədəbi» əl-Albani Türk və Rus dillərində.

«Günahlar» Muhəmməd b. Əhməd Seyyid Əhməd Azəri dilində.

«Zina» Əlixan Musayev.

«10 Haqq» Əlixan Musayev.

«Qadınlara Münasibət» Əlixan Musayev.

Adil Rəcəbov qardaşımızın «Günahlar» dərsləri.

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR

Ön söz 4

Günahların əsli və təməli 8

Günahlar 10

Zaman və Məkan 11

Böyük və kiçik günahlar 15

Böyük və Kiçik günahların tərifi 18

Böyük günahların sayı 19

Kiçik günahlarda israr etməyin hökmü 20

Kiçik günahların böyük günahlara dönə bilmə səbəbləri 23

Böyük günah edənin hökmü 24

Böyük günahların əlamətləri 25

Açıq və gizli olan böyük günahlar 28

Günaha batmağın səbəbləri 33

Günaha yol açan bəzi səbəblər 41

Günahların təqdir edilməsində olan hikmət 44

Günahları tərk etməyin faydaları 47

Cənnət və Cəhənnəmliklərin əməlləri 47

Günahların zərərləri 50

İnsanın içində olan iki ordunun döyüşməsi 106

Nəfsi ələ keçirmək 106

Göz postu 106

Qulaq postu 107

Dil postu 107

Əl və ayaq postu 109

Nəfsi Əmmarə 109

Günahların bəndəyə daxil olması 118

Baxışlar 118

Fikirlər 119

Sözlər 122

Addımlar 124

Küfr və növləri 125

Böyük küfr 125

Küfrün – şirk, zülm, fisq kimi işlədilməsi 131

Şirk və küfr arasında olan fərq 133

Küfr və nifaq arasında olan fərq 134

İnsanın mürtəd olması üç şey üzərində cəm olur 135

Etiqadda olan küfr 135

Sözdə olan küfr 136

Əməldə olan küfr 137

Kiçik küfr 140

İmanı dağıdan baxışlar 144

İmanı dağıdan sözlər 145

İmanı dağıdan əməllər 145

Bir qulda həm şirk, həm küfr, həm nifaq bir yerdə cəm ola bilər? 145

Böyük və kiçik küfrün fərqi 147

Kafirlərlə rəftar necə olmalıdır 150

Kafirlərin qismləri 151

Mürtədin hökmü 152

Münafiqlik-Nifaq 155

Münafiqlərin sifətləri 160

Bidət 163

Bidətin beş növü 164

Bidət əhli ilə necə rəftar olunur 165

Bidət əhlinin əlamətləri 166

Bidət əhli arxasında namaz qılmağın hökmü 167

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in Sünnəsi 168

Bidət əhli haqqında Sələflərdən gələn rvayətlər 171

Fasiqlik 177

Asilərlə necə rəftar olunur 177

Günahların şəri cəzaları 178

Günahların şəri və qədəri cəzaları 179

Əl kəsmək cəzası 181

Günahlar və onlara verilən cəzalar 182

Kəffarə cəzasının təyin edildiyi yerlər 182

Hədd, təzir və kəffarələrin cəzaları bir yerdə ola bilərmi? 183

Qədəri cəzalar 183

Şəri cəzalar 185

Günahlara verilən cəzalardan bəziləri 191

Qəlb nə ilə salamat olur 195

Qadağalardan çəkinmək 197

Şirk 201

Riya 204

Namazı tərk edən 206

Fərz namazlarını yatıb qalan və Quran öyrəndikdən sonra onu oxumayan və əməl etməyən 213

Zəkat verməyənlər 214

Oruc tutmayanlar 215

Həcc 216

Allah və Rəsulunun adından elmsiz danışmaq 217

Ana-ataya qarşı üsyan 219

Qohumluq əlaqələrini kəsən 228

Qonşuya əziyyət vermək 233

Zina etmək 236

Zinanın cəzası 241

Eşqin dünya və axirətdə olan məfsədələri 242

Məhəbbətin dərmanı 244

Göz zinası 246

Gözü haramdan çevirməyin faydaları 248

Lut qövmünün əməlini etmək 254

Lut qövmünün əməlini edənin cəzası zinadan aşağıdır deyənlərə cavab 257

Lut qövmünün əməlinin bəlasına düşənin dərmanı nədir? 258

Lut qövmünün əməlini edən Cənnətə daxil olacaqmı? 259

Məhrəmlə yaxınlıq edən 260

Meyyid və heyvanla yaxınlıq edən 261

Lezbiyanlıq 262

Adam öldürmək 262

Ölü üzərində fəryad (şivən) qopardaraq ağlamaq 269

Bu tərzdə ağlamaq olar 270

Döyüş meydanından qaçmaq 271

Döyüşdə qadağan olunanlar 272

Ayə və Hədislər oxunduğu zaman səsi qaldırmaq 272

Surət yaradanlar 273

Şəkili evdə saxlamaq olarmı? 273

Soğan, sarmıaq və ya pis qoxulu bir şey yeyən şəxslərin məscidə gəlməsi 277

Kişi və qadın haqları 278

Qadının ərinə olan itaətsizliyi 281

Heç bir səbəb olmadan ərindən boşanmağı tələb edən qadın 282

Qadının ərinin izni olmadan evdən nə isə verməsi və evə kimisə buraxması 283

Zihar 283

Ərin heyzli zövcəsi ilə yaxınlıq etməsi 284

Qadınla arxadan yaxınlıq etmək 284

Zövcələr arasında ədalətlə rəftar etməmək 285

Naməhrəm bir qadınla tək qalmaq 285

Naməhrəm qadınla əllə görüşmək 286

Qadının ətirlənməsi 286

Qadının məhrəmi olmadan səfər etməsi və çölə çıxması 286

Naməhrəm qadına baxmaq 287

Ər və arvad münasibətləri sağda və solda danışanlar 287

Muhallil və Muhalləhul ləhu 288

Dəyyusluq 288

Qeyrisinin atası olduğunu iddia etmək və övladdan imtina 288

Faiz yemək (sələmçilik) 290

Malın nöqsanını bildirməmək 291

Qiyməti qaldırmaq və salmaq 292

İsrafçılıq 293

Qumar 293

Başın bir hissəsini qırxıb, digər hissəsini saxlamaq 294

Oğurluq 294

Rüşvət 295

Ərazi zəbt etmək 295

Vasitəçilik üçün hədiyyə almaq 296

İşçiyə haqqını verməmək 297

Uşaqlara hədiyyə verdikdə ədalətli olmaq 297

Ehtiyacı olmadığı halda insanlardan istəmək (dilənmək) 298

Qaytarmaq istəmədiyi halda borc almaq 300

Zəfəranla boyanmış paltardan istifadə etmək 300

İçki içmək 300

Qızıl və gümüş qablardan istifadə 304

Yalan şahidlik 305

Yalan and 306

Yalan zarafat 307

Hər eşitdiyini söyləməkdən çəkinmək 307

Bilmədiyin bir şey haqqında danışmaq 307

Musiqi dinləmək 308

Saqqalın qırxılması 339

İzarın (geyimin) uzun olması 343

Yalan danışmaq 346

İcazə verilən yalan 350

Qeybət etmək 350

Qeybət etməyin səbəbləri 353

İcazə verilən qeybət 353

Həsəd aparmaq 356

Haram olan həsəd 356

Həsədin əlamətləri 357

İcazə verilən həsəd 358

Nəmmamlıq (söz gəzdirmək) 358

ÖvliyAhullaha əziyyət vermək 359

Özgələrinin evinə icazə olmadan baxmaq 360

Müsəlmana iti bir şeylə işarə etmək 360

İki nəfərin üçüncüsündən gizli danışmaları 361

Qurani Kərim ilə kafirlərin məmləkətinə səfər etmək 362

Zülm etmək 362

Zalım idarəçilər 363

Əmirlərə itaətsilik 365

Qadın idarəçi həlakdır 366

Təkəbbürlük 367

Zəmanəni söymək 369

Qızıl və ipək geyinmək 370

İpəkdən nə vaxt istifadə edilir? 372

Qızıl qadınlara da haramdır 372

Qadınların qısa, nazik və dar geyinmələri 373

Qadın və kişilərin parik taxması, döymə vurması və dişlərin seyrəldilməsi 373

Qadınların kişilərə, kişilərin də qadınlara bənzəmələri 374

Nəsəb ilə fəxr etmək və nəsəbə tənə etmək 375

Saç və saqqaldan ağ tüklərin çıxarılması 375

Saç və saqqalı qara rəngə boyamaq 376

Ədalətsiz hakim 376

Yuxuya yalan qatmaq 377

Sidiydən qorunmamaq 377

İnsanların söhbətlərinə oğrun-oğrun qulaq asmaq 378

Zərlə oyun oynamaq 378

Lənət oxumaq 378

Üzə vurmaq və damğa basmaq 380

Müsəlmandan küsmək, ona əziyyət vermək və onu söymək 380

Müsəlmanlar qardaşdırlar 383

Müsəlmanları (Şəhadət Kəliməsini) söyləyənləri təkfir etmək 386

Çəkidə aldatmaq 390

Yaxşılığı əmr edib özü etməyən, qadağalardan çəkindirib özü edən 390

Yol kəsmək (quldurluq) 390

İntihar etmək 391

Heyvanlara əziyyət vermək 393

Qəbirlərlə bağlı bəzi qadağalar 394

Hədiyəni geri almaq 398

Söyüş söymək 398

Edilən yaxşılığı başa qaxmaq 400

Kölə (qulluqçu) ilə mülayim rəftar etmək 400

Kölənin ağasından qaçması 403

Elmi gizlətmək və dünya üçün öyrənmək 403

Yetim malını haqsız olaraq yemək 404

İsmətli qadınlara böhtan atmaq 405

Böyüklərə hörmət və kiçiklərə rəhm etmək 405

Yatarkən yanar şeyləri söndürmək 405

Məsciddə tüpürmək 406

Qiblə istiqamətinə tüpürmək 406

Məsciddə çəkişmək, yüksək səslə danışmaq, itmiş əşyaları axtarmaq, alış-veriş və s. əməllər etmək 407

Məclislərdə Allahı yad etməyənlər 408

Tək saylı ayaqqabı ilə yerimək və ayaq üstə ayaqqabını geyinmək 408

Küləyi söymək 408

Xoryza söymək 409

Cümə günü azandan sonra alış-veriş etmək 409

Qarışqaları öldürmək 409

Bir kimsənin durduğu yerə qayıtması 409

İki nəfərin arasına girmək 410

Nəfsim pisdir demək 410

Üzüqoylu uzanmaq 410

Sağ əllə yemək, içmək, vermək və almaq 410

Sol əldən istifadə yeri 411

Yemək və içməkdə olan qadağalar 411

Allahın rəhmətindən ümüd üzmək və Allahın əzabından əmin olmaq 414

Məscidul Haramda günah etmək 415

Səhabələri söymək 415

Üzümə «Kərm» demək 418

Çox gülmək 418

Allahım! İstəyirsənsə məni bağışla 418

Kitab əhli olan kimsələrə salam vermək 419

Aleykəs-Səlam demək 419

Allaha həmd etməyənə Yərhəmukəllah deyilməz 419

Kitab əhli (kafir) asqıranda Yərhəmukəllah deyilməz 420

Əsnədikdə ağzı örtmək 420

Şer söyləmək 420

Pis yxuları danışmamaq 421

Reyhan və ətir ikram edildikdə geri qaytarmaq 422

Taun xəstəliyi 422

Durğun suya bövl etmək 423

Heyvanları vuruşdurmaq 423

Yeyilməsi və öldürülməsi qadağan olunan heyvanlar 423

Səfərə tək çıxmaq 424

Gecə vaxtı evə qayıtmaq 424

Nəcis yeyən dəvəyə minməyin qadağan edilməsi 424

Suyu gizlətmək 424

Vəsiyyət etmədən gecələmək 425

Azan vaxtı məsciddən çıxmaq 425

Heyvanları mələz etmək 425

Qapı döyüldükdə «Mənəm» demək 425

Böhtan və borc 426

Gündüz yatmaq 427

Bütün günü susmaq 428

Gün və kölgə arasında oturmaq (dayanmaq) 428

Tələsmək 428

Sir açmaq 428

Sələflərdən sirri qorumaq haqqında 429

Xəyanət 430

Nərd oynamaq 431

Qızdırma xəstəliyini söymək 432

Qənimətdən oğurlamaq 432

Beytul Mala və zəkata xəyanət etmək 433

Seh-Cadu-Kahinlik-Uğursuzluğa inanmaq-Ulduz falı-Münəccimlik 433

Təqlidçilik 441

Qəzəblənmək 445

İnsanların dünyaya, mala, şərəfə, şan və şöhrətə olan hərisliyi, tamahkarlığı və xəsisliyi 446

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in dünyaya olan zahidliyi 450

Allahla, onun ayələri, Peyğəmbəri, şəriəti və ya bunlardan hər hansı biri ilə istehza edib zarafatlaşmaq 452

On şey fitrətdəndir 455

Tövbə 455

Tövbənin şərtləri 457

Gözəl sonluq 463

İstifadə olunan ədəbiyyat 465

1 Xutbətul-Hacə - adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm - oxumuşdur. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyrətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6/69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «əl-Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «əl-Musənnəf» 10449, Bəzzar «əl-Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «əl-Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul Kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin Ikinci Hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul Məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 MƏRUF VƏ MUNKƏR – İbn Əsir – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf – Allaha ibadət, itaət olaraq bilinən, Ona yaxınlığa səbəb olan və insanlara yaxşılıq olan hər bir şeyi özündə əhatə edən isimdir. Şəriətin gözəl görüb və edilməsinə sövq edən hər bir şey də buna daxildir. Munkər isə bütün bunların ziddidir». İbn Əsir «Nihayə fi Ğaribil Hədis vəl Əsər» 3/216. İbnul Covzi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf – Allaha itaət olan şeylərdir, munkər isə üsyan olanlardır». İbnul Covzi «Zədul Məsir» 1/435. İsfəhani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf ağılla və şəriətlə gözəlliyi bilinən hər bir işdir. Munkər isə ağılla da, şəriətlə də çirkinliyi bilinən işlərdir». İsfəhani «Mufrədat fi Ğaribil Quran» A-R-F maddəsi. Şovkani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bir şeyin məruf və ya munkər olduğuna Kitab və Sünnə dəlildir». Şovkani «İrşadul Fuhul s. 71. «Siz insanlar üçün zahirə çıxarılmış ən yaxşı ümmətsiniz. (Onlar) yaxşı işlər görməyi əmr edir, pis əməlləri qadağan edir və Allaha inanırsınız». (Ali İmran 110). Bu ayə İslam ümmətinin üç vəsfini: Yaxşılığı əmr, qadağalardan çəkindirmək və Allaha iman. Bu bütün Peyğəmbərlərin (Allah onlardan razı olsun) göndərilmələrinin məqsədidir – «Kitab əhli içərisində düzgün, sabit-qədəm bir cəmaat vardır ki, onlar gecə vaxtları səcdə edərək Allahın ayələrini oxuyurlar. Onlar Allaha, axirət gününə inanır, (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr edir, (onları) pis əməllərdən çəkindirir və xeyirli işlər görməyi tələsirlər. Onlar əməlisaleh şəxslərdəndirlər». (Ali İmran 113-114). İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək Allahın kitablarını, göndərdiyi peyğəmbərlərin əsas məqsədidir və o dinin özüdür». İbn Teymiyyə «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək» risaləsi s. 25. Rəşid Rza – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Peyğəmbərlərin və Saleh Sələfin yolu xeyirə əmr və pislikdən çəkindirməyə söykənir». Təfsirul Mənar 4/32. «(Xalqı) Allaha tərəf çağıran, yaxşı iş görən və: Mən müsəlmanlardanam! Deyən kəsdən daha gözəl danışan kim ola bilər». (əl-Fussilət 33). «Onlar özlərinə verilən öyüdü unutduqları zaman biz də (onları) pislikdən çəkindirənlərə nicat verdik, zülm edənləri isə itaətdən çıxdıqları, günah işlədikləri üçün şiddətli bir əzabla məhv etdik». (əl-Əraf 165). «Allah Ona (öz dininə) yardım edənlərə, şübhəsiz ki, yardım edər. Həqiqətən Allah yenilməz qüvvət və qüdrət sahibidir! O, kəslər ki, onları yer üzündə yerləşdirsək namaz qılar, zəkat verər, (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr əmr edib, pis işlər görməyi qadağan edərlər». (əl-Həcc 40-41). «Mömin kişilər və mömin qadınlar bir-birinə dost, hayandırlar. Onlar (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr edər, pis işləri yasaq edərlər». (ət-Tövbə 71). Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – buyurdu: «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək sədəqədir». Müslim 720. Alimlərdən bəziləri yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirməyi fərzi kifayə saymışlarsa, digərləri bu əməli fərzi ayn saymışlar. Hər iki tərəfin də dəlilləri eynidir: «(Ey müsəlmanlar!) İçərinizdə (insanları) yaxşılığa çağıran, xeyirli işlər görməyi əmr edən və pis əməlləri qadağan edən bir cəmaat olsun! Bunlar həqiqətən nicat tapmış şəxslərdir». (Ali İmran 104). Ayədə gələn MİN kəliməsi bəzilərinə görə hamını əhatə edir, bəzilərinə görə isə bir qrup dəvət edərsə, digərlərinin üzərindən bu məsuliyyət götrülür. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bu əmr fərzi kifayədir. Bir qrup bunu etməzsə, bunu etməyə gücü çatan hər kəsə fərzi ayn olur». İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bəzən yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək fərzi ayn ola bilər. Necə ki, bir kimsənin özündən başqa kimsənin bilmədiyi bir xüsusun edildiyi bir yerdə olarsa və ya durumu ondan başqa heç kəs düzəldə bilmirsə. Bir kimsənin xanımını, uşağının, köləsinin bir munkəri edərkən görməyi bu qəbildəndir». Müslim şərhi 1/255. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – buyurdu: «Sizdən kimsə bir münkər görərsə onu əli ilə dəyişdirsin. Əgər gücü çatmazsa dili ilə, buna da bacarmadıqda qəlbi ilə (dəyişdirsin). Bu isə imanın ən zif mərtəbəsidir». Müslim 49.

MƏRUF VƏ MUNKƏRİN ŞƏRTLƏRİ – 1. Müsəlman olmaq, həddi buluğa çatmaq və ağlı başda olmaq. 2. Qüdrət, yəni gücün olması. 3. Elmin olması. Munkəri dəyişdirməyin birinci dərəcəsi: Əl ilə dəyişdirmək. Bu iş yalnız və yalnız əmr sahiblərinə, idarəçilərə aiddir. İbn Ömər – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Hər biriniz çobansınız (başçısınız) və hər birinizdə əli altında olanlardan məsuldur. Dövlət başçısı çobandır və əli altında olanlardan məsuldur. Kişi öz ailəsində çobandır (başçıdır) və ailəsində olanlara görə məsuldur. Qadın ərinin evində çobandır (başçıdır) və (evinə və uşaqlarına) görə məsuldur. Qulluqçu da çobandır (başçıdır) və öz ağasının malını qorumaqla məsuldur. (Ən nəhayət) isə sizlərdən hər biriniz çobansınız (başçısınız) və hər biriniz də öz əli altında olanlardan cavabdehdir»^. İkinci dərəcəsi: Dil ilə dəyişdirmək. Qurtubi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Mərufla əmri əl ilə etmək idarəçilərə, dil ilə etmək alimlərə, qəlb ilə etmək zəiflərə, yəni ümumi müsəlmanlara aiddir». Üçüncü dərəcə: Qəlb ilə dəyişdirmək. Munkərin əl və dil ilə dəyişdirilməsi istər fərzi ayn olsun, istər fərzi kifayə güc və imkana görədir. Lakin mukəri qəlb ilə dəyişdirilməsinə gəlincə isə bu durum nə olursa olsun fərzi ayndır. Mərufu məruf olaraq bilməyən, munkəri də rədd etməyən bir qəlb imandan boş, xaraba bir qəlbdir. İbn Məsud – radıyallahu anhu – deyir ki: «Mərufu qəlbi ilə məruf olaraq bilməyən və munkəri munkər olaraq tanımayan həlak oldu».

MƏRUF VƏ MUNKƏRİ ƏMR EDƏN İNSANDA OLAN ŞƏRTLƏR – 1. Ədalət. 2. Səbrli olmaq (yumşaq davranmaq). 3. İdarəçinin izni. 4. Hikmətli olmaq. 5. İxlaslı olmaq. 6. Təvəzökarlıq. 7. Munkəri dəyişdirmək yalnız açıq və bilinən bir munkər olmasını əhatə edir. Yoxsa kimsə sirlərini araşdırmaq, günahlarını üzə çıxarmaq deyildir. İbnul Nahhas deyir ki: «Kim niyyətini xalis Allah üçün edərsə onun sözü qatı qəlblərə təsir edər və onu yumşaldar, dilləri bağlayar və sultanın əlini tutar». Tənbihul Ğafilin s. 56.

5 Səhih Buxari 7288; Səhih Müslim 1337.

6 Əbu AbdurRahman əl-Xalil b. Əhməd əl-Fərahidi «Kitabul Ayn» s. 100-175.

7 İbn Mənzur «Lisanul Arab» Asə maddəsi 4/2981 – Darul Marif təhqiq Abdullah Əli əl-KəbirHaşim Muhəmməd əş-Şazeli. Bax: Muxtarus Sihah s. 437, İbn Əsir ən-Nihayə fi Ğaribil Hədis 3/250.

8 İbn Teymiyyə «İman», əl-Albaninin təhqiqi ilə s. 56.

9 İbn Həcər «Fəthul Bəri» 8/324.

10 İbn Kəsir «Təfsirul Quran» 2/355.

11 Buxari, Müslim.

12 İbn Kəsir «Təfsir» 3/215.

13 Qurtubi «Cəmiul Əhkamil Quran» 12/35, Şingiti «Ədvanul Bəyan» 5/59.

14 Buxari 3/302, Müslim 1350.

15 Buxari, Müslim.

16 Buxari 1189, Müslim 1397.

17 Tirmizi 3579, Məlik 1/214 H. 422.

18 Müslim1348.

19 Buxari 1190, Müslim 1394.

20 Əhməd 3/343,397, İbn Məcə 1406, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 4/146.

21 Əhməd «Musnəd» 5/178,179 sənədində üç zəif kişi vardır. əl-Həkim «Mustədrək» Əbu Umamə yolu ilə bir kişi: «Ey Allahın Rəsulu! Adəm peyğəmbərmiydi?» dedi. Peyğəmbər: «Bəli, öyrədilmiş və danışılmış» deyə buyurdu. Kişi: «Onunla Nuh arasında nə qədər vaxt ayrılığı vardır» dedi. Peyyğəmbər: «On əsr» deyə buurdu. Kişi: «Nuh ilə İbrahim arasında nə qədər vaxt ayrılığı vardır» dedi. Peyğəmbər: «On əsr» deyə buyurdu. Kişi: «Ey Allahın Rəsulu! Peyğəmbərlər nə qədərdilər?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Üç yüz on beş topluluq (cəmaat)» deyə buyurdu.

22 Müslim.

23 İmam Əhməd «Musnəd» 1/379 Əhməd Şakir səhih.

24 Müslim 770.

25 Buxari.

26 İbn Həcər əl-Heytəmi «əz-Zəvacir» 1/5.

27 Müslim 1/209 H. 233.

28 Buxari 5/163, Müslim 1/90 H. 86.

29 Buxari 5/261, Müslim 1/912 hədis 87.

30 Tirmizi 1987. əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 96-cı H.

31 Müslim 1/151, Tirmizi 1/72, Nəsəi 1/89.

32 Müslim 1/144, Tirmizi 1/418, Nəsəi 3/104.

33 Buxari, Müslim 2/176, Nəsəi 4/145-157.

34 Buxari, Müslim.

35 Buxari 1/14, 2/253, Müslim 2/177, Nəsəi 4/155-157.

36 Tirmizi 3/126, İbn Məcə 1/553.

37 İbn Qeyyim «Cəvabul Kəfi» s. 134.

38 Fəthul Bəri 11/329, Əhməd 3/3.

39 əz-Zəvacir 1/5.

40 Şərhu Təhaviyə s. 371, Nəvəvi «Şərhu Muslim» 2/85.

41 İbn Həcər əl-Heysəmi «əz-Zəvacir» 1/6.

42 İbn Həcər əl-Heysəmi «əz-Zəvacir» 1/7.

43 Əhkamul Quran 5/160-161.

44 İbn Həcər «əz-Zəvacir» 1/9, İbn Cərir «Camiil Bəyan» 1/41, Fəthul Bəri 12/183.

45 İbn Qeyyim «Cəvabul Kəfi» s. 136, İbn Həcər «əz-Zəvacir» 1/12.

46 Əhməd «Musnəd» 1/402, 5/331, əl-Albani «Səhih Hədislər» 389.

47 əl-Albani «Səhih Sünnən Tirmizi» 3/127.

48 Camiul Bəyan Lit Təbari 8/24.

49 Buxari.

50 Səhih Buxari 7288; Səhih Müslim 1337 – Bu hədisin əvvəli belədir: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey insanlar! Allah üzərinizə Həcc etməyi fərz qıldı, artıq siz də Həcc edin». Bir nəfər: «Ey Allahın Rəsulu, hər il Həcc edək?» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – susdu. Həmin şəxs sualını bir neçə dəfə təkrarladı. Peyğəmbər: «Əgər mən hə desəm, sizə hər il Həcc etmək vacib olardı. Sizin də buna gücünüz çatmazdı…».

51 Müslim 5/72, Əhməd 6/165. İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bu hədisdə əməlləri davamlı olaraq etməyə sövq edilir. Davamlı olaraq edilən əməl, davamlı olmayan çox əməldən üstün olduğu bildirilir. Davamlı olan az əməl, davamlı olmayan çox əməldən daha üstündür». Müslim 5/70.

52 İbn Məcə, Nəsai, İbn Hibban.

53 Fəthul Bəri 11/329, Əhməd 3/3.

54 Fəthul Bəri 11/329.

55 İbn Qudamə əl-Məqdisi «Minhəcul Qasidin Muxtəsəri» s. 258.

56 Buxari «Dəvət» 11/102, Tirmizi «Sifətul Qiyamə» 9/308.

57 Buxari «Ədəb» 10/486, Müslim 2990.

58 Şərh Əqidətul Təhaviyyə 326.

59 Müslim.

60 Abdullah b. Əhməd «Sünnə» 1/307.

61 Buxari 1/10, 8/15, Müslim 5/126.

62 Müslim.

63 Buxari 11/555.

64 Buxari 5/393, Müslim 2/83.

65 Buxari 1/110, Müslim 2/54.

66 Buxari 11/340.

67 Buxari 10/333.

68 Buxari 10/258.

69 Müslim 2/89.

70 Buxari 10/443.

71 Buxari 11/558.

72 Tirmizi 7/8.

73 Müslim 2/108.

74 Buxari 10/258.

75 Buxari 4/447.

76 Əbu Davud 3647.

77 Buxari 2/31.

78 Buxari 12/427.

79 Fəthul Bəri 1/137.

80 Əbu Davud 4985.

81 Buxari, Müslim.

82 Buxari, Müslim.

83 əl-Albani «Mişkətul Məsabih» 1/59 zəif hədis.

84 Ruh 1/345.

85 Təbəri «Camiul Bəyan» 17/25.

86 Müslim 2999.

87 İbn Kəsir 4/376.

88 əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3/239.

89 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 2/160.

90 Müslim 2740.

91 Müslim 2742.

92 İbn Məcə 2/295, İmam Əhməd 4/173.

93 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 2/160-161.

94 İbn Kəsir Təfsir 4/342.

95 əl-Fəvaid s. 46.

96 İbn Qeyyim «Tarikul Hicrəteyn» s. 175-176.

97