Seleksiyasi va navshunosligidan amaliy mashg

Muhokama uchun savollar
1.D uragay o ‘sim liklarni tanlashning seleksiyada qanday aham iyati bor?
2.Qaysi belgilar b o ‘yicha duragay o ‘sim liklar tanlanadi?
3.D uragaylarning u m u m iy bahosini ballar b o ‘yicha keltiring.
10-M ASHG ‘ULOT. YANGI NAVLARNI YARATISH VA
ILMIY ASOSLASHNING LOYIHASI
Darsning maqsadi: 
meva va rezavor meva ekinlarining yangi 
navlarini yaratishning um um iy tizimi va uslubi bilan tanishish.
Mashg‘ulot uchun kerakli jihozlar: 
darsliklar, jadvallar, se- 
leksion jarayon sxemasi.
Asosiy tushunchalar: 
ekinning xalq xo‘jalik va oziq-ovqat sa- 
noatidagi ahamiyatidan kelib chiqadigan ishlab chiqarish, biologik 
xususiyatlariga, navlarning yaxshi tom onlari va kamchiliklariga 
bog‘lab ekilib kelinayotgan navlarga taqqoslash asosida yangi nav- 
larga q o ‘yiladigan talablar. Yangi navlarni yaratish uchun 
qo‘llaniladigan seleksiya tizimlari va uslublari.
Meva va rezavor meva ekinlarining har bir tuproq-iqlim sha- 
roitida tarqalganligi va iqtisodiy maqsadga muvofiqligi ekin turi, 
biologik xususiyatlari va aham iyatidan (xalq xo‘jalik, oziq-ovqat, 
qayta ishlash va h.k.) kelib chiqadi. Ana shu m a’lum otlar asosida 
va ekilib kelinayotgan navlarning ta ’rifi, afzalliklari va kamchilik­
lariga asoslanib har bir ekinning yaratilajak yangi navlariga talab­
lar qo‘yiladi, shu talablarga asoslanib seleksiya oldiga maqsadlar 
qo‘yiladi.
Ekinlar seleksiyasi sxemasi va unda qo‘llaniladigan uslublar 
har bir yo‘nalishda erishilgan yutuqlarga asoslanib belgilanadi. 
0 ‘simliklar irsiyatini o'zgartirish usullari (duragaylash, poliploi- 
diya, mutatsiya, gen injineriyasi va h.k.) har bir ekinning bi­
ologik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. M uta-
43

---

genezdan foydalanilgan m utant avlodlarning xillanishi va kons- 
tant belgi-xususiyatlarga erishilguncha foydalaniladigan klonlash- 
tirish davomiyligiga e ’tibor beriladi. U m um an bu xususiyatga ekin- 
lar asosan vegetativ usulda ko‘paytirilishidan q at’i nazar katta 
e ’tibor berish talab etiladi.
Yangi navlar biologik, pomologik va boshqa belgilari bo ‘yicha 
dastlabki, davlat va ishlab chiqarish nav sinash uchastkalarida 
olingan m a’lumotlarga asoslanib tanlanadi. Chatishtirishlarda esa 
har bir belgi-xususiyatlarning irsiylanishi, ayniqsa, ona sifatida 
olinadigan o ‘simliklarga katta e ’tibor beriladi.
Duragaylash o ‘tkaziladigan joylardagi mahalliy navlarda qim - 
m atli belgi-xususiyatlar mavjud b o ‘lmagan hollarda (ayniqsa 
changlovchi navlarda), bunday o ‘simliklar sifatida janubiy nav- 
lardan foydalaniladi. O ta-ona formalarini tanlashda shunga ahami- 
yat berish lozimki, har ikki forma bir xil yom on xususiyatlarga 
ega bo‘lmasin.
U m um an, chatishtirishlardan yaxshi natijalar olish uchun 
ota-ona formalarining belgi xususiyatlari to ‘liq ko‘rsatilgan jadval 
tuzib olingani m a’qul. Jadvalda taxminan quyidagi m a’lum otlar 
keltiriladi (10-jadval).