53
müqayisə edilə bilməz. Müqayisə edilərsə, qalib gələ-
cəyi şübhəsizdir!
“Azər”də ölçülü sərbəst şeirin həm əruz vəznli,
həm də heca vəznli formalarına rast oluruq. Şair əsər-
də əruz vəznli sərbəst şeir nümunələrini həzəc və rə-
məl bəhrinin müxtəlif təfilələri əsasında yaratmışdır.
İlk növbədə, həzəc bəhrində yazılmış ölçülü sərbəst
şeirə diqqət yetirək:
Üsyan!
Fəlan
Dilcan
Üsyan deyə hər dildən, ağızdan
məf 'Ulü məfA'İlü fə'UlAn
Bir nifrət ucaldı.
məf 'Ulü fə'Ulü
Keçmişlərə, keçmişdəki adətlərə üsyan!
Məf' Ulü məfA'İlü məfA' İlü fə'UlAn
“Üsyan”
Misal gətirdiyimiz misralar “Müstəzad həzəc”in-
də (dördbölümlü sınıq açıq naqis həzəc) yazılmışdır.
Həzəcin bu növünü təşkil edən təfilələr asanlıqla par-
çalanmaq və müxtəlif ölçülərdə birləşmək (qruplaş-
maq) xüsusiyyətinə malikdir. Elə həzəcin 10 və 12-ci
növlərini də yaradan 8-ci növün (müstəzad həzəcinin)
bu xüsusiyyətidir. Müstəzadlığa malik olan, əruzun
bəhr növlərinin hamısına bu xüsusiyyət xasdır.
Klassik ədəbiyyatımızda müstəzad şeirlər külli
miqdardadır. Lakin onlarda vur-tut iki qəlib, yəni
dördbölümdən sonra ikibölümlü (nadir hallarda üç-
56
şeirimizin inkişafı üçün geniş imkanlar açan və bu-
nunla bərabər tələblər qoyan bir problemdir.
Heca vəznli ölçülü sərbəst şeirə “Azər” dastanının
“Tısbağanın zövqü”, “Yaşamaq və yaşatmaq”, “Mə-
zarlıqdan keçərkən”, “Dəniz kənarında” adlı hissələ-
rində rast olunur:
Azər gülüb “xayır!” dedi: “Bizdə deyil tısbağa,
İnsan belə görməz bu zövqü əsla!
Şərqin bir çox ölkəsini mən gəzib də dolaşdım,
Çox ellərə yanaşdım.
“Tısbağanın zövqü”
Gəncliyin almaz gözləri şimşək kimi çaxardı.
Hər üzdə maraqlı bir hal vardı.
“Yaşamaq və yaratmaq”
Bir eşq yaşarkən
Sən də atdın məni.
Vəfasız
olsan da mən,
Unutmam səni.
“Məzarlıqdan keçərkən”
Şətarətli bir mayısdır... Azər enmiş sahilə,
Zümrüd dalğaları seyrə dalmışdı.
Bu halda bir şey gurladı, maraqlandı cocuqlar:
– Nədir bu səs?
Yıldırımmı?