ŞƏMİl sadiQ Ədəbiyyatla

67
 
 
də mənfi olsun pərdə altında, ən yaxşı halda tül pərdə 
altında təqdim etməyə cəhd edirdisə, günümüzdə ya-
ranan yeni ədəbi cərəyanlar ədəbiyyata bir sənət kimi 
baxaraq daha çılpaq formada təqdimatı alqışlayır. La-
kin  çılpaqlığın  özünün  belə  cəmiyyətdə  yaratdığı  as-
sosiasiya  o  qədər  də  xoş  deyil,  tükürpədicidir,  itələ-
yicidir.  Bu  baxımdan  ədəbiyyatın  həyat  həqiqətlərini 
ifadəsindəki  məcaziliyinə  daima  ehtiyac  duyulur,  re-
allıqla  xülyaların  sintezinin  vəhdətdə  olması  arzula-
nır. 
İnsan  duyğularının  carçısı  anlamını  da  daşıyan 
ədəbiyyat  bəzən  bu  duyğuların  düşməni  rolunda  da 
çıxış  edir.  İnsan  duyğularına  ən  güclü  təsir  mexaniz-
minin sadəcə söz olduğunu nəzərə alsaq, ədəbiyyatın 
ideologiyaların ən böyük silahı olduğunu görərik. Tə-
sadüfi  deyil  ki,  bütün  peyğəmbərlərin  şair  olması, 
Tanrı sözünün şeirlə, avazla insana çatdırılmasını  ta-
rixdə  görmüş  oluruq.  Şeir  bir  zamanlar  bu  gün  dili-
mizdə  işlənən  ədəbiyyat  ifadəsinin  sinonimidir.  Bü-
tün peyğəmbərlərin, təriqət başçılarının kütlələrə xita-
bı  şeirlə,  rəvayət  və  əfasənələrlə  olmuşdur  ki,  bu  da 
ədəbiyyatın gücündən xəbər verir. 
Bu  gün  ədəbiyyat  ifadəsi  səsləndikdə  müəyyən 
formalarda, çərçivələrdə yazılan şablon əsərlər nəzər-
də  tutula  bilməz.  Ədəbiyyat  dedikdə  sərhədsiz arzu-
lar,  sərbəst  düşüncə  məhsulu,  zövq  oxşayan  mətnlər 
olmalıdır.  Ədəbiyyat  həyat  həqiqətlərinin  carçısı  ol-
duğu üçün onun ədəbiyyat olmasını şərtləndirən əsas 
amil ədəbiyyatın mədəniyyət, tarix, sənət,  fəlsəfə, əx-
laq qaydaları olmasıdır. 

---

68
 
 
Duz dağının əzəməti 
 
Böyük  şəxsiyyətlərin  şəninə  tərif  söyləmək,  yaz-
maq çox çətindir. Çünki yazılacaq yazı, deyiləcək söz 
nə  qədər  müdrikcəsinə  deyilsə  də,  böyük  adamın 
əməllərini, gördüyü işlərin genişliyini, dərinliyini ifa-
də edəcək qüdrətdə olmur. Böyük arzular əmələ çev-
riləndə  onu  ifadə  etməyə  sözün  qüdrəti  də  çatmır. 
Onun  üçün  də  mən  ənənəmə  sadiq  qalıb  akademik 
İsa Həbibbəylinin 65 illik yubileyi münasibətilə sadə-
cə  xatirələrimi  və  düşüncələrimi  yazmağı  qərara  al-
dım. 
Akademik İsa Həbibbəyli ...  Düz bir il bundan ön-
cəyə qədər bu ad mənim üçün Naxçıvan Dövlət Uni-
versitetini  yenidən  quran  və  dünyaya  tanıtdıran  bir 
rektor, Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığının funda-
mental  araşdırıcısı,  Azərbaycan  elminin  inkişafı  na-
minə  fədakar  bir  alim  mücəssəməsi,  Akademiyanın 
vitse-prezidenti,  Milli  Məclisin  deputatı,  Nizami  adı-
na Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, dövlətçilik yol-
larında  Ulu  Öndər  məktəbinin  layiqli  nümayəndəsi 
mənalarını ifadə edirdi. Bu cür assosiasiya Akademik 
İsa Həbibbəyli adını eşidən hər kəsdə yaranır. Çünki 
Akademikin  uzunmüddətli  yorulmaz  fəaliyyəti  onu 
görünən məğrur və qürurlu bir dağ kimi ucaltmış, el-
mi  və  siyasi  camiyyədə  sevdirmişdir.  İsa  Həbibbəyli 
görkəmli elm xadimi, təhsil adamı kimi xalqımız tərə-
findən  sayılıb  seçilən  bir  ziyalıdır.  Bütün  bu  qeydlə-
rim, sanki, görünən dağı ifadə edir... O dağı ki, bir tə-
rəfi sərt qayalar, bir tərəfi yaşıllıqlar olan yer səthində 

---

69
 
 
məğrur, qürurlu, yenilməz və müdrikcəsinə ucalmış-
dır. 
Bu gün isə İsa Həbibbəyli adı mənim üçün tama-
mən başqa bir məna ifadə edir, bunun adı doğmalıq, 
səmimilik və dostluqdur. 
Cəmiyyətimizdə var olan bu cür ziyalıların siyasi, 
elmi,  ictimai  fəaliyyətini  mətbuatdan  izləyir,  oxuyur 
və müəyyən fikirlərdə oluruq. Bəzən isə onlar haqqın-
da  haqlı  və  ya  haqsız  şəkildə  mühakimə  yürüdür  və 
fərqli  rəy  formalaşdırırıq.  Bu  cür  komplekslərlə  uca 
dağa  yaxınlaşmağın  mümkün  olmadığını,  çətinliyini, 
qəlbinə  gedən  yolların  keçilməzliyi  ilə  aramızda  bir 
məsafə  yaradırıq.  Lakin  görünən  dağın  qəlbindəki 
zənginliyi,  sərinliyi,  istiliyi,  böyüklüyü,  sevgini  gör-
mək  üçün  ona  yaxın  getmək  və  uzaqdan  böyük  gö-
rünən  bu  dağın  hər  parçasını  incələmək  və  tanış  ol-
maq lazımdır. 
Bir  neçə  il  idi  ki,  doktoranturaya  qəbul  olmaq 
üçün cəhd edirdim. Gah özümdən, gah da digərlərin-
dən asılı olaraq bu iş alınmırdı. Bir gün qərar verdim 
ki, yenidən müraciət edim. Nəzərdə tuturdum ki, bu 
münasibətlə  Nizami  adına  Ədəbiyyat  İnstitutunun 
yeni  direktoru  Akademik  İsa  Həbibbəylini  təbrik 
edər,  ədəbiyyat  sahəsində  gördüyüm  işlər  haqqında 
ona məlumat verər, özümün timsalında gənclərin fəa-
liyyəti ilə onu tanış etmiş olaram. 
İstədiyimdən artıq oldu... Heç bir zaman ünsiyyə-
timiz olmayan, heç bir yerdən şəxsi tanışlığımız olma-
yan bu səmimi ziyalı ilə görüşdüm. Müəllifi və redak-
toru  olduğum  bir  neçə  kitabı  hədiyyə  etdim.  Dokto-
ranturaya  qəbul  olmaq arzumu  dilə  gətirdim.  Birinci 

---

70
 
 
görüşümüz qısa oldu: “Sənədlərini ver baxarıq”, – de-
di. Bir neçə həftədən sonra sənədlərimi elmi katibliyə 
verdim və yenidən görüşdük... Bu dəfə isə İsa müəlli-
min  yaratdığı  səmimi  münasibətdən  cürətlənib  təsis 
etmək  istədiyim  pyes  müsabiqəsi  haqqında  da  danı-
şıb, dəstəyini istədim. Böyük həvəslə bu məsələdə ya-
nımızda  olacağanı  dedi...  Hətta  yerindəcə  müsabiqə-
nin  adının  “Anamın  kitabı”  olmasını  təklif  etdi.  Mə-
nim romantik Cavid sevgisi ilə yaratmaq istədiyim bu 
müsabiqəyə  realist  Cəlil  sevgisi  də  daxil  oldu.  Bir  az 
nə işlə məşğul olduğum haqqında məlumat istədi. Be-
ləcə bir dəfə də görüşdük... Və dördüncü görüşümü-
zün  təşəbbüskarı  İsa  müəllim  oldu.  Həmin  ərəfədə 
akademik  Teymur  Kərimlinin  yeni  vəzifəyə  getdiyi 
üçün, onun vəzifəsini mənim tutmağımı istədiyini de-
di. Elə hökmlə, elə inamla dedi ki, nə müzakirə etmə-
yə, nə də düşünməyə imkanım oldu. Çünki bu təkli-
fin arxasında müdrik bir insanın gəncliyə olan inamı, 
etibarı  dururdu.  Beləliklə,  mənim  doğma  Ədəbiyyat 
İnstitutunda  doktorant  olmaq  arzum  birdən-birə  bu 
mötəbər  elm  ocağında  direktor  müavini  olmaqla  bit-
di. İsa müəllimin bu təklifini, addımını onun gənclər-
lə işləmək, gəncləri önə çəkmək, gəncliyə stimul ver-
məsi kimi qiymətləndirirəm. Çünki bir gənc kimi mən 
də öz qınıma çəkilib, təhsilimiz və elmimiz üçün gü-
cüm  çatan  dərəcədə  müstəqil  fəaliyyət  göstərirdim. 
Mənim  kimi,  bir  çox  gənc  var  ki,  dövlət  və  millət 
üçün  heç  kimdən  heç  nə  gözləmədən  əməli  işlər  gö-
rür.  Lakin  dövlətçiliyimizin  sadiq  carçısı,  elmimizin 
fədakar insanlarından biri olan İsa müəllim kimi ziya-
lılarımız  əllərini  gəncliyin  çiyninə  qoyduqları,  onlara 

---