Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 55 Sinvat körpüsündən keçməsi tələb edilər. Körpüdən keçənlər kavusura-cənnətə, keçə bilməyənlər isə ya- lan və şər evi adlandırılan cəhənnəmə düşərlər. Hinduizmdə isə ölümdən sonrakı həyatda Riq- vedalarda qeyd edilən cənnət və cəhənnəmlə səslə- şən mükafat və cəza yerləri var. Ölən insanlardan əməlisalehlərin ruhu Brahmaya qovuşar və orada əbədi qalar. Yaxşı insanlardan bir qisminin ruhları müvəqqəti olaraq Nandanaya göndərilir və burada gördükləri yaxşı işlər müqabilində mükafatlandırı- lırlar. Gördüyü əməllərə görə cəzalandırılanlar isə cəhənnəm adlanan Naralokaya göndərilirlər. Orda isə qızmış qum üzərində yaşayır, murdar və qaynar yeməklərlə qidalanırlar. Qədim Yunan mifologiyasında ölənlərin ruhları Hermes tərəfindən Hades deyilən yerə yığılır. Hade- sin qapısında üç başlı it olan Kerberos durur. İçəriyə girən əbədi olaraq orda qalar. Ruhlar sorğuya çəkilər və günahsızlar Elysium bağına aparılırlar. Cənnət- liklər burada bütün nemətlərlə qarşılanar: onlar id- man edər, şahmat oynar, ata minər, musiqi dinlərlər. Günahkarlar isə Tartarosa aparılıb əzaba düçar olar- lar. Xristianlıqda cənnət Tanrı ilə bərabər olmaq de- məkdir. Onlar Tanrı tərəfindən hər gün dəyişdirilə- rək yenilənəcəkləri və qiyamət günü gəldikdə Adə- min günah işləməzdən öncə olduğu yerə gedəcəkləri inancındadırlar. Tövratda cəhənnəm, cənnət anlayışı birbaşa ve- rilməsə də, dolayısı ilə ifadə edilir: "... kimi sonsuz İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 56 yaşama (cənnətə), kimi utanacağı və sonsuz murdar- lığa göndəriləcək." İslamda isə cənnət ölümdən sonrakı həyat, mü- qəddəs sayılan məkana verilən addır. Müsəlmanlar qiyamət gününə qədər məzarda qalacaq. Sonra isə bu həyatda arzuladıqları, amma əldə edə bilmədik- ləri hər nemətə sahib olub əbədi xoş güzəran keçi- rəcəklər. Cəhənnəm isə əbədi atəşdə yanmaq, qır qazanında qaynadılmaq, susuzluqdan yanmaqdır. Cəhənnəmliklərə də cənnətliklər kimi, ölümdən son- rakı həyat əbədidir, lakin onlar sadəcə əzab çəkəcək- lər. Türk inanc sistemində cənnət "uçmaq", cəhən- nəm "damu" deyə ifadə edilir. Yaxşı insanlar ölüm- dən sonra Uçmağa (ocmaha, uçmaha) gedir. Onları orda mükafat olaraq gözəl təbiət və bol nemətlər gözləyir. İnancın təməlində ruhun bədəni tərk edər- kən "uçan quş" cildinə girməsini ifadə edən qədim türk inancları da durur. Damu – cəhənnəm isə öl- dükdən sonra günahlıların ruhunun göndəriləcəyi yerdir. Orda onları Tam xan qarşılayacaq və odla cəzalandıracaqdır. 34 Mifoloji və dini fikri geniş şəkildə zəbt etmiş ölümdən sonrakı həyat bütün bəşər övladı kimi İsa Muğannanı da düşündürmüş, yaradıcılığının ikinci dönəmini demək olar ki, bu mövzuya həsr etmişdir. Bu baxımdan "Cəhənnəm" romanı xüsusi əhəmiyyət daşıyır. 34 Celal Beydili, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Yurt Yayınevi, 2005, s 1. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 57 İsa Muğannanın "Cəhənnəm" romanı müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın dəyərli əsərlərindən olduğu qədər ədəbiyyatşünaslığımız üçün də maraqlıdır. Şərq və Qərb mifologiyasına, dini qaynaq və təlim- lərə bələd olan müəllifin təsvir etdiyi cəhənnəmdə mifoloji qatlar və dinlərin fəlsəfəsi özünəməxsus bir yozumla təqdim edilmişdir. Ədəbiyyatımızda cəhən- nəm və cənnət motivləri "Kitabi-Dədə Qorqud" das- tanında, Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Mirzə Fətəli Axundzadə, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin əsərlə- rində işlənsə də, "Cəhənnəm" romanında müasir ro- manın tələbləri və sufi fəlsəfəsinin aspektləri baxı- mından maraqlı konsepsiya qoyulmuşdur. Bu kon- sepsiya işıq gəmiləri ilə Ağa-Aya gələn Səməd Əmir- linin, Sərvinazın, Musanın, Qumralın saflaşmış ruh- larını Bünyad bəyi qarşılayır, ona cəhənnəm əzabını cənnət kimi görülən yerdə verirlər. Romandan belə məlum olur ki, yolayrıcından alınaraq Aya aparılan cinayətkar (Maraqlıdır ki, cinayətkarın günahları milli zəmində, siyasi məqsədlərlə törətdiyi cinayət- lərdir). saflaşdırılma mərhələsinə təqdim edilir. Am- ma Bünyadın günahları o qədər böyükdür ki, sorğu- sual mərhələsində ona sözün gücü ilə cəhənnəm gös- tərilir və saflaşmasının mümkün olmadığı məlum olur. Və beləcə, Bünyad bəyin ruhu Tanrının dərga- hına getmir, o, yerdə işığı çıxmadan çürüyür. Əsərdə modernist romana xas olan "keçmişə qar- şı indiki zamanın daha üstün tutulması" metodu tam şəkildə əks olunub. Hadisələr gah bu dünyada, gah axirətdə, gah da yüzilliklər öncəsində baş verir. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 58 "İdeal" romanından sonra İsa Muğannanın möv- zusunun artıq yerdən yox, Göylə Yerin vəhdətindən alındığını görmək o qədər çətin deyil. Qulu Ağsəsin təbirincə desək, "İsa Hüseynovun bütün yazdıqla- rının mayası yerdən, torpaqdan götürülüb. Yəqin elə ona görə biz İsa müəllimi sevir və təqdir eləyirik. Çünki biz yer adamlarıyıq, boyumuz torpaqdan olsa- olsa onca qarış yuxarıdı. Muğannaya (özü demiş) bü- tün yazdırılanların mayası isə Göydən, Tanrıdan tu- tulub" 35 Azərbaycan nəsrinə yeni bir yozum, ədəbi baxış, üslub gətirən yazıçının "Cəhənnəm" əsəri bədii este- tik zövq, poetika baxımdan çox maraqlı əsərdir. İlk olaraq əsərin adı adamın diqqətini çəkir. "İdeal" ro- manı ilə tanış olanlar bu sərlövhədən bir çox istiqa- mətlərə yönəlir və əsəri oxumaq üçün tələsir. Bu, yazıçının ustalıqla seçdiyi priyomdur. Çünki bir çox- ları İsa Muğannanın dini dünyagörüşünün nə oldu- ğunu tam dəqiqləşdirə bilməyib. Hələ də İsa Muğan- nanın heç bir dinə inanmadığını düşünənlər bu ifa- dəni oxuyan kimi "deyəsən, İsa Muğanna nəsə fikrini dəyişib" deyə düşüncəyə qapılır, bunu dərk etmək üçün həvəslə oxumağa başlayırlar. Yazıçının marağı üçün ən önəmli priyom, ilk növbədə, oxucunu öz aurasına salmaqdır. Bunu da "Cəhənnəm" romanın- da layiqincə bacarıb. Əsərin ilk səhifəsində "Cəhən- nəm deyilən, doğrudan da, varmı, ya yoxdur? Ömrü onsuz da işgəncələr içində keçən insanı bir daha, özü 35 Qulu Ağsəs, "İsa Hüseynov və Muğanna", news.lent.az/news/3358, (11.02.2016) Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|