Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsa Muğanna yaradıcılığında dinə yeni baxış
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 42 xaşiləri, sələfi, Əl-qaidə, İŞİD (İraq Şam İslam döv- ləti) kimi qruplaşmalar var. Və bəşəriyyətin qan gö- lündə üzməsinə səbəb dini düşüncə sisteminin fərq- liliyidir. Əgər bu fikri qəbul etməyənlər varsa, Yapo- niya modelinə diqqət etsinlər. Çünki yaponların dini dünya görüş sistemində ərəb, türk xalqlarındakı ki- mi ciddi parçalanmalar yoxdur. Və insanlar bir-birini düşüncəsinə görə qırmır. Bir-birinə düşüncə siste- minə görə düşmən kəsilmir. Lakin hansı ölkələrdə dini-dünyagörüş sistemi rəngarəngdirsə, hətta bu rəngarənglik bir sistemin içində özünü göstərirsə, in- sanlar arasında bir o qədər də bölünmə və təfriqə- çilik var. İsa Muğanna yaradıcılığında dinə yeni baxış Bütün bu yuxarıda göstərilənləri və geniş girişi təsadüfi vermədik. Çünki bunların köməkliyi ilə Azərbaycan ədəbiyyatının, o cümlədən Azərbaycan modernsit ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, milli magik realizmin yaradıcısı İsa Muğanna (Hü- seynov) (1928-2014) həqiqətini açmağa çalışacağıq. Belə ki, müəllifin "İdeal"dan sonrakı yaradıcılığı ilə tanış olanlar da, olmayanlar da Muğannanın nə de- mək istədiyini düşünür: Doğrudan da, Muğanna sirli gerçək, magik realizm nümunəsi "İdeal" və onun işığında yazılan "Cəhənnəm", "GurÜn", "Qəbiristan- lıq", "İsahəq, Musahəq", "İlan dərəsi", “Türfə” kimi əsərləri ilə nə demək istəyirdi? Bu sualın cavabını İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 43 monoqrafiya boyunca verməyə çalışsaq da, Azər- baycan ədəbiyyatının böyük dramaturqu Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" faciəsində haqq aşiqi Dərvişin sözləri ilə öncədən də vermək olar: Şəriətdən, təriqətdən kənarəm, Həqiqət istərəm, yalnız həqiqət! Yetər artıq şəriət, ya təriqət. Qulaq verməm bən əsla bir xitabə, Pərəstiş eyləməm hiç bir kitabə! Əvət, Quran, Zəbur, İncilü Tevrat Birər röya bütün əlvahi-aləm, Birər əfsanə, cənnət, ya cəhənnəm. 22 İsa Muğanna türk millətçisi idimi, ateist idimi, deist idimi? O İsapərəst idimi? Onu sarsıntı keçirən və başına hava gələn bir insan hesab edə bilərikmi? O peyğəmbərlik iddiasınamı düşmüşdü? O sahib- zaman arzusunda idimi? Bütün bu suallar İsa Mu- ğanna yaradıcılığı ilə yaxından uzaqdan əlaqəsi olan hamının beynindən ya keçib, ya da keçməkdədir. Bəziləri isə öz mövqeyindən çıxış edərək cavabını verib və bu yaradıcılığa ya aşiq olub, ya da xülya ad- landıraraq uzaq olmağa çalışıb. İsa Hüseynovu "pri- mitiv təfəkkür" sahibi hesab edib Muğannaya çevri- lən yazıçı həqiqətən də kim idi? Hansı ilahi və ya qeyri-ilahi qüvvə idi onu ətrafındakılardan fərqli düşünməyə vadar edən? Verilmiş və təsdiq gözləyən sualların hamısının birmənalı cavabı, məncə, Muğan- na idi. Bəşər övladını bütün sirli oyunlardan saflaş- 22 Hüseyn Cavid. Seçilmiş əsərləri II cild “Şeyx Sənan” pyesi. Bakı: Elm, 2007, s 172. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 44 dırmaq üçün özünü təhlükəyə atan bir insan fədaisi idi Muğanna. Təhrif insan deyə-deyə insan beynini ləkədən yumaq üçün çalışan bir filosof idi. O "İdeal"- dan sonrakı bütün yaradıcılığında təhrif dini – İslamı rədd etdi. Amma peyğəmbərləri rədd etmədi. Pey- ğəmbərlərin zamanında da, ondan sonra da müqəd- dəs kitablara edilən əlavələri rədd etdi. Amma yenə də yaradanı, peyğəmbərləri rədd etmədi. Sadəcə on- lara yeni ad verdi. Öz inandığı, insanlığın hiyləsi ilə ləkələnməmiş SAF adları. Əgər Muğanna yaradıcılı- ğına təqdim edilmiş OdƏr dilinin ağırlığına baxma- dan ideyasına, məzmununa, ünvanlanan mesaja diq- qət etsək, görərik ki, Muğanna həqiqəti Tanrı və onun oğulları konsepsiyası üzərində qurub. Kamil insanı tanrı – yaradıcının oğlu hesab edib.Və bəşər övladını tam görmək istəyib. İsa Muğannaya görə Bağ Atanın – Tanrının oğulları kimlər idi? " İnsanı insana, Yer planetini kainata bağlayan Bağ Ata adlanır. Təkdir, lailahəilləllahdır. Dörd oğlu var: Birincisi ƏsƏlMəndir ki, mənası – mənim yaradan oğlum deməkdir. (Ərəbcə tərcüməsi Süleyman peyğəmbər- dir). İkinci oğlu ÜnEydir (təhrifi “Nuh” “Hoydos”). Üçüncü oğlu EvƏrimdir (Evimin İşığı deməkdir. Ərəb- cə təhrifi İbrahim peyğəmbərdir. Biz də belə deyirik. Xaçpə- rəstlər isə Avraam deyir). Dördüncü oğlu EySardır (“Ey”- uca deməkdir. Sar – (Çar) hökmdar deməkdir). İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 45 EySar – Uca Hökmdar deməkdir. ƏlAğ (Allah) ərəblərin təhrif etdikləridir. ...İndi Yer (EyƏr) planetini idarə edən ƏlAğ EySardır". 23 Təəssüflər olsun ki, magik realizmin ədəbiyyatı- mızdakı yaradıcısının simvolikasını anlamayan, də- rin qatlara enməyi bacarmayanlar bu şərti adlara ili- şib qalır və əsas mənadan uzaqlaşırlar. Professor Ta- hirə Məmməd İsa Muğannanın bəşəriyyətə təqdim etdiyi bu rəmzi dil haqqında danışarkən yazır: "Mu- ğanna rəmzlərlə bir Dil açmağa çalışır – rəmz, işarə hesab etdiklərini söz-söz aydınlatmaq istəyir, “təh- rif” hesab etdiklərini ilkin şəklinə döndərir və bu zaman yaratdığı bədii model və oxucunu qarşılaş- dırdığı yazıçı gerçəyi ilə yozulması gərəkən ikinci bir sistem ortaya qoyur. Bu poetik sistem özlüyündə bir “quş dili”dir. “Quş dili” Tanrı ilə insan arasında gizli ünsiyyət dilidir; o dili öyrəndikcə Tanrıya, yoxdan vara doğru yol gedirsən". 24 Beləcə, vahid Allah, vahid insan, vahid din arzu- sunda olan SafAğ – ən təmiz adamı dərk edə bilmir. Muğannanın insanlara çatdırmaq istədiyi yeganə və əsas fikir Tanrı birdirsə, onun dini də, dili də bir ol- malıdır. Hüseyn Cavid də bunu " Din bir olsaydı yer üzündə əgər, Daha məsud olurdu cinsi bəşər" 25 , – deyə ifadə edirdi. "İdeal" əsərində dinlərin dünyanı ilahi ədalətə yox, münaqişəyə, düşmənçiliyə sövq etdiyini vurğu- 23 Şəmil Sadiq, Odərlər romanı. Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 88. 24 Ölümdən sonrakı həyat, Məqalələr toplusu, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2014, s 55. 25 Hüseyn Cavid. Seçilmiş əsərləri II cild. “Şeyx Sənan” pyesi. Bakı: Elm. s 255. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|