Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 7 Ön söz “Ədəbi döyüşlər cəngavəri” Mehdi Hüseyn hələ ilk əsərlərini yazıb nəşr etdirdiyi illərdə İsa Hüsey- novu zarafatla “etiraf olunmamış dahi” adlandırar, onun ədəbiyyata təsadüfən deyil, xüsusi missiya ilə gəldiyini hiss etdirər, gənc yazıçı isə bundan, təbii ki, məmnunluq duyarmış. Ancaq güman etmək çətindir ki, Mehdi Hüseyn kimi geniş dünyagörüşlü tənqidçi- ədəbiyyatşünas belə İsa Hüseynovun dünyaya İsa Muğanna olaraq yenidən gələcəyini təsəvvür eləmiş olsun. “Yanar ürək”dən “İdeal”a, İsa Hüseynovdan İsa Muğannaya yüksəlişin səbəbləri, yəqin ki, XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbi-ictimai tə- fəkkürünün üzərində ən çox düşündüyü, ancaq əsas- lı bir nəticəyə gələ bilmədiyi mövzulardandır. Və məsələni daha da mürəkkəbləşdirən cəhətlərdən biri, heç şübhəsiz, böyük yazıçı-mütəfəkkirin özünün vaxtaşırı olaraq söylədiyi mülahizələr olmuşdur ki, həmin mülahizələrdə yaradıcılığın bir dövründən di- gərinə keçmək kimi, əslində, tamamilə təbii (və qa- nunauyğun) qəbul edilməli olan bir proses xeyli dərəcədə mistikləşdirilərək o həddə çatdırılır ki, gu- ya müəllif “İdeal”dan başlayaraq “ün” eşitmiş və bü- tün sonrakı əsərlərini həmin ilahi “ün”ün diqtəsilə qələmə almışdır. Əlbəttə, məsələnin bu cür qoyuluşuna bizim adət etdiyimiz normativ şüur (və yaradıcılıq) təcrübəsi baxımından interpretasiya vermək, prinsip etibarilə, İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 8 mümkün deyil. Ancaq ortada hansı enerjidən gəlib- gəlməməsindən asılı olmayaraq yüksək sənətkarlıqla seçilən mükəmməl yaradıcılıq məhsulları var… Və onların adət etdiyimiz metodoloji texnologiyalarla tədqiqi tamamilə mümkündür. İsa Muğanna yaradıcılığını yeni rakursdan – “İdeal” işığında araşdıran tanınmış yazıçı, ədəbiy- yatşünas və redaktor-naşir Şəmil Sadıq qarşısına kifayət qədər cəsarətli (və çətin) bir vəzifə qoysa da, fikrimcə, onun öhdəsindən uğurla gəlmiş, hətta de- mək olar ki, İsa Hüseynov - Muğanna yaradıcılığı ba- rədə indiyə qədər deyilmiş ən müxtəlif (çox hallarda isə pərakəndə) fikirlərin fövqünə qalxaraq sistemli bir “muğannaşünaslığ”ın əsaslarını müəyyənləşdir- mişdir. “İsa Muğanna yaradıcılığı” “İdeal” işığında” müəllifi yazır: “… İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal”dan sonra başladı. Ondan sonra yazılan bütün əsərləri “İdeal” silsiləsinin davamıdır və təəssüflər olsun ki, ədəbiy- yatşünaslığımız tərəfindən layiqli qiymətini alma- mışdır hələ ki. Ümid edirəm ki, oxucu da, alim də qorxmadan, çəkinmədən “İsahəqq, Musahəqq”i, “GurÜn”ü, “Türfə”ni, “İlan dərəsi”ni, “Cəhənnəm”i, “Qəbiristan”ı əlinə alacaq, oxuyacaq və münasibətini bildirəcəkdir bir gün”. Və əlavə edir: “ … Bu tədqiqat işində Muğannanın “İdeal”dan sonra yazdığı əsərlərin tarixi, yazılma və çap olunma dövrləri, çapdakı maneələr və müəllifin əsərlərinə İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 9 dönə-dönə qayıtmasının səbəbləri, İsa Muğannanın bir postmodernist yazar kimi, magik realizmin banisi kimi, yeni ideoloji konsepsiyanın yaradıcısı kimi, dinə olan yeni baxışının, romanlarının poetikasını araşdırmağı qarşımıza məqsəd kimi qoyduq”. Göründüyü kimi, miqyas xeyli möhtəşəmdir, lakin nəzərə alsaq ki, Şəmil Sadıq uzun illər İsa Mu- ğanna ilə sıx-sıx görüşmüş, onun nəinki əsərlərinin, bütövlükdə ruhunun dərinliklərinə bələd olmuş, hətta ustadla yaradıcılıq əməkdaşlığı da etmişdir, on- da miqyası bu qədər geniş götürməyə müəllifin həm mənəvi, həm də peşəkar səlahiyyəti olduğuna şübhə yeri qalmır. İsa müəllim həm yazıçı-mütəfəkkir, həm də şəx- siyyət kimi nə qədər yüksək intellektual səviyyədə dayanırdısa, o qədər də pak, səmimi və ünsiyyətcil bir insan idi, həmsöhbətini öz geniş (və kifayət qədər mistik) dünyagörüşünə tabe eləmək fikrindən də uzaqdır. Az-çox ağıllı mülahizə eşidəndə onun müəl- lifini layiq olduğundan da artıq qiymətləndirir, da- xildən (ruhunun lap dərinliklərindən) gələn bir mə- həbbətlə tərifləməkdən çəkinmirdi. Və mən heç şüb- hə etmirəm ki, bu, İsa müəllimin mənəvi zənginli- yinin tükənməzliyindən qaynaqlanırdı… “İdeal”a qədərki yaradıcılığını hərdən özü kəs- kin tənqid edir, “Yanar ürəy”i elə də dəyərli əsər saymırdı. Görüşlərin birində xalq yazıçısı Anar İsa müəllimə dedi ki, “belə bir fikrim var: İsanın özünü özündən müdafiə cəmiyyəti yaradaq… İmkan ver- mək olmaz ki, ədəbiyyatımızın “Yanar ürək” kimi İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 10 qiymətli əsəri onun tərəfindən bu qədər haqsız tənqidə məruz qalsın”… Anar müəllimin haqlı sözü hamının ürəyindən oldu. Hətta İsa müəllimin də… Bir söz demədi, ancaq razılıq əlaməti olaraq ürəkdən güldü… Həm İsa Hüseynov, həm də İsa Muğanna haq- qında mən də bir sıra yazılar yazmışam, televiziya- larda, müxtəlif yığıncaqlarda çıxışlar eləmişəm. An- caq bunların çoxunda elmi təhlil azdır. Sadəcə ola- raq, dərinliyinə lazımi qədər vara bilmədiyim möh- təşəm yaradıcılıq qarşısında heyranlığımı ifadə etmi- şəm. Şəmil Sadıq – mənim keçmiş tələbəm isə bu kita- bında İsa Muğanna dünyasının dərinliklərinə enir. O məqamlara (məsələn, mistika, din, magik realizm, postmodernizm və s.) diqqət yetirib geniş (və sözün geniş mənasında müqayisəli!) interpretativ təhlil ve- rir ki, həmin məqamlar yazıçının yaradıcılığını, onun dünyagörüşünün fəlsəfi mahiyyətini, metafizik poetikasını anlamağa əhəmiyyətli kömək göstərir. Müəyyən mübahisəli tərəfləri olsa da, ümumiləş- dirmələrinin mütləq əksəriyyəti əsaslıdır. Və ən əsas da odur ki, Şəmil Sadıq İsa Muğanna “mətn”ini həm bir əsər, həm də ümumi yaradıcılığı miqyasında kifa- yət qədər müfəssəl hiss etdiyinə görə, gəldiyi nəti- cələr bugünkü ədəbi-tənqidi təfəkkür üçün heç də az səciyyəvi olmayan sxematizmdən uzaqdır. Müəllif hərdən gileylənir ki, nə oxucular, nə də ədəbi tənqid İsa Muğannanın müasir dövrün qlobal problemlərini dərk etməkdə, doğrudan da, çox fay- Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|