Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 63 O da vəzifəsini yerinə yetirəcək, acıların ən böyüyü- nü verəcəkdir. Göründüyü kimi, cəhənnəm və cənnət anlayış- larının yozumları dini xadimlərin şərhində bir-birinə çox yaxın və ya eynidir. Bu isə din xofu altında in- sanların idarəçiliyinin həmişə əldə saxlanılmasına xidmət edir. Hikmət Babaoğlunun bu mövzudakı ya- naşması maraqlıdır: "Dinin elmi və obyektiv əsas- larda öyrənilməməsi isə dindən başqa məqsədlər üçün istifadə etmək istəyən ayrı-ayrı siyasi-ideoloji mərkəzlərin fəaliyyətini asanlaşdırır. Elə buradan da missionerlik məsələsi ortaya çıxır. Qeyd etmək la- zımdır ki, missioner anlayışı latın dilindəki "missio" sözündən götürülüb, mənası "vəzifə", "səlahiyyət" deməkdir. Bu və ya digər cəmiyyətdə və ya dövlət içərisində öz maraqlarını təmin etmək üçün fəaliyyət göstərən ayrı-ayrı ideoloji və siyasi mərkəzlər məhz fərdlərin dinə bu həssas münasibətindən yararlana- raq onlardan ibarət özünəməxsus sosial baza forma- laşdırır. "Din xadimlərinin bu yanaşmalarını dərk edən və dərk etmə yolunda Nəimi, Nəsimi yolunu seçən insanların həqiqi dinin – elmin nə olduğu yöndəki araşdırmaları təbii və doğrudur. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Atatürk də bir növ gü- nümüzə gəlib çatan İslamın formasını və mahiyyəti- ni dəyişdiyi qənaətində idi: "Müsəlmanlıq əslində ən geniş mənası ilə modern bir dindir. Ərəblər onu öz qavramlarına görə anlamış və tətbiq etmişlər." Haqqında danışdığımız əsər də din əbası altında gizlənən mövhumatı rədd edir və Tanrının, Yara- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 64 dıcının – hər kəsdən uca olanın bunları edə bilmə- yəcəyi düşüncəsi qayəsini daşıyır. Çünki insan o dünyaya bizim bu gün daşıdığımız bədəni ilə getmir ən azından. Cismin məhv olduğunu görürük, amma ruhun yox. Deməli, əgər axirət dünyası varsa belə, lap cəhənnəm və cənnət deyilən iki şöbəyə bölünüb- sə, onda insanın sadəcə işığı, ƏrAğı-ruhu gedəcək ora. Və əgər ruhu gedəcəksə o axirət deyilən məka- na, deməli, ruhu yandırmaq mümkün deyil. Əlbəttə ki, ruh bizim təsəvvür etdiyimiz kimidirsə. Yunus Əmrənin söylədiyi ehtimal edilən "Cəhən- nəmdə od yoxdur, hər kəs öz odunu bu dünyadan aparar" fikri demək olar ki, "Cəhənnəm" romanınının ideyasını ifadə edən ən tutarlı cümlədir. müəllif özünü islam alimi hesab edən və min illərdir ki, insanları müxtəlif qorxulu macəralarla həqiqətdən uzaqlaşdıranların təhrif olduğunu vurğulamaq istə- mişdir. Bu cür yanaşdıqda, İsa Muğannanın təhrif adlandırdığı dünyanın hələ də təhrif girdabında bo- ğulduğunu görürük. Əsər boyunca oxucu İsa Muğannanın cəhənnəm anlayışı və mahiyyəti ilə tanış olur. Müəllifə görə, Quranda haqqında danışılan, təfsirlərdə izahı veril- məyə çalışılan cəhənnəm odu heç də təqdim edildiyi kimi deyil. Bizim başa düşdüyümüz kimi tonqal qalayıb insanları milyon dərəcə selsi istilik əldə edib odda yandırmaq sadəcə təhrifdir. Çünki ideal heç bir zaman materiya ola bilməz. İnsan sözdür, insan işıq- dır, insan vicdandır. Onu yandırsa, yandırsa vicdan əzabı yandırar. Yuxarıda deyilənlər isə sadəcə cahil İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 65 insanı qandırmaq, bəlkə də, başa salıb qorxutmaq üçün işə yaraya bilər. – "Əksinə, bəy! OdÜn – həqiqət səsi cəhənnəmdə cənnət yaradır. Qəbahətini eşitdikcə, öz hərəkətlərini qarşındaca gördükcə yavaş-yavaş yüngüllük hiss edəcəksən. Nədən olur o yüngüllük? Sadəcə qatı qa- nın yuyulur, canında qan dövriyyəsi normallaşır, hü- ceyrələri sağlamlaşdırır". 40 Bu sözləri 113 yaşlı milli mənliyini satmış, "çekist"lərə xidmət etmiş, bu xidməti yolunda öz sev- gililərini belə zorlamaqdan, əzab verməkdən, öz ca- susuna çevirməkdən yayınmayan, Cavidin "İblis" əsərindəki iblis kimi dondan dona girən Bünyad bəyə onun öz əlləri ilə boğub öldürdüyü keçmiş ar- vadı Sərvinaz deyir. Bu səhnə İblisin tapşırığı ilə Arifin öz arvadı Xavəri öldürməsi ilə eynilik təşkil edir. Müəllifə görə, cəhənnəm və ya cənnət olduğu tam məlum olmayan bu məkanda insanlar yanaraq saflaşır və yenidən yerə göndərilir. Bünyad bəyin etdikləri gözünün qarşısına gətirildikcə onun vicdanı sızlayırdı. – "İlahi, özün kömək ol mənə! Cənnətdi, cəhənnəmdi, nə möcüzədi bu?! Deyə hayqıran, vic- dan əzabında yanıb qovrulan Bünyad bəyə Sərvi- naz: – Biləcəksən, Bəy. Səbirlə, dəyanətlə dinlə OdÜnü –həqiqət səsini! Biz odda yana-yana gözəl- ləşmişik burda. Sən də yanmalısan burda, Bəy!" – deyir. 40 İsa Muğanna, Cəhənnəm, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 5. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 66 Bu gün də daha çox qabardılan məsələ axirət dünyasının sadəcə iki yolu: cəhənnəm və cənnət ol- duğunu hamımız bilirik. Lakin misir mifologiya- sında olduğu kimi, "Quran"da da bu yolun iki yox, üç olduğu qeyd edilir. "Məryəm" surəsinin 71-ci ayə- si fikrimizin isbatıdır: "Cənnətliklər cəhənnəm odu- nun içindən yanmadan, sağ-salamat keçəcək, cəhən- nəmliklər isə ora düşüb əbədi əzaba məhkum olacaq- lar. Bir qism insan da müəyyən müddət orada qalıb günahı təmizlənəcək, sonra cənnətə qayıdacaqdır". Bu fikirlərdən görünür ki, İsa Muğanna din və Allah tacirlərinin ədalətli deyib, amma əzazil kimi göstərdiyi Tanrını daha ədalətli təqdim edir. Hətta onun cəhənnəmi və cəhənnəm əzabı vicdan əzabı olsa belə, "Quran"dakı kimi əbədi deyil. İnsanlara axirətdə də haqq və ədaləti göstərərək onları saflaş- dırır, yaratdığını eybəcərliklərdən xilas edir. Bu, İsa Muğanna düşüncəsinin təhrifsiz təqdim etdiyi dindir ki, mayasında humanizm var. İsa Muğanna təhrif de- yə car çəkdikdə, bəlkə də, "Məryəm" surəsinin 27-ci ayəsindəki kimi mətləbləri diqqətə çatdırmaq istəyir. Çünki öldükdən sonrakı həyatın sadəcə iki tərəfini yox, üçüncü bir tərəfin də olduğunu görürük bu ayədən. İsa Muğanna yaradıcılığına dərindən diqqət yetirəndə görürük ki, onun yozumları ya birbaşa Qu- randakı müəyyən ayələrlə üst-üstə düşür və həmin fikirlərin möhkəmlənməsinə xidmət edir, ya da ta- mamilə əksinə gedərək yeni baxışla yanaşıb öz kon- sepsiyasını ortalığa qoyur. Amma çox önəmli məsə- lədir ki, Muğanna bütün bunları bədii əsərlərində və Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|