Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 93 tarixlər bir gün bir tarixçi, arxeoloq tərəfindən kəşf ediləcək. İsa Muğanna yenə bir çox stereotipləri yıxdı. Çünki əsərdə Uğur Mağarov, Mircəfər Bağırov, Məmmədhüseyn Təhmasib, Yemliyanov kimi tarixi şəxsiyyətlər və ya tarixi şəxsiyyətlərin prototipləri var. O, indiyə qədər kimsənin cürət edib söyləmədiyi bir fikri bədii obrazın dilindən təqdim edir: "Karens necə heyrətləndisə, hətta dizləri üstə qalxdı. – Professor Məmmədhüseyn Təhmasibi yaxşı tanıyıram mən, – dedi. Göyçə aşıqlarından dastan toplanmasında iştirak eləmişəm. "Aşıq Qəribi" də mən vermişəm ona. Amma nədənsə mənim verdi- yim mətn OdƏrUn variantını yox, savadsız bir aşığın danışdığını yazıb". Düzdür bunu deyən erməni Ka- ranes Karapetyandır və o, həmin Karapetyandı ki, "Taqanroq" diviziyasında qeyri-adi qəhrəmanlığı ilə fərqlənən azərbaycanlı Uğur Mağarov haqqında iki daşın arasında da olsa, "material" vermişdi KQB-yə. Buna-Erməninin dediklərinə inanmaq çox çətindir. Amma düşünsək ki, Karapetyan bu fikirləri heç bir təzyiq altında deyil, sadəcə vicdanının səsi ilə etiraf etmişdir, bu etiraf isə azərbaycanlıların heç bir vəh- şiliyə, fitnəyə baxmadan öz əqidələrindən: insan- sevərliyindən, qonaqpərvərliyindən, dürüstlüyün- dən yaranmışdır, deməli, yazıçı Karenesin fikirlərini təqdir edir. Bir anlıq 1930-cu - 1940-cı illəri yada salıb gözlərimiz önündə canlandırsaq, o dövrdə bir çox qeyri-adi hadisələrin baş verdiyini görmüş olarıq. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanını repressiyaya məh- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 94 kum edən bir rejim necə olur ki, şifahi xalq ədə- biyyatımızın toplanmasına icazə verir və pul ayırır? Azərbaycanda yaşayan türkləri sürgün etməyi dü- şünən bir rejim necə olur ki, Cənubi Azərbaycan haqqında şeirlər, romanlar yazılmasına start verir? Əlbəttə ki, toplanan bir çox mətnlər təhrif olunaraq yazıya alınmış, həqiqətlə gizlədilmişdir. Hətta bir çox tədqiqatçılar bu gün o dövrdə qələmə alınmış nümunələrin yanlışlığından söz açır, bəzi nümunə- lərin isə şəxslərin yaradıcılıqlarının məhsulu olduğu- nu sübut etmişlər. Bəli bu mətləblərin araşdırılma- sına böyük ehtiyac var və tarixçilərin bu gizlinlərə bir daha dönmələrini və heç bir təzyiq olmadan doğ- ru-dürüst tədqiq etmələrini səbrsizliklə gözləyirik. Əsərdə diqqəti çəkən bir məqam da var: Karanes "Aşıq Qərib" dastanının tədqiqatçısı, əsərin baş qəh- rəmanı Zahidi Məhəmmədhüseyn Təhmasiblə tanış edən bir şəxsdir. Zahidin atası – Uğur Mağarova xə- yanət edən Karanes OdƏr tarixinin üzə çıxmasını is- təyən şəxslərdən biri kimi təqdim edilir. Elə buna görə də canıyananlıq edib Zahidi Məhəmmədhüseyn Təhmasiblə görüşdürür və onun aspiranturaya daxil etdirməsini tapşırır. Məhəmmədhüseyn Təhmasib isə onu qəbul edir və Zahidin izinə düşdüyü və bu məqsədlə də yazdığı "Aşıq Qərib" dastanında tarixi həqiqətlər" əsərini oxuyur və ona deyir: – İlk rəyi res- publikanın ən yüksək instansiyasından eşidəcəksən. Yəni mənim fikrimi instansiyanın rəyindən sonra biləcəksən". Bundan sonra isə "respublikanın ən yük- sək instansiyasından" rəy bildirilir: Zahid Mircəfər İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 95 Bağırovun kabinetinə çağırılır "Oxu tar" yazan Müş- fiqin yolu ilə gedirsən?" deyilib istintaqsız, filansız həbs edilir. Bu, diqqətli oxucunu heyrətləndirən bir məqam- dır. Çünki Karanes bir zamanlar Zahidin atası ilə dostluğunu, onlara yaxınlaşmasını gizli erməni kəş- fiyyatının əli ilə etdiyini etiraf edərək, haqqında "material" verib "qızıl medalı" iki "qırmızı medal"la əvəz etdirməsi günahını yuyub, unutqan bir xalqın övladını yenə aldatmışdır. Uğur Mağarov erməninin – Karanesin OdƏr tarixini bilməsini və ona bəzi mətləblərdən danışmasını xoş niyyət kimi qəbul edib yenə evinə almışdır. Və sonda yenə onun fitnəsi ilə şəcərənin davamçısı, Uğur Mağarovun oğlu Zahid Mağarovu tələyə salmışdır. Onların kimliyini bilən bu erməni məkrli biri olduğunu bir daha göstərmiş olur və yenə öz əlimizlə susduruluruq. Zahid bu işlə- rin başında erməni olduğunu əsərdə heç düşünmür də. Çünki o, yazdığı gizlin tarix kitabını ilk dəfə Mə- həmmədhüseyn Təhmasibə vermiş və ondan sonra həbs edilmişdir. Əsərin müsbət sonluqla bitməsi oxucunu ümid- ləndirir. Dastan üzərində qurulan, "Qırx kisə"dəki qızılın OdƏr dilindəki sözlər olduğunu məharətlə oxucuya izah edən yazıçı OdƏr həqiqətlərini öyrə- nən Zahidə axır ki, sevgilisi Nəsibədən "hə" cavabını eşitdirmiş və vüsala çatdırmışdır. Mircəfərin Bağı- rovun edam edilməsi ilə azadlığa çıxan Zahidi sev- gilisi qarşılayır. Bu bir ümid işığıdır. Demək ki, şəcə- rə hələ də yaşayır, gizlədilmiş tarixlərin ortaya çıx- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 96 masına ümid var. Bu ümidi isə onların yanında olan Nəsibə kimi türk qızlarının dəstəyi ilə həyata keçiri- ləcək. Əsərin qəhrəmanı Zahid sanki İsa Muğan- nanın prototipidir. Çünki onun vərəsənin nümayən- dəsi olması, dünyagörüşü, taleyi, filoloq olması, öz xalasıqızını sevməsi, onunla evlənməsi və sairə bir çox xüsusiyyətlər İsa Muğannanın yenə tanıdıqla- rından yazmasına, həm də çox yaxından tanıdıqla- rından yazması ideyasına sadiq qaldığını göstərən amildir. Bu dəfə isə tanıdığı özü və bu gün də ona dəstək olan sevimli ömür-gün yoldaşı Firuzə xanım- dır. Bu əsəri yazmaqla İsa Muğanna SafAğ elmi haq- qındakı fikirlərin bədii təxəyyülün məhsulu olduğu- nu yox, bir tarix olduğunu göstərmək istəmişdir, bəlkə də. Çünki heç bir müsahibəsində, heç bir mə- qaləsində, heç bir söhbətimizdə mən oxumadım və eşitmədim ki, İsa Muğanna desin ki, filan obraz bədii obrazdır, bədii priyomdur, bədii təxəyyüldür, bədii təhlildir. "İdeal"dan bu tərəfə yaratdığı OdƏr həqi- qətlərini bilən obrazların tarixi şəxslər olduğunu vur- ğulamağa və oxucularını inandırmağa çalışmışdır həmişə. Xalq yazıçısı Anarın bir sözü var: "İsa yazdı- ğına inanan, inandığını yazan bir sənətkardır". Bəli o məhz inandığını yazan sənətkardır. "İnandığı" dedi- yimiz mətləblər isə ona nəslini tanımasından, tarixi yaxşı bilməsindən gəlir. Bəzən şərti terminlər yara- daraq bəşər övladının yaradılış nəzəriyyəsini ortaya qoymağa çalışır. Amma heç bir ideyasında şovinizm yoxdur. Sadəcə dünyanın şər qüvvələrdən xilasını istəyən və gözləyən bir dahi idi İsa Muğanna. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|