Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 104 terminlərin türkcəyə çevrilməsi prosesi gedir. Azər- baycan dilində isə XX əsrin əvvəllərində başlanan bu ənənə Sovet hökuməti dövründə səngisə də, 60-cı illərdən yenidən dirçələn özləşmə meyilləri müstə- qillik qazandıqdan sonra daha da sürətləndi. Elə bu səbəbdən də, biz də terminin hansı adla ifadə edil- məsi haqqında düşünməyə bilmədik. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, qardaş Türkiyədə bu termini daha çox “Büyülü gerçəklik” istilahı ilə əvəz edirlər. Bunun qarşılığı olaraq biz də “sehrli reallıq”, “sehrli gerçəklik”, “əfsunlu reallıq” kimi ifadə edə bilərik. Səlim Babullaoğlu 2008-ci ildə Beynəlxalq Teatr İnstitutunun Markesin 80 illik yubileyi münasibəti ilə təşkil etdiyi konfransdakı “Markes Azərbaycan ədə- biyyatına təsir edibmi?” 60 adlı məruzəsinin “Kitabçı” jurnalında təqdim edilən mətnində “əfsunlu realizm” və “magik realizm” deyə ifadə etmişdir. Zənnimizcə, əgər “magik realizm” terminini tərcümə etmək istəyiriksə, elə “əfsunlu gerçəklik” deməyimiz daha məqsədəuyğun olardı. Lakin dilimizin ən dərin qatlarında “magik” sözünün türk dilində olduğu faktları ilə razılaşsaq, elə “magik realizm” kimi ifadə etməyimizi uyğun görürük. Roland Walter “Magical Realism in Contemporary Chicano Fiction” adlı çalışmasının “Magical Realism – An Overview” başlığı altında verilən hissədə “magik realizm”in digər janrlardan fərqlənən üç xüsusiy- yətini qeyd edir: 60 Kitabçı, №3, Mega Basım, İstanbul, 2014. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 105 1. Fantastiklikdən fərqli olaraq magik realizmdə; yazı- çının, xarakterlərin son dərəcə olduqca möhtəşəm bir hal- mış kimi qarşılamaları və oxucunun da bu kimi halları sorğu-sual etməməyi, 2. Realizmin, həqiqət və sehrli səviyyələrinin uyğun bir bütövlüyünün təmin edilməsi, 3. Yazıçının susqunluğu (authorial reticence). 61 Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında isə əminliklə deyə bilərik ki, “magik realizm” birbaşa İsa Muğan- nanın adı ilə bağlıdır. Çünki İsa Muğannanın “İdeal” əsərindən başlanaraq yeni üslubda yazdığı bütün əsərləri demək olar ki, mistika ilə gerçəkliyin vəhdə- tindən təşkil edilib. İstər “İahəqq, Musahəqq”, istər “Cəhənnəm”, istər “GurÜn” kimi,istər “Qəbiristan”, istər “Türfə” romanları, istərsə “İlan dərəsi”, “Qırx kisə qızıl” kimi povestlərində gerçəkliklə sehrin, gerçəkliklə mifin sintezini görürük. Səlim Babulla oğlu qeyd edir ki, “Azərbaycan ma- gik realizmi həm Anarın, həm Elçinin, daha əvvəl isə bəzi çalarları ilə Azərbaycan nəsrinin korifeylərindən olan İ.Hüseynovun əsərlərində vardır” 62 İsa Muğanna yaradıcılığının ikinci hissəsində qələmə aldığı əsərlərinin əsas tərəfi oxucunu “həqi- qətmi, təxəyülmü?” sualları qarşısında qoymasıdır. İsa Muğanna qələmindən çıxan hər cümlə oxucunu heyrətə gətirir. Məhz OdƏr mədəniyyəti, SafAğ elmi haqqındakı fəlsəfi fikirlər o qədər tarixi fakt kimi inandırıcı səslənir ki, ən intellektual oxucu belə ya 61 Roland Walter, Magical Realism in Contemporary Chicano Fiction. Frankfurt am Main: Vervuert Verlag, 1993. 62 Kitabçı, №3, Mega Basım,İstanbul, 2014. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 106 oxuduqlarına və eşitdiyi həqiqətlərə inanmaqdan qorxur, ya da inandığı üçün özündən. Amma İsa Muğanna magik realizimi dünya ədəbiyyatında qə- bul edilən magizmdən fərqlənir. Çünki İsa Muğanna yaradıcılığı hər hansı bir sehrdən uzaqdır. İsa Mu- ğanna öz həqiqətini, inandığını, hətta təxəyyülünü mifoloji və tarixi faktların yozumunda təqdim edirdi. Magik realizmin əsas ana sualı da “varlıqmı, yoxluq- mu?”dur. “GurÜn” magik roman kimi Azərbaycan ədəbiyyatının özünəməxsus sənət- karlarından biri olan İsa Muğanna yaradıcılığının maraqlı və dəyərli əsərlərindən biri də “GurÜn” ro- manıdır. Roman “İdeal”da qoyulan konsepsiyanı yenə də davam etdirir. Ruh həmin ruh, üslub həmin üslub, iradə həmin iradə. Amma bu əsərdə İsa Mu- ğanna bundan öncəki əsərlərinə nisbətdə daha cəsarətli görünür. Biz bunu əsərin təhkiyəsindən gö- rürük. Əgər İsa Muğanna “İdeal” romanının sonun- da “Heç kəsin anlamadığı bədbəxt bir OdƏr oturmuşdu. Gecələr saat on ikidən səhər saat yeddiyə qədər OdAğÜz BağOdƏr planetindən ən əziz, ən doğma insanın – Ey- sarının səsini dinləyə-dinləyə yazdığı bu ƏsƏri ilə “Yer” bəşəriyyətinə lənət oxuya-oxuya deyirdi: “İsa”, “İsus” ad- landırdığım EySarla, BağSar – AğEyin “Musa ağa”nın nəslindən “Muğanna” arasında rabitə yaranıb. Ey ÜnƏs – “insan”! Oxu bu əsəri dəhşətə gəl, ay qatil! Ayıl və anla Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|