Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 89 tanlığa çevrilmiş beyinləri SafAğ işığı ilə işıqlan- dırmağa çalışdı. Amma bəzi qəbiristanlıqlar bunu dərk edə bilmədi. İsa Muğannanın ağlını itirdiyini söylədi və yazdı. Düzdür, İsa Muğannanın SafAğ elmi haqqında dedikləri bir insanın asanlıqla qəbul edə biləcəyi fikirlər deyildi. Bunun üçün gərək beynində SafAğ işığı olsun. Beynində bu işıq olanlar və ya bu işığı görmək istəyənlər onun yazdıqlarını duya və ya anlaya bilərlər. Hüseyn Cavid heç də təsadüfən "Şeyx Sənan" əsərində Sənanın və Xuma- rın əl-ələ tutub uçduğunu yalnız ruhu pak olanların gördüyünü yazmamışdır. O pak ruhları – SafAğ işıqlarını yalnız saflaşmışlar görə bilərdi. Nəzərə alsaq ki, beyinlərimizin işığı sönüb, onda biz İsa Mu- ğannanın 40 ilə yaxın bir zamanda SafAğ elmi haqqında yazdıqlarını necə başa düşə bilərik? "İdeal" romanındakı "Qapalı dünya", "Eysar çarmıxda", "Peyğəmbərin möhürü" kimi hissələri və ondan sonra bu ideyanı daha da dərinləşdirib "Cəhənnəm", "Qəbiristanlıq", "İsahəq, Musahəq", "İlan dərəsi və ya peyğəmbərin taleyi", "Qırx kisə qızıl" kimi əsərləri ağlı başında olan heç kim yaza bilməz. Çünki bu ağıl Göylərlə əlaqəyə girə bilmirsə, ordan qidalana bilmirsə, onları nə düşünə və qələmə ala bilər, nə də anlaya... İnsan Göylərlə – Yaradanla əlaqəyə girməyi və onu eşitməyi bacardığı bir zaman ağlı – SafAğ işığı başındakı kəllə sümüyündən – ət parçasından uçub yaradanla əlaqəyə girdiyi zaman qeyri-iradi fikirlər söylər. "Həyatımdan səhifələr" oçerikini vərəqlədikcə görürük ki, İsa Muğanna ağlı İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 90 başından çıxıb Göyləri gəzən və eşidən bir OdƏrdir... *** İsa Muğannanı tarixi keçmişimiz, insanın ya- radılışı, mifik düşüncələr maraqlandırsa da, o çağdaş cəmiyyətimizdə gedən proseslərə heç bir zaman biganə qalmamışdı. 85 yaşlı yazıçı iki eynəyi üst-üstə geyərək, böyük bir lampa işığında oxuyub-yaz- masına baxmayaraq, milli taleyimizə təhlükə olan bütün məsələləri izləyir, öz analitik düşüncələrini istər müsahibələrində, istərsə son yazdığı povest və romanlarında ürək ağrısı ilə qələmə alırdı. İsa Muğanna Yerlə Göyün əlaqəsindən danışır, qədimdə yerdə olanların xəbərini Göylərdən aldığını deyirdi. Orxan Fikrətoğlunun "Ölü mətn" romanında deyil- diyi kimi "Hələ Göydən səs, mələk, fikir və adam gəlməkdədir. Qeybdən xəbər eşidənlər var. Bizim elin kahininə Dədə deyirlər. O, bizim mətnimizi yazır." Bu ifadələr sanki İsa Muğannanı ifadə edir. Hətta Orxan Fikrətoğlunun Cəlil Məmmədqulu- zadəyə ruhən bağlılığı göstərir ki, özünü Cəlil ədəbi məktəbinin yetirməsi hesab edən Muğanna yara- dıcılığının ikinci mərhələsi – magik realizmi Orxan Fikrət oğluna da təsir etmişdir. Bu baxımdan "Ölü mətn"də adı demək olar, keçən təhrifsiz Dədə elə İsa Muğannanın prototipidir. Yaranışının tarixi və səbəbləri bilinməyən ermə- ni-türk düşmənçiliyi mövzusunda hələ "Cəhənnəm", "Qəbiristan" romanlarında yazmış yazıçı "Qırx kisə qızıl" və "Söz yarası" povestlərində bu mövzuya yenə toxunmuş, düşmənin fitnəkarlığını bir daha göstər- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 91 məyə çalışmışdır. İsa Muğanna "İdeal" romanında qoyduğu bir ideyanı – xalqların vahid kökü və vahid dili ide- yasını "Qırx kisə qızıl" povestində çox anlaşıqlı bir dillə qələmə almışdır. Öz prinsiplərindən vaz keçmə- yən, bəşərin taleyi düşüncəsinin carçısı olan filosof- yazıçı bu əsərində SafAğ elmini başa düşməyənlərə müəllimlik etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Düzdür, müəllifin bu müəllimliyi, ustadlığı bütün əsərlərində var, amma bu əsərdə ustad sənətkar sanki dediklərinin dərin mənasını anlamayan şagird- lərinə bütün bu mətləbləri daha asan, daha sadə və bir az da onun ruhuna daha yaxın olan əhvalatlarla yoğuraraq çatdırmışdır. "Qırx kisə qızıl" povesti bir gəncin – Zahidin dilindən danışılır. Fəlsəfi fikirlərlə yüklü olan bu tale kitabı əsərin baş qəhrəmanı Zahid və Nəsibənin saf sevgisinin təqdimi ilə gərilmiş fikirləri sanki sığal- layır, oxşayır. Amma bu şirin sevgi nəğməsi bir hə- yat fəlsəfəsini özündə daşıyır. Əsərdə erməninin dilindən danışılan "Aşıq Qərib" dastanının əsli, sözsüz ki, rəmzi mənadadır. Bütün tarixçilərin gəldiyi bir qənaət var: bütün in- sanlığın və türkün qədim tarixi bu gün gizli qüvvələr tərəfindən gizlədilir və ya təhrif edilmiş formada bizə təqdim edilir. İsa Muğanna da "Aşıq Qərib" das- tanının əsl variantını bu əsərdə təqdim etməklə, tarixi şəxsiyyət olan Məmmədhüseyn Təhmasibi bir obraz kimi təsvir etməklə, hətta Məhəmmədhüseyn Təhmasibi bu dastanın əsl variantını nəşr etdirmə- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 92 məkdə günahlandırmaqla, Ermənistandakı gizli "Matenadaran" kitabxanası haqqında "Matenadaran əməkdaşı" Karens Karapetyanın dilindən danış- maqla, Mircəfər Bağırovun anti-millət fəaliyyətini təqdim etməklə, Göyçə mahalının ermənilərə necə verilməsini, insanların necə köçürülməsini göstər- məklə türk dünyasını öz tarixini araşdırmağa, düz- gün kimliyini bilməyə səsləyir. Tarixi əsərləri özünə mövzu seçən bədii əsərlərin bir funksiyası da bu olmadır, bizcə. Yazıçının bir çox əsəri kimi, "Qırx kisə qızıl"ı da vərəqlədikcə sanki tarixi bir əsər oxuduğunu, bitir- dikdən sonra isə İsa Muğannanın tarixçi və bu əsərin də tarixi əsər olduğunu düşünürsən. Çünki bədii ədəbiyyat olmasına baxmayaraq, o qədər inandırıcı bir dil, fakt var ki, dəhşətə gəlirsən. Bəlkə də, İsa Muğannanın yazdıqları bir tarixdir və oxucuların dəli olmaması üçün adını bədii ədəbiyyat qoyub. Axı nə qədər də olmasa, bədii ədəbiyyat təxəyyülün məhsulu kimi qəbul edilir. Amma biz dünya ədəbiy- yatından da görmüşük ki, bu gün dünyanı heyrətə gətirən texnikaların: yeraltı gəmilərin, vertolyotların nəzəriyyəsi elə ilk dəfə bədii əsərlərin müəllifi Jül Vernin bədii əsərlərində verilmişdir. Sonralar isə alimlər bu fantastik fikirlərdən bəhrələnərək yeni ixtiralar etdilər və bu ixtisarlar bu gün həyatımızın əsas amilinə çevrildi. Jül Vern deyirdi ki, bir adamın xəyal edəcəyini başqasının reallaşdırması çətin deyil. Bəli, bu gün, bəlkə də, bizlərə xəyal kimi görünən İsa Muğanna ideyaları, açılmamış gizli mətləblər, gizli Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|