Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4. Magik realizm və “GurÜn” romanı Magik realizmin mənşəyi
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 97 Müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızda İsa Muğanna yeganə klassiklərimizdəndir ki, 90-cı ildən bu günə qədər yazdığı bütün əsərlərdə Azərbaycanın əzəli düşməni olan Ermənilərin türklərə qarşı olan nifrə- tinin səbələrini göstərən əsərlər yazmışdır. Son illər- də qələmə aldığı "Cəhənnəm", "Qırx kisə qızıl", "İlan dərəsi və ya Peyğəmbərin taleyi", "Söz yarası" kimi əsərlərində türk millətinin tarixi düşməni olan er- mənilərin fitnəsinə xüsusi yer ayrılmışdır. Muğannanın son böyük həcmli əsəri olan "İlan dərəsi və ya peyğəmbərin taleyi" povesti insanın öz yaradılma tarixinə olan marağını cavablandırır sanki. Ən önəmli məsələ isə İsa Muğanna türk millətinin gələcəyinə böyük ümidlə baxır. Süleyman peyğəm- bərin vətəninin qədim türk torpaqları olduğu, pey- ğəmbərin isə türk yanında olduğu qənaətinə gəlir insan. Zəhərli bir heyvan olan ilanın belə dünyanın maariflənməsinə, barışın bərqərar olmasına, günah- sız axan qanların durdurulmasına görə insanın – türk oğlunun yanında olması oxucunu heyrətləndir- məyə bilmir. Peyğəmbərin türk torpaqlarını işğal etmək üçün bu qədim diyara hücum etmiş Rus Çarı Aleksandra "Türkün heç bir düşməni yoxdur, bizim yeganə düşmənimiz cəhalətdir" deməsi demək olar ki, İsa Muğanna yaradıcılığının, yaratdığı SafAğ el- minin əsas qayəsidir. Cəhalətin insanlığı uçuruma sürkləməsi daimə ədibləri düşündürmüş, onlara hə- qiqəti çılpaqcasına söyləməklə yol göstərmişlər. Türk oğlunun bugünkü azğın bir dünyada intellektle qalib gələcəyini gözləyən Muğanna Hüseyn Cavidin İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 98 "Turana qılıncdan daha kəskin, ulu qüvvət, yalnız mədəniyyət, mədəniyyət" səslənişinə XXI əsrin so- nunda bir daha səs vermişdir. İnsanlığı dini cəhalətlə parçalayıb istismar etməyi qarşısına məqsəd qoyan qüvvələr qarşı sadəcə elm və mədəniyyətlə qalib gəl- məyin mümkünlüyünü söyləyən dahi bəşəriyyətin iblisləşməsinin acısını çəkir, onu tale ağrısı kimi dərk edirdi. Şəxsi tale ilə milli taleni vəhdətdə görənlər millətinin qurtuluşunu bəşəriyyətin qurtuluşu kimi də dərk edənlərdir. Bu millətçiliyin adı isə Cavid millətçiliyi, bəşəriliyidir. Muğanna 1997-ci ildəki müsahibəsində təhrif tarixin üstünün açılması ilə bağlı deyirdi: Heydər bəy dəfələrlə təkrar edib ki, "Qədim tariximizi ya- zın!", yazmırlar "Azərbaycan akademikləri", yazanda isə yunan dilində "Arti" yazırlar. (OdƏr yazmırlar!) "Pat" yazırlar (BağOd yazmırlar!) hətta I Pyotrun yü- rüşündən sonralar da öz qədim adı ilə BağOd ad- landırılmış indiki mərkəz şəhərimiz "Ba Ki" haqqın- da həqiqəti də gizlədib təhrifdillilərimizin, təhrif şüurlularımızın özlərinin vasitəsilə "zdes tat-san" deyirlər. Öz nəsrində daima təhrif dünyadan danışan İsa Muğanna "İlan dərəsi" kitabındakı əsərlərlə – "Hə- yatımdan səhifələr", "İlan dərəsi", "Söz yarası", "Qırx kisə qızıl" əsərləri ilə yenə ənənəsinə sadiq qalmış, "İdeal" romanında tezis şəklində yanaşdığı mistik məsələlərin tarixlə uyğun mətləblərinin açılmasına çalışmış, oxucusunu tarix və gerçəklik qarşısına gət- irərək bir daha düşünməyə vadar etmişdir. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 99 1.4. Magik realizm və “GurÜn” romanı Magik realizmin mənşəyi “Azərbaycan tarixi, bu tarixin ayrı-ayrı səhifələri bir sıra romanlarımızda öz dolğun bədii həllini tapmış, beləliklə, tarixi roman janrı öz axtarışları ilə keçmişimizi daha yaxından duymağa, tanımağa, öy- rənməyə kömək etmişdir” 54 . Əgər Nizaminin mənzum roman kimi qiymət- ləndirilən “Xosrov və Şirin” poemasını nəzərə alma- saq, Azərbaycan roman janrının təxminən yüz ildən çox yaşı var. Azərbaycan roman janrında “tarixi roman” janrı demək olar ki, romanla yaşıddır. Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Məmməd Səid Ordubadi, Oqtay Salamzadə, Mahmud İsmayılov, Əzizə Cəfər- zadə, Fərman Kərimzadə, Əlisə Nicat, İsa Muğanna kimi böyük sənətkarlarımız zaman-zaman tarixi roman janrına müraciət etmiş, roman janrının imkan- larından istifadə edərək sanballı əsərlər ərsəyə gətir- mişlər. Dünya ədəbiyyatında mistika, mifik qavram zaman-zaman bütün janrlarda mövzu kimi seçilmiş, bədii-estetik həllini tapmışdır. Bu baxımdan roman janrında da tarixilik bəzən mifik təfəkkürə qədər enmiş, öz tarixiliyini elə məhz mifologiyadan almış- dır. Mifologiya birbaşa tarix kimi qəbul edilməsə də, qədim tarixin öyrənilməsində miflər, rəvayətlər, 54 Axundlu Yavuz, Tarixi roman yeni mərhələdə, Bakı: Maarif nəşriyyatı, 1988, s 8. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 100 əfsanələr, əsatirlər tədqiqatçıların əlində olan yeganə mənbələrdəndir. Ədəbiyyatşünaslıqda XX əsrin əv- vəllərindən bir termin kimi istifadə edilən “magik realizm” məhz adını çəkdiyimiz qaynaqlardan möv- zu alaraq müasirliyin tələblərinə uyğun bir yozum, üslubda ortalığa çıxmışdır. Magik realizm termini ilk dəfə alman tənqidçisi və tarixçisi Frans Rox tərəfindən 1925-ci ildə nəşr olunmuş "Nach-expressionismus, magischer Realismus: Probleme der neuesteneuropaischer Malerei (Magik realizm: Yeni Avropa rəsm sənətindəki problemlər) adlı əsərində, dövrün alman rəssamlarının, mövzuları, təxəyyül məhsulları, fantastik və yuxu dəyərindəki çalışmaları izah etmək məqsədilə istifadə edilmişdir. Termin olaraq ədəbiyyatda ilk dəfə italiyan yazıçısı və tənqidçisi Massimo Bontempelli (1878-1960) tərə- findən istifadə edilmişdir. 55 İlk olaraq ədəbiyyatşünaslığımızda az-az səslən- məkdə olan bu terminin mənşəyi və dilimizdə necə işlənməsi haqqında danışmaq istərdim. Dünya ter- minologiyasında “Magik” termini qədim latın və ya yunan dilindən gəlmə söz kimi istifadə edilir. Əl- bəttə ki, “magik” sözü magiya-maq sözü ilə eyni- mənşəlidir. Magik ifadəsi termin olaraq Avropada yaransa da, magiya sözünün yaranma tarixi və işlənmə dairəsi daha qədimə gedir. Onun üçün də “magik” termininin magiya, maq, mug terminlərin- dən yarandığını qəbul edərək sonuncuların mənşə- 55 Hatice Elif Diler, Derya Emir, Büyülü Gerçekçilik, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2011, Sayı 30201, s 52. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|