Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5. Yarımçıq əlyazma və bütöv ədəbi və əbədi dünya “Türfə” romanının nəşrindəki problemlər və poetikası
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 122 Əlbəttə ki, Muğannanın cavabı “bədbəxtlik”dir: “Dəhşətli faciədir? Bəli, əzizim. Dəhşətlidən də dəhşətlidir. Rumdan ƏrAğa – “İraq”a qədər, Çinə qəsər, “Türk əra- zisi” adlandırılan böyük ərazidə Səlcuq səltənətinin sahibi Sultan Atabəy Şəmsəddin Eldəniz öz yeganə qızı EvAğı “Qıpçaq qızı kəniz Afaq” adı altında, göyü ƏsAğ Niza- mini “Şeyx” rütbəsi altında gizlətməyə, Kainatın sahiblə- rinin SafAğ Elmini batin saxlamağa məcbur idisə, bundan dəhşətli faciə olarmı?!” 82 Gördüyümüz kimi, Muğanna “GurÜn” roma- nında tarixiliklə müasirliyi magik bir üslubda təqdim edir. Əsərdəki üç zaman kəsiyi vahidləşdirilərək oxucuya bir araşdırma romanı formasında elə təq- dim edilir ki, oxucu VI-VII əsrdə baş verən dini ha- disələri XII əsrdəki Nizami Gəncəvinin prototipi ilə aşılandığının və XX əsrin İsa Muğannasının müasir- likdən tarixi hadisələrə incə və sənətkaranə müdaxi- ləsinin fərqində belə olmur. Əsərin məhz “Elm” başlığı ilə başlanması və sonrada “Din” və“Dil” fəsilləri ilə davam etdirilməsi, ciddi vəchlə Elmin dünyanı xilas edəcəyi konsepsi- yası İsa Muğanna ideologiyasının qayəsidir. “Dil” fəslində də “İdeal” romanında qoyulan ideoloji fikirdən yan keçməyən, inandığı həqiqəti oxucusuna çatdırmaq üçün daha dərindən izah et- məyə can atan Muğanna “Elmimiz Vizantiya daxilin- dədir” deyərək hay çəkir. Tanrı elminin axtarışına çıxmış bütün dahilər kimi Muğanna da elmin bütün dinlərin üstündə olduğunu, bəşəriyyətin itirdiyi elmi 82 Yenə orda, s 5-6. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 123 və dili tapmadığı müddətcə məhvə mübtəla olduğu qənaətindədir. İsa Muğanna “Məşhər”dən sonrakı əsərləri ilə dünya ədəbiyyatında yeni bir cığır sahibidir. Bu cığır təəssüflər olsun ki, Azərbaycan ədəbiyyatının dün- yaya çıxa bilməməsi səbəbindən böyük yollara, mək- təblərə çevrilə bilməyib hələ ki. “GurÜn” bir bədii əsərdir: yazıçı təxəyülünün məhsulu olan süjetli, kompozisiyalı, poetikası baxı- mından. “GurÜn” bir tarixi araşdırma əsərdir: XII əsrdə baş vermiş hadisələri təqdim edərək, faktlarla zən- ginləşdirərək bu faktlara yeni bir baxışla yazılması baxımından. “GurÜn” bir ədəbiyyatşünaslıq əsəridir: Nizami Gəncəvinin həyatı, yaradıcılığı, “Xəmsə”sindəki ob- razları ilə müqayisə edilərək təhlilə çəkilir, obraz- ların prototipləri təqdim edilir. Nizaminin əsərlə- rinin və obrazlarının ideoloji qatı, bədii məziyyətlə- rinin ustalıqla izah edilməsi baxımından. “GurÜn” bir xatirə romanıdır: Muğanna bu ro- manda da digər əsərlərindəki kimi öz həyatı ilə ob- razlarını ayırmır, “Məhşər”, “İdeal” və digər bundan əvvəlki əsərləri bu romanda xatırlanır, tez-tez sitatlar gətirilir, izah edilir. İsa Muğannanın “GürÜn” romanı Azərbaycan ədəbiyyatının “magik realizm” adına bütün məziy- yətləri ilə ən dəyərli əsəridir: həm realizmi, həm seh- ri, həm də gerçəkliyi baxımından. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 124 1.5. Yarımçıq əlyazma və bütöv ədəbi və əbədi dünya “Türfə” romanının nəşrindəki problemlər və poetikası Böyük ustad sənətkar İsa Muğannanın əlyazma variantının sonunda öz əli ilə yazdığı tarix 20.02.2009 yazdığı, lakin hələ də nə mətbuatda, nə də kitab kimi çap olunan ƏsƏrini – “Türfə”ni çapa hazırlayıb oxu- culara təqdim etmək mənim qismətimə düşməsinin misilsiz sevinci içindəyəm. Bir zamanlar müsahibələ- rinin birində ömür-gün yoldaşı Firuzə xanımın “bəl- kə də, bu romanın çapını görməyə İsa Hüseynovun ömrü çatmayacaq” 83 fikrinə yazıçının “Mənim sağlı- ğımda çap olunmalıdır” deməsi ilk baxışda baş tut- mamış görünə bilər, lakin söhbətlərimizin birində Fi- ruzə xanımın “kaş Allah mənə o qədər ömür verə idi ki, İsa ölənə qədər ona özüm qulluq edərdim” fikrinə “o, mümkün deyil, çünki mən əbədi yaşayacağam”,– deyib gülümsəməsi onu ifadə edir ki, bəli, Muğanna ölməyib, əbədi yaşayır və bu gün də ƏsƏrinin çapını görüb sevinir. “Ədəbiyyat gözü ilə baxanda “İdeal” mücərrəd görünür. Lakin “İdeal” romanı çap olunduqdan son- rakı şəxsi həyatı və yaradıcılığı göstərdi ki, İsa Hü- 83 İsa Hüseynovun son müsahibəsi: "Düşmənlərim üçün də darıxıram", http://news.milli.az/culture/257340.html, (01.04.2014) İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 125 seynov bu qəbildən olan əsərlərində inandığı və hət- ta yaşadığı dünyanı təsvir edir. 84 Akademik İsa Həbibbəylinin İsa Muğanna haq- qındakı yuxarıdakı fikri onun “Türfə” romanına da aid edə bilərik. Çünki bütün əsərlərində olduğu kimi çap olunma problemi yaşayan bu əsər “İdeal”dan sonrakı yaradıcılığında ideyalarının təqdimatı baxı- mından çox önəmlidir. “Türfə” ƏsƏrinin Muğannanın cismani sağlığın- da çap edə bilməməyimin yeganə səbəbi ƏsƏrin əl- yazmasının özündə də qalmaması idi. Bir gün mənə dedi ki, İntiqam Qasımzadəyə (“Azərbaycan” Jurna- lının baş redaktoru) veridiyim nüsxə Nizamidədir (AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərovu nəzərdə tuturdu.). Nizami müəllimlə görüşüb romanı istə- dim. İsa Muğannaya olan rəğbətimi bilən Nizami müəllim sorğu-sualsız verdi. Nadir bir tapıntı əldə etdiyimi düşünürdüm. Onun bütün oxucuları kimi, onun SafAğ elmi konsepsiyasında yazılan yeganə əsəri idi ki, oxumamışdım. Ətrafında o qədər söz- söhbət gəzirdi ki, sanki bunu tapıb oxumaq bir həyatı məsələyə çevrilmişdi. Müsahibələrinin birində “Amma əsərlərimin hamısı çap olunmayıb. Bir povestim çap edilməyib. Orda çox ciddi məsələlər qaldırmışam. O povest çap olunsa, bizim həyatımız- da böyük dəyişiklik ola bilər. “Azərbaycan” jur- nalına təqdim etdim, İntiqam Qasımzadə bildirdi ki, sən bu əsərlə inqilab edirsən, bunu çap etsək, başım bəla çəkər. Bu əsəri bir alimə oxumaq üçün verdim. 84 Ölümdən sonrakı həyat, Məqalələr toplusu, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2014, s 5. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|