Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 113 dünyan adının belə simvolika olduğu düşüncəsin- dədir) əxi icmalarını dağıtmalıyam, şeyx. Əxilərin evləri- ni yandırmalıyam. Gəncədən Abxasa qədər bütün Həm- dünyandan qızıl axır sənin təkyənə. Mən dağıdım, yan- dırım, sən tikdir. Xəlifə mənə sultanlıq versin, səni mürtəd elan etsin. Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvan zahirdə Müstəd- billaha qul olsun, batində SafAğ elminə... Qılıncımızın əsiri şirürəkli Riçard Müstədbillahın üzünə deyib: Xilafət xristianlıqdan gizlin işləmir, yəni müttəfiqdirlər!” 69 Yəqin ki, orta əsrlərdə işıqlı insanların yaratdıq- ları ideologiyalar bəşərin dinlərin əli ilə idarə edil- məsinin əleyhinə idi. İlk olaraq İslama inanış və sonradan İslamın xilafətini ləğv edib dini idarəçiliyi ələ almağı şərtləndirən məsələ elə məhz bu idi. İsa Muğannanın əsərin birinci bölməsini "Elm" adlandır- ması və Əxiliyin məhz sənətkarların gizli təşkilatı və ya İ.P.Petruşevskiyə görə "usta əlaltılarının gizli təş- kilatı" adlandırılması bir-birini tamamlayan tarixi faktlardır. Əsərin magik qəhrəmanı Əxi babadır. Əxi Baba isə eşitdiyi ünü “EySarın (İsanın) təkrarı” Nizamiyə çatdırır. “Əxi Baban deyil sənə bu sözləri deyən, EySar özüdür” deyir. Əxi Babaya da bu Ünü deyən Uca Ün sahibi əsərin ara-sıra müəllif dili kimi verilən “Şərh” hissəsində Əxi sözünü belə izah edir: "Əxi Baba” rütbədir, həm də ad. OdƏrcəsi Ağey BağBağÜn. Ağeylərin Beyin Bağı. Bütün Əxilərin beyinlərində fikir- lərdən xəbər tutan və hamını bir-birinə bağlayan Bağ, 69 İsa Muğanna, İdeal, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 5-6. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 114 SafAğ Alimi, Asf hökmdar”Başqa bir məqamda “Budur Əxi – Ağeylərdən qeyri heç kəsin dərk etmədiyi SafAğ İnsan” 70 Əxi sözünün etimologiyasına baxsaq, görərik ki, “qardaşım” anlamını verir. İsa Muğannanın sözlər simvolikasının məntiqi burda da özünü göstərir. Müəllif bu sözü “hamını bir-birinə bağlayan Bağ, SafAğ alimi” adlandırır, qardaş sözünün də mənası eynidir. Deməli, bəzən oxucu üçün söz oyunu kimi görünən İsa Muğannanın OdƏr dili məntiq və sis- temdən uzaq deyil. Araşdırmamız OdƏr dili olma- dığı üçün bu dərin mövzunu elə burdaca saxlamağı düşünürük. Nizaminin və onunla bərabər beş şagirdin müəllimi Əxi Babanın missiyası təhrif dünyanı, sim- vollarda gizlədilmiş elmi xilas etmək və bəşəriyyəti düşdüyü bəlalardan qurtarmaqdır. “BağBağÜnün hüzurunda sən ancaq BağBağünə deyilən Ünü BağBağ- Ünün dilindən eşidirsən. Bunu səndən düz iyirmi üç il gizlətmişəm" 71 – deyən Əxi Baba Nizamiyə verilmiş elmin bitmədiyi üçün onun gözünə görünür, onunla danışır və ona tutduğu yolun düzgün olduğunu de- məyə çalışır. Əxiliyin dinin təhlükəsindən qurtarmaq üçün gizlətdiklərini, onun nümayəndələrini isə başqa adla adlandırdıqlarını izah edir. Burda İsa Muğannanın “GurÜn” əsərindəki tari- xiliyə diqqət yetirmək istərdik. Nizaminin Əxi olub- olmaması ilə bağlı tarixi faktlar da az deyil. Dövlət- 70 İsa Muğanna, İdeal, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 5-6. 71 Yenə orda, s 5-6. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 115 şah Səmərqəndi Nizami Gəncəvinin Əxi Fərrux Zəncaninin müridi olması ilə bağlı ilk məlumatı ve- rənlərdən olsa da, Əsgər Əhməd özünün "XII - XV əsrlərdə Azərbaycanın mənəvi mədəniyyəti" əsərində haqlı olaraq qeyd edir ki, əslində Dövlətşah Səmərqəndi bir yan- lışlığa yol verir. Belə ki, Zəncani Şeyx Nizaminin anadan olmasından yetmiş il öncə dünyasını dəyişib. Y.E.Bertels də Dövlətşah təzkirəsindəki Nizami Gəncəvinin əxi Şeyxi Fərrux Zəncaninin müridlərindən olması haqqında qey- dini şübhə altına alır. Şeyx Nizami olsa-olsa özünü ancaq onun mənəvi müridlərindən hesab edə bilərdi. 72 Əgər nəzərə alsaq ki, Nizami dövrünün hökm- darları tərəfindən böyük hörmət sahibi kimi qarşıla- nan bir şəxs idisə, əgər onun sözü rəiyyət içərisində nüfuz sahibi idisə, deməli, Nizami Gəncəvinin ətra- fında olan böyük tərəfdarları vardı. Çox maraqlı bir məqam diqqətimizi çəkir. Ədəbiyyatımızda nə Niza- miyə qədər, nə də Nizamidən sonra müxtəlif şahlar tərəfindən böyük ənamlar alan şair yoxdur. Şahlara qarşı öz əsərləri ilə etirazını bildirən Nizami Gəncəvi heç bir təzyiqə məruz qalmır. Halbuki ona yaxın bir dövrdə, hətta sarayda yaşayan Xəqani sürgün olun- muş, əziyyətlər çəkmişdir. Nizaminin məsləhətləri ilə ölkəsini idarə edən Səlcuqilər, Eldəgizlər, əlbəttə ki, onun hörmətini qazanmaq üçün əllərindən gələni etmişlər. İsa Muğannanın Nizaminin Əxi Türk təşki- latının aparıcı qüvvələrindən olduğunu yazması, hətta Atabəylər sarayında Əxiliyə böyük rəğbət ol- 72 Əsgər Əhməd, XII-XIV əsrlərdə Azərbaycanın mənəvi mədəniyyəti (tarixi etnoqrafik araşdırma), Bakı, 2012. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|