Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 152 dəsidir. Əgər bu fəlsəfə “İdeal”la bitmiş olsaydı, on- da SafAğ yolu İsa Hüseynovun yaradıcılığında keçici bir ovqat, yaxud keçid dövrü romanı kimi qəbul etmək olardı. Lakin yazıçının bundan sonra yazdığı “Qəbiristan”, “Cəhənnəm” "GurÜn" "İsahəq, Musa- həq", "İlan dərəsi" kimi əsərlərində “İdeal”-da təq- dim olunan dünyanın da sistemləşdirdiyinin, dərin- ləşdirildiyinin şahidi olduqdan sonra bütün bunlara İsa Muğanna dünyası kimi baxmaqdan başqa yol qalmır”. 96 Bəşəriyyət yaradılandan və özünü dərk yolunu tutandan bu günə bir çox elmlərin tədqiqat obyekti insan və onun yaradanı olmuşdur. İnsan kimdir, o niyə yaradılıb? Öldükdən sonra həyat varmı? Tanrı necədir? Hardadır? Tökülən qanları görmürmü? – kimi suallar intellektual səviyyəsindən asılı olmaya- raq, hər bir insanı zaman-zaman düşündürmüşdür. Bu düşüncələrlə əfsanələr, rəvayətlər, nağıllar, das- tanlar yaradılmış, hadisələrə müxtəlif yozumlarla yanaşılmışdır. Sonrakı dövrlərdə isə bədii əsərlərin mövzusu olmuşdur. Dantenin "İlahi komediya", Hö- tenin "Faust", Bayronun "Qabil", Cavidin "İblis", Bul- qakovun "Master və Marqarita" əsərlərini bədii ədə- biyyatın insanın yaradılış sirri yolunda axtarışı hesab etmək olar. *** İsa Muğannanın "İdeal"dan sonrakı yaradıcılığı ilə tanış olanlar da, olmayanlar da Muğannanın nə 96 Ölümdən sonrakı həyat, Məqalələr toplusu. Bakı: Hədəf Nəşrləri. 2104, s 5. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 153 demək istədiyini düşünür: doğrudan da Muğanna "İdeal" və onun işığında yazılan "Cəhənnəm", "GurÜn", "Qəbiristanlıq", "İsahəq, Musahəq", "İlan dərəsi" kimi əsərləri ilə nə demək istəyirdi? Bu sualın cavabını Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" faciəsində haqq aşiqi Dərvişin sözləri ilə öncədən də vermək olar: Şəriətdən, təriqətdən kənarəm, Həqiqət istərəm, yalnız həqiqət! Yetər artıq şəriət, ya təriqət. Qulaq verməm bən əsla bir xitabə, Pərəstiş eyləməm hiç bir kitabə! Əvət, Quran, Zəbur, İncilü Tevrat Birər röya bütün əlvahi-aləm, Birər əfsanə, cənnət, ya cəhənnəm. 97 İsa Muğanna ateist idimi, deist idimi? İsapərəst idimi? Onu sarsıntı keçirən və başına hava gələn bir insan hesab edə bilərikmi? O peyğəmbərlik iddiasına düşümüşdümü? O sahib-zaman arzusunda idimi? Bütün bu suallar İsa Muğanna yaradıcılığı ilə yaxın- dan-uzaqdan əlaqəsi olan hamının ürəyindən ya keçib, ya da keçməkdədir. Bəziləri isə öz mövqeyi- ndən çıxış edərək cavabını verib və bu yaradıcılığa ya aşiq olub, ya da xülya adlandıraraq uzaq olmağa çalışıb. İsa Hüseynovu "primitiv təfəkkür sahibi" hesab edib Muğannaya çevrilən yazıçı həqiqətən də kim idi? Hansı ilahi və ya qeyri-ilahi qüvvə idi onu ətrafındakılardan fəqli düşünməyə vadar edən? Ve- 97 Hüseyn Cavid. Seçilmiş əsərləri II cild. “Şeyx Sənan” pyesi. Bakı, elm. 2007. s. 172 İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 154 rilmiş və təsdiq gözləyən sualların hamısının birmə- nalı cavabı məncə Muğanna idi. Bəşər övladını bütün sirli oyunlardan saflaşdırmaq üçün özünü təhlükəyə atan bir insan fədaisi idi Muğanna. Təhrif insan de- yə-deyə insan beynini ləkədən yumaq üçün çalışan bir ədib idi. O "İdeal"dan sonrakı bütün yaradıcılı- ğında dinlərin təhrif olunduğunu deyərək onları rədd etdi. Amma peyğəmbərləri rədd etmədi. Peyğəmbərlərin zamanında da, ondan sonra da mü- qəddəs kitablara edilən əlavələri rədd etdi. Amma yenə də yaradanı, peyğəmbərləri rədd etmədi. Sadə- cə onlara yeni ad verdi: öz inandığı, insanlığın hiylə- si ilə ləkələnməmiş saf adlar. Əgər Muğanna yaradı- cılığına təqdim edilmiş OdƏr (Od–həqiqət, Ər–İşıq, OdƏr – Həqiqət işığı deməkdir) dilinin ağırlığına baxmadan ideyasına, məzmununa, Ünvanlanan me- saja diqqət etsək, görərik ki, Muğanna həqiqəti Tanrı və onun oğulları konsepsiyası üzərində qurulub. Ka- mil insanı Tanrı – Yaradıcının oğlu hesab edib. Və bəşər övladını tam görmək istəyib. İsa Muğannaya görə Tanrının oğulları kimlər idi? İsa Muğannaya görə Tanrının dörd oğlu var və dünyanın saflaşdırılması bu Tanrı oğullarına tapşı- rılıb: "İnsanı insana, Yer planetini kainata bağlayan Bağ Ata adlanır. Təkdir, lailahəilləllahdır. Dörd oğlu var: bi- rincisi Süleyman peyğəmbər, ikinci oğlu Nuh peyğəmbər, Üçüncü oğlu İbrahim peyğəmbər, dördüncü oğlu İsa pey- ğəmbərdir". 98 98 İsa Muğanna, İdeal, Bakı Hədəf Nəşrləri, 2013, s 544. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 155 Müəllifə görə bütün dinlərin təqdim etdiyi kamil insanlar – peyğəmbərlər eyni ruhun daşıyıcılarıdır. Hətta bəzən Məhəmməd peyğəmbərin ruhunda İsa peyğəmbərin təcəlli etməsi qənaətinə də gəlir. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan magik realizmi- nin yaradıcısının simvolikasını anlamayan, dərin qatlara enməyi bacarmayanlar bəzən bu şərti adlara ilişib qalır və əsas mənadan uzaqlaşır. Beləcə, vahid Allah, vahid insan, vahid din, vahid dil arzusunda olan SafAğ – ən təmiz adamı dərk edə bilmir. Mu- ğannanın insanlara çatdırmaq istədiyi yeganə və əsas fikir Tanrı birdirsə, onun yaratdıqları da bir kök- dəndir ideyası idi. Hüseyn Cavid bunu "Şeyx Sənan" əsərində xristian qızına aşiq olan, dinlərin məngənə- sində əzilən ədalət aşiqi müsəlman Şeyx Sənana "hə- qiqəti özündə arayıb bulan" dərvişin dilindən "Din bir olsaydi yer üzündə əgər, Daha məsud olurdu cinsi bəşər" 99 deyir. "İdeal" əsərində dinlərin dünyanı ilahi ədalətə yox, münaqişəyə, düşmənçiliyə sövq etdiyini vurğu- layır: "Dəhşətdir axı, ay əmi! "Allah"-qardaş kimi!.. Dünənəcən, bu günəcən yad bilirdim mən "İsus"u – "İsa"nı.. – Yad? Necə yəni "yad?!" Düşün! Dindi sənə yad! Dinin yaratdığı əfsanələrdi!" 100 Bütün peyğəmbərlərin bir ruhun daşıyıcısı olma- ları fikrini ifadə edən Muğanna bununla insanlığın da qardaşlığını vurğulamaq istəmişdir. Bütün dinləri yaradan peyğəmbərlərin davamçıları şöhrət əsiri ol- 99 Hüseyn Cavid. Seçilmiş əsərləri II. “Şeyx Sənan” pyesi. Bakı, elm, s 255. 100 İsa Muğanna, İdeal, Bakı: Hədəf Nəşrləri 2013 s 551. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|