Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1. İsa Muğanna həqiqəti Hüseyn Cavid işığında
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 147 II FƏSİL İsa Muğanna yaradıcılığına müqayisəli baxış İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 148 İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 149 2.1. İsa Muğanna həqiqəti Hüseyn Cavid işığında Köklü ənənələri olan Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələri dünya mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş, onu əsrlərlə istiqamətləndirmişdir. Klassik Azərbaycan-Türk mədəniyyətinin böyük şəxsiyyəti Nizami Gəncəvi yaradıcılığı nəinki əsrlərlə şərq fəlsəfəsinin, təfəkkürünün formalaşmasında önəmli yer tutmuşdur, hətta orta əsrlər Avropa ədəbiyya- tının yeni düşüncədə yaranmasına, inkişafına təkan vermişdir. Ədəbiyyatın bir mövzusu var: insan. Nizaminin insan konsepsiyası dünya ədəbiyyatını daima heyrətləndirmiş, bu gün də heyrətləndirmək- dədir. Zaman-zaman həm yazıçılar, həm də ədəbiy- yatşünaslıq Nizami yaradıcılığına müraciət etmiş və bu müraciətlə Azərbaycan-Türk təfəkkür ilə tanış ol- muşlar. Təkcə dövrünün yox, məhəlləsinin yox, regionu- nun yox bəşəriyyətin şair və ya yazıçısı meyarı ilə araşdırsaq, Azərbaycan ədəbiyyatında yetərincə bu cür şəxsiyyətlər görə bilərik. Bu meyara cavab verən ədiblərimizdən Nizami Gəncəvini, İmadəddin Nəsi- mini, Məhəmməd Füzulini, Mirzə Fətəli Axund- zadəni, Seyid Əzim Şirvanini, Məhəmməd Hadini, Hüseyn Cavidi, Yusif Vəzir Çəmənzəminlini, Məm- məd Səid Ordubadini, İsa Muğanna və s. kimi şair və yazıçılarımızı misal çəkə bilərik. Hər bir xalqın ədəbiyyatı digər xalqlar üçün o zaman maraqlı və cəzbedici olur ki, həmin ədəbiyyat İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 150 öz orijinallığı ilə təqdim edilsin. Dəblə yazılan bədii əsərlər sadəcə dövrü üçün populyar olar, qısa vaxtda parlar və sönərlər. Lakin milli düşüncənin alt qatın- dakı ideya ustalıqla və səmimiyyətlə qələmə alınarsa və ümumilikdə bəşəriyyətə xidmət edərsə, o zaman bütün maneələri asanlıqla dəf edər və zirvədə görü- nər. Buna Mopassan, Viktor Hüqo, Çingiz Aytmatov, Tolstoy, Nəsimi, Hüseyn Cavid, İsa Hüseynov kimi dahilərin yaradıcılığını misal çəkmək olar. Bu məqalədə daima həqiqət axtarışında olan, bə- şəri faciələri ürək ağrısı ilə qələmə alan, öz yozumları ilə milli ədəbiyyat köynəyində bəşəri ədəbiyyat yara- dan iki böyük Azərbaycan yazıçısının: Hüseyn Cavid və İsa Muğanna ideyalarındakı oxşarlıqları müqayisə etməyə çalışacağıq. Hüseyn Cavid (1882-1941) XX əsrin əvvəllərin- dəki Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli sənətkarla- rından biridir. Yaradıcılığında poeziya və dramatur- giyadan istifadə edən sənətkar Azərbaycan roman- tizminin banilərindəndir. Onun "İblis", "Şeyx Sənan", "Peyğəmbər", "Topal Teymur", "Xəyyam", "Səyavuş" kimi pyesləri dünya ədəbiyyatının incilərindədir. Bütün yaradıcılığı boyu xeyirlə şərin mübarizə- sini təsvir edən H.Cavid əsas qayəsi, ideyası kimi hu- manizm, insanpərvərlik mövqeyindən çıxış edərək, müxtəlif mövzularda məhəbbət və fəlsəfi məzmunlu əsərlər yaradaraq sənət, fikir və amalını geniş oxucu kütlələrinə sevdirməyi bacaran bir sənətkardır. “Şeyx Sənan”, “Peyğəmbər” və “Xəyyam” pyes- lərində dramaturqun qarşıya qoyduğu məqsəd haq- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 151 qa-həqiqətə qovuşmaq yollarını arayıb axtarmaq və bunun geniş həcmdə bədii həllini vermək olmuşdur. Şeyx Sənanın, Peyğəmbərin, Xəyyamın - hər üçünün haqq-həqiqət yolunda təsəvvürləri müxtəlif olduğu kimi, ona qovuşmaq yolları da müxtəlifdir. İsa Muğanna isə (1928-2014) Azərbaycan magik realizminin, postmodernizmin yaradıcılarından biri kimi tanınır. Onun yaradıcılığını tədqiqatçılar iki bö- yük mərhələyə bölür: birinci dövr İsa Hüseynov kimi ömrünün 40 ildən çoxunu realist bir sənətkar olaraq, ikinci dövrü isə 1980-ci illərin sonundan başlayaraq bütün keçmiş üslubunu, ideya və bədii düşüncəsini, ümumiyyətlə yaradıcılığını bir kənara qoyaraq modernist bir yaradıcılığa İsa Muğanna kimi başla- yıb, həm öz yaradıcılığında, həm də Azərbaycan ədəbiyyatında yeni bir çağ açan filosof sənətkar kimi yaşayıb yaradan yazıçı. Onun "Yanar ürək", "Teleqraf", "Tütək" kimi əsərləri yaradıcılığının birinci dövrünün dəyərli əsər- ləri hesab edilirsə, "Məşhər", "İdeal", "Cəhənnəm", "GurÜn" kimi əsərləri yaradıcılığının ikinci mər- hələsini təşkil edir. Akademik İsa Həbibbəyli İsa Muğannanın yaradıcılığının ikinci hissəsinə qiymət verərkən demişdir: "İdeal" romanı çap olunduqdan sonrakı şəxsi həyatı və yaradıcılığı göstərdi ki, İsa Hüseynov özünün bu əsərlərində inandığı və sanki hətta yaşadığı dünyanı təqdim etmişdir. “İdeal”da və sonrakı əsərlərində İsa Hüseynovun inanaraq for- malaşdırdığı SafAğ dünyası ədəbiyyat üçün utopiya kimi görünsə də, İsa Hüseynov üçün gerçəkliyin ifa- Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|