Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 178 təbliğ etdiyinə görə həbs olunub Tiflis həbsxana- sında bir il yatdıqdan sonra 1906–cı ildə Bakıya ge- dərkən SafAğ elmi haqqında məlumat toplamaq üçün yolunu SafAğ alimlərinin kəndi Padişahlıqdan salıb, orada babamla doğma qardaş qədər yaxın- laşdıqdan sonra 1913-cü ildə Odessadan təhsildən qayıdanda Zeynalabdin Tağıyevin kompanyonu, ba- bamın əmisi oğlu “Xozeyin Məhəmməd”in vasitəsilə SafAğ təhsilli İsa əfəndini, kiçik qardaşı Musa ilə bir- likdə Bakıya çağırtdırıb. Qara şəhərdəki hərbi gimna- ziyaya qəbul elətdirib, şəxsən “silsilə”dən, (Həllac Mənsurdan, Firdovsidən, Nizamidən, Nəsimidən, Füzulidən, Yunis İmrədən) özü dərs deyib. Musa gimnaziyanı qurtarmamış xəstələnib Padişahlığa qa- yıdıb" 122 İsa Muğanna istər bədii əsərlərində, istər müsa- hibələrində, istər publisistik məqalələrində, istərsə də, adını çəkdiyimiz "Həyatımdan səhifələr" əsərin- də elə bir üslub seçib ki, oxucu birmənalı olaraq bü- tün bu olanların bir bədii təxəyülün məhsulu yox, İsa Muğannanın öz taleyi olduğu qənaətinə gəlir. Çünki İsa Muğanna ədəbiyyatla əbədiyyatın, ədəbiyyatla həqiqətin, ədəbiyyatla tarixin, ədəbiyyatla göyün, ədəbiyyatla yerin arasında olan "sehr qoxuyan kişiy- di" "İdeal" romanı ilə əsası qoyulan SafAğ elminin fəlsəfəsini bir dərviş kimi oxuculara izah etməyə çalı- şan şair yazır: 122 İsa Hüseynov, İlan dərəsi, Bakı: Hədəf Nəşrləri, 2013, s 16-17. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 179 SafAğ elmi deyir ki, Cahilliyə nöqtə qoy, cəhaləti məhv eylə. İnsanlar arasında Qanlı düşmənçiliyi, ədavəti məhv eylə. ... SafAğ elmi deyir ki, Öz işini halal gör, Öz işini təmiz tut, Can gəldi-gedərdi, elmi candan əziz tut. 123 İsa Muğanna ideologiyasının əsasında duran ən ali amal elm idi. SafAğ elmi. Bu elm cəhalətin kökü- nü kəsmək, onu məhv etmək üçün işıq gəmiləri tərə- findən insan oğluna göndərilmişdir. Lakin insan oğlu cəhalətə uyaraq bu elm qılıncının qəbzəsindən tuta bilmir, onun üçün də dünya qan gölünə, bəşə- riyyət nəfsinin qurbanına çevrilib. Bu misralarda Nə- simi fəlsəfəsindən qaynaqlanan İsa Muğanna ideolo- giyasının mayasını Zəlimxan Yaqub sanki Şah Xətayi modelinə çevirib oxuculara təqdim edir. Bu model İsa Muğannanın xalq genetik yaddaşından, yoxluğu var edən ruhundan yoğrulduğunu daha praktik şə- kildə göstərir. Seçilmişlər zamansız olsa da, dediklə- rinin zamana görə önəmi daha böyükdür. Kodlaş- dırılmış mesajları İlahi Ünün gücü ilə biri seçilmiş bəşər övladına yetirirsə, onun həzm olunmasında sonrakı varisin işi daha önəmlidir. Muğannadan 123 Zəlimxan Yaqub, Azərbaycan jurnalı, Ün, N10. 2014, s 12. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 180 sonra Zəlimxan Yaqubun bu poema ilə üzərinə gö- türdüyü mənəvi yük SafAğ elminin xalq təfəkkü- rünə, düşüncəsinə yaxınlaşdırması missiyasıdır. Səsi sazdan gəlirdi, ünü neydən gəlirdi. İstədiyi nə varsa, enib göydən gəlirdi. Mələklər qanad çalır, Göydə yalanlar olmur. Göydə təhriflər olmur, Göydə talanlar olmur. Göydə əqrəblər olmur, Göydə ilanlar olmur. İlana zəhər verən filan filanlar olmur. – deyən müəllif bu misralarla adiliyin içindəki qeyri-adiliyi, sadəliyin içindəki mürəkkəbliyi, yoxlu- ğun içində varlığı sözlərlə yansıtsa da, Muğannanın yerdən üz döndərib göylərə olan etibarının və ina- mın səbəblərini daha aydın izah edir. Bir çox insan yerdə olan bəlaların, faciələrin, vəhşətlərin, dəhşət- lərin məhz göylərdən gəldiyinə bu gün də inanmaq- dadır. Bütün dini kitabların söykəndiyi bir həqiqət var: cənnətdən yerə qovulan və ya göndərilən ilk in- san Adəmdir. Və bu ilk insan həm də ilk peyğəm- bərdir. Bu gün bəşəriyyətin caynaqlarında can ver- diyi nəfs, tamah, qan da elə Adəmin ailəsi ilə dün- yaya tanışdır. Bu da onu deməyə əsas verir ki, göy- lərdən yerə göndərilən Adəm özü ilə bir çox bəlaları İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 181 gətirmiş və bəşəriyyətə miras qoymuşdur. Yuxarı- dakı misralara diqqət etdikdə, Muğanna həqiqətinin nüvəsində göylərin paklığından danışıldığını görə- rik. Bəlkə də, məhz bu səbəbdəndir ki, insan övladı bəzən də məcazi anlam daşıyan göylərdən, qutsal yaşam tərzindən qovuldu və dünyamıza göndərildi. (Bəlkə də, Adəm yerə endirilməmişdən öncə yerdə yaşayanlar vardı və bu yaşayanların xisləti pozulma- mış, korlanmamışdır. Bəlkə də, Adəm və arvadının Tanrı dərgahından qovulandan sonra yer üzündəki özbaşınalıqlarının qarşısını almaq üçün öz nurundan yaratdığı yeni bir qövmü Yerə göndərib. İstənilən halda Göy Yerdən daha pak və daha aydındır, həm materiya, həm də ideya baxımından.) Göylərin kir, ləkə, hiylə, təhrif saxlamadığı üçün aqil insanların əksəriyyəti kimi Muğanna həqiqət Ününü yalnız göylərdən eşitmək istəyirdi. Çünki günah ifadəsi göylərdə yaşayanların nə ağlından keçir, nə də dillərinə gəlirdi. Ustad sənətkarın eşit- dikləri və ya eşitmək istədikləri isə o qədər batini mənalarla yüklü idi ki, yerdəki insan bunu anlaya və dərk etməkdə çətinlik çəkirdi. "Ün" poemasının mis- raları isə bu simvolların açılmasında çətinlik çəkənlər üçün daha sadə dillə sirli elmi izah edir. Həmin batini elmdir, dindir ki, "bu din (və bütün dinlər) məhəbbət dinidir. Qanun və ehkam yığıntısı deyil. Biz ərəblərin, bizə "əcəm" deyərək ixrac etdik- ləri din adlanan dəbilqənin altında can vermək üzrə- yik! (buna deyərlər, həyəcan siqnalı, yoxsa "din əl- dən getdi, qoymayın, millət kafir oldu". Bunlar hamı- Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|