Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 186 başlatdı, deyə bilərik. Bunun da nəticəsində də post- modern gənclik yetişdi və “Yarımçıq əlyazma”nın daşıdığı ideyanı şərəflə davam etdirdi. İsa Muğannanın 1980-ci illərdə yazdığı “İdeal” romanı və ilk dəfə 1993-cü ildə “Dünya” jurnalının 3- cü nömrəsində çap edilən “Cəhənnəm” romanı Azər- baycan ədəbiyyatının ilk postmodern əsərlərindən- dir. “İdeal” romanı çap edildiyi ərəfədə ədəbiyyatda bir inqilab yaratdı. Əsərdəki Azərbaycan-türk tari- xinə, o cümlədən də dünya tarixinə, dilçiliyinə, fəl- səfi konsepsiyasına yeni baxış, SafAğ konsepsiyası, OdƏr mədəniyyəti, mifik zamanla real zaman ara- sında yazıçı manevrləri bizə bu fikirləri səsləndirmə- yə imkan verir. İsa Muğanna (1928-2014) Azərbaycan magik realizminin, postmodernizmin yaradıcılarından biri- dir. Onun yaradıcılığını tədqiqatçılar iki böyük mər- hələyə bölür: birinci dövr İsa Hüseynov kimi ömrü- nün 40 ildən çoxunu realist bir sənətkar olaraq, ikinci dövrü isə 1980-ci illərin sonundan başlayaraq bütün keçmiş üslubunu, ideya və bədii düşüncəsini, ümu- miyyətlə, yaradıcılığını bir kənara qoyaraq moder- nist bir yaradıcılığa İsa Muğanna kimi başlayıb, həm öz yaradıcılığında, həm də Azərbaycan ədəbiyya- tında yeni bir çağ açan, filosof sənətkar kimi yaşayıb yaradan yazıçı. Həm Azərbaycan və dünya oxucusuna yetərincə tanış olan akademik, dilçi alim, “Yarımçıq əlyazma” (2004), “Sehirbazlar dərəsi”, “Unutmağa kimsə yox” romanlarının müəllifi kimi tanınan Kamal Abdulla, İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 187 həm də həyatı və yaradıcılığı baxımından iki müx- təlif dünya yaşayan İsa Muğanna “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanına ənənəvi düşüncədən fərqli ya- naşmışdırlar. Kamal Abdulladan fərqli olaraq İsa Muğanna “İdeal” və “Qəbiristan” romanlarının möv- zusunu birbaşa olaraq “Kitabi-Dədə Qorqud” dasta- nından almamışdır. Dastanın əslinin gizlədildiyi dü- şüncəsində olan Muğanna hər iki əsərində dastan haqqında bir türkün qəbul edə bilməyəcəyi fikirləri səsləndirmişdir. Kamal Abdulla isə “Yarımçıq əlyaz- ma” əsərində İsa Muğannadan fərqli olaraq, ümu- miyyətlə, dastanın görünən qatını şübhə altına almış- dır. Məhz buna görə də, bu yazıda Türk yazar və araşdırmaçı İrfan Ülkünün İsa Muğannanı “Azərbay- canın Folkneri" 130 Kamal Abdullanı isə “Azərbaycanın Umberto Ekosu” 131 adlandırdığı əsərləri üzərində qu- racaq, dastana qarşı bu fərqli münasibətin səbəb- lərini, yozumların mahiyyətini, araşdırmağa çalışa- cağıq. İsa Muğannaya görə əlimizdə olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı bizim deyilmiş. Vatikanda yazılıb, izi azdırmaqdan ötrü Drezdenə göndərilib, nə qədər müm- kündü yayılıb ki, həqiqi tariximizi – Bağdayımızı, Bağ- larımızı unudaq...” 132 Kamal Abdulla isə “Yarımçıq əlyazma”da kitab- xanadan tapılmış yeni bir qədim əlyazmanın əslində 130 İsa Muğanna, Qəbiristan. Bakı: Hədəf nəşrləri 2013, s 232. 131 Salamoğlu T, "Yarımçıq Əlyazma" Postmodernizm..." www.kitabxana.net (12.09.2015) 132 İsa Muğanna, İdeal, Bakı: Hədəf nəşrləri 2013, s 680. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 188 “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının bizə məlum olma- yan batini kimi təqdim edir. O batin ki, bütün türk dünyasının bilici, müdrik, ağsaqqal kimi qəbul etdiyi Dədə Qorqudu xanın katibi və dedi-qodularla məş- ğul biri kimi təqdim etmiş, Beyrək kimi üzü niqablı bir ər Təpəgözün qorxusundan qaçıb kafirə sığınmış, dillərdə dastan olan Beyrək və Banuçiçək sevgisi yalan imiş, Beyrək kafir qızları ilə əylənib Banuçiçəyi aldadıb, Salur Qazan kimi tanıdığımız el qəhrəmanı Oğuzu ikiyə bölən məkrli biri imiş, Burla xatun kimi müqəddəsləşdirilmiş qadın obrazı öz ilk sevgisinə görə atasının xanimanından istifadə edərək Qazan Xanı öz oyunlarına qurban etmişdir. İsa Muğanna “Kitabi-Dədə Qorqud” bizə təhrif edilərək təqdim edilmişdir” deyərkən, mətnin əslinin əlimizdə olan- dan daha mükəmməl olduğunu, türk tarixinin sim- vollarını, gizlin şifrələrini özündə daşıdığını vur- ğulamaq istərkən, Kamal Abdulla əlimizdə olan mətnin əslində pafoslu olduğunu, bu pafosun yalan- çı qəhrəmanlıq yaratdığı qənaətinə gəlir və oxucuya ruh düşkünlüyü yaradan bir bədii mətn təqdim edir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anar bu möv- zuda həssaslığını gizlədə bilməyib və müxtəlif zamanlarda hər iki yazıçıya da təqribən eyni sərt münasibəti göstərmişdir. O, İsa Muğannanın 80 illik yubileyi münasibətilə 2008-ci ildə ədəbiyyat qəzetin- də yazdığı yubiley məqaləsində qeyd edir, “İdeal”da “Kitabi-Dədə Qorqud” haqqında verilən hökmlər də əda- lətsizdir. İsanı nə qədər çox sevsəm də, Dədə Qorqudu on- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 189 dan da çox sevirəm. 133 Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma”sı ilə əlaqədar isə bunları ifadə edir: “Çağ- daş edebiyatımızın değerli bir numunesi olarak kabul edi- yorum ve Dede Korkut çalışmalarında başarılar diliyorum ama Dede Korkut ve Beyrek için biraz olsun insaflı dav- ran!” 134 Təqdim etdiyim bu kiçik bilgilərdən də gö- ründüyü kimi hər iki yazar dolayısı ilə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının əlimizdə olan varinatlarının təh- rif edilmiş olduğunu söyləyir. Əlbəttə ki, hər iki əsərin tarix yox, məhz bədii mətn olduğunu anlayı- rıq. Bədii mətn isə yazıçının birbaşa da olmasa gəl- diyi öz qənaətləridir. Görmək istədiklərinin yeni yo- zumda təqdimatıdır. Nəzərə alsaq ki, bu gün bədii əsərin oxucuda buraxdığı təsirlər tarixi əsərlərdən daha dərindir, demək postmodernizmin ən böyük silahı olan inandırmaq bacarıqları istənilən oxucunu təbəddülata salmaya bilməz. Maraqlıdır, görəsən, yazıçıların gəldiyi bu qə- naətə elmdə münasibət necədir? Tarix elmi bu haqda nələr yazır. Axı etiraf edək ki, bu möhtəşəm abidənin bizə gəlib çatan hər iki variantını bizə Qərb təqdim etmişdir. Bəlkə, həqiqətən də nələrsə real dünyamız- dan gizlədilib. Əslində, mənim də yazdığım “Odər- lər” romanındakı münasibət hardasa “İdeal”dakı ilə eynidir. OdƏrlər romanının baş qəhrəmanı Dədə Əfəndi türk gənclərə müraciətində deyir: “Əslində “Dədə Qoqrud” dastanı bizim gördüyümüz dastan kimi 133 İsa Muğanna, Qəbiristan, Bakı: Hədəf nəşrləri 2013, s 211. 134 Azərbaycan. Ədəbi-bədii jurnal, Bakı 2014, №10. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|