Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 136 biri Əsəd bəydir ki, Hacı Mahmud Əfəndi rəhmətə getdikdən sonra Ələs kənd natamam orta məktəbdə direktor işləyib, kiçik Mahmud əfəndi isə bir müddət Qazax məscidində molla adı altında nəqşibəndiliyi tədris edib və sonradan xəstələnərək vəfat edib. Tür- fəni işlətmək isə İsmeyil əfəndiyə qalıb. İsmeyil Əfəndi Qazax mahalının sayılıb seçilən müdriklərin- dən olub. Düzdür, əsər boyu heç bir möcüzəsini gör- mədiyimiz İsmeyil Əfəndi KQB tərəfindən həbs edi- ləndən sonra təcridxanasının qapılarını istədiyi za- man açması bir möcüzədir. Lakin İsmeyil Əfəndidən bunu kim edir soruşanda da, onu Yerin sahibi bilər deyərək yalançı peyğəmbərlik iddiasında olmur heç bir zaman. İsmeyil Əfəndi Türfəyə gələn insanlara SafAğ elmindən, bu elmə agah olan Nəsimidən, Yu- nis İmrədən, Seyid Nigaridən moizələr oxuyur, giz- lin və təhrif edilmiş elmin şifrələrini açır camaata. Türfənin məsciddən fərqi onda idi ki, burda qətiyyən ölülərlə məşğul olunmur, qəbiristanlıqda olsa belə. İnsanlara elmdən, fəlsəfədən, əxlaqdan dərslər verir, müşküllərini bir müdrik kimi həll etməyə çalışır. Məhz elə bu səbəbdəndir ki, Astan bəy təhsilini biti- rib evlərinə dönəndə ilk olaraq onunla görüşür, nə edəcəyi tapşırığını ondan alır, hətta sevdiyi qızı ona vermək istəməyəndə belə ilk olaraq onun yanına gedir. İsmeyil Əfəndinin Astana tapşırığı bu olur ki, məktəbdə müəllim işləsin və Türfənin gələcəyi üçün, vərəsənin yaşaması naminə tez-tez ora da gəlməsini istəyir. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 137 İsa Muğannanın “İdeal”dan sonrakı bütün əsər- lərində bu xətt davam etdirilir. Vərəsinin ağsaqqalı və gənc davamçı... “İdeal” romanında Sultan və Mə- dəd Əmirli ustad dərslərini alan Səməd, “Cəhən- nəm” romanındakı mistik obraz Səməd Muğanna ilə gənc Bünyad bəy, “Qəbiristan romanındakı Səməd Əmirlinin oğlu polis geyimli Səmiyə gizlin elmi izah edən Pünhan Əmirli obrazı kimi, “Türfə” romanında da Astan bəy İsmeyil Əfəndinin nəzarəti və ustadlığı ilə əsərin qəhrəmanı, vərəsənin nümayəndəsi, İsa Muğannanın prototipidir. 1929-cu ildə Qazax Pedaqoji Məktəbini – Semi- nariyanı bitirəndən sonra kəndlərinə dönən Astanın gördükləri və yaşadıqları əsərin süjet xəttini təşkil edir. Əsəd müəllimin yanında məktəbdə dərs demə- yə başlayan Astana camaat “Türfə”yə getdiyinə görə birtəhər baxır, bəzən ironiya ilə “Molla” da deyir. Amma əsərdə İsmeyil Əfəndinin dilindən dəfələrlə eşidirik Türfə mollalığı qəbul etmir. Hətta o Astana deyir ki, oğul, mən istəmirəm, Türfəyə mollalar ayaq açsın, Türfəmiz molla düşüncəsi ilə idarə edilsin. Astan elə ilk gündən dərs dediyi şagirdlərdən Callaya vurulur. Qarşılıq aldıqda isə bu məhəbbət daha güclənir. Düzdür, müəllifin məqsədi bir aşiq obrazı yaratmadığından əsərdə Astanı çox tərəd- düdlü, eşqi yolunda çox az mübarizə aparan, hətta bir az qorxaq da görürük. Buna baxmayaraq, müəllif ara sıra əsərdəki məhəbbət süjetinə dönür, bir-iki epizodla mövzunu bağlayır. Hətta Callanın atası Za- loğlu onu qamçılayanda da ciddi bir etiraz etmir, İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 138 sanki taleyi ilə barışır. Və bir müddət sevgilisindən uzaq da durur. Qızın ondan daha cəsarətli olması toyunda belə elin qabağına çıxıb Astanı sevdiyini etiraf etməsi, evi tərk edib Astana gəlməsində açıq aydın görünür. Astan bir elm daşıyıcısı idi. Bu elm daşıyıcısını sanki bir qadın, sevgi uğruna qurban verməyə qıymayan müəllif sonda taleyin axışının, reallığın qarşısını ala bilmir. Zaloğlu həm şəxsi qisa- sını, həm də Sovet ideologiyasının qisasını nəqşibən- dilik elminin son nümayəndəsini öldürür. Tarixdə də görürük ki, Nəqşibəndiliyin bir çox nümayəndələri, dərvişləri, tərəfdarları 30-cu illər represiyasında tari- ximizdən silinir. Aslan obrazı əsərdə üç böyük sarsıntı xətti ilə yaşayır. Sevgilisinə qovuşa bilmək, anasının ona xəyanəti və SafAğ elminin üzə çıxardığı tarix. Astan anasını çox istəyir. Ananın yetim oğlunu böyütdüyü zaman çəkdiyi əzab-əziyyət, təhsil ver- məsi ananın oğula olan məhəbbətinin göstəricisidir. Lakin Astan biləndə ki, Molla Əhəd gizlincə anası ilə görüşür və hətta heç kimə demədən evləniblər də, bunun ağırlığından bir müddət qurtula bilmir. Bu süjet “Tütək səsi” əsərini andırır. Sadəcə burda mə- sələ bir az başqadır. Molla Əhəd əsərin mənfi obraz- larından biridir. Özünü Muğanna nəslinin nüma- yəndəsi kimi göstərən Molla Əhədin iç üzünü Sovet kəşfiyyatında vəzifə sahibi olan general Məhərrəmov açır. Molla Əhəd tez-tez Sənəmin, Astanın anasının evinə gələrək meyxana məclisi qurur, oxuyaraq qa- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 139 dınları özündən keçəcək hala gətirir və sonda da cəzb olmuş Sənəmlə yatır. Biz bu meyxanə adətini İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanında daha geniş təsvir edilmiş görürük. Astan bu cür məclislərdən birinin sonunda evə girir və anasını Molla Əhədin qoynunda görür. Onu döyüb qovmaq istəyəndə də Astanın zəifliyinin şa- hidi oluruq. Burda da Astanın çılğın və gözü dön- müş bir oğul yox, sanki daxilində gerçəkliklə barı- şan, amma etiraz etməsi də vacib olan bir insan görü- rük. Molla Əhəd cibində bükülmüş kəbin kağızını Astana göstərib qeyri-qanuni heç nə olmadığını de- yəndə Astan bir az sakitləşir. Əslində, bu kəbin ka- ğızını görən Astan heç bir zaman onun Muğan- nalardan olduğuna inanmamalı idi. Çünki Muğan- nalar Quranın təhrif olunduğunu deyir. Onu GurÜn adlandırır, hətta əslini qaytarmaq üçün yenidən tər- cümə də etmişdilər. İsmeyil Əfəndinin Quranı “GurÜn” olaraq tərcümə etmişdir. Molla Əhəd sonra Astana danışır ki, onun oxuması üçün bütün pulları o göndərib, o olmayanda anasına dəstək olub, ona görə ki, o da Muğannadır. Özü gizlənir ki, heç bilmə- sin. Halbuki İsmeyil Əfəndi də ona Türfədə üz ver- mirdi. Buna baxmayaraq sadəlövh Astan onu bağış- layır və onların evində qalmasına belə razılıq verir. Hətta barışdıqları üçün Şir Abbasın Molla Əhədə verdiyi erkəyi də evdə kəsib kabab edirlər. “Türfə” romanının çap olunmama səbəbi “Quran”a münasibət idi. İsa Muğanna “Türfə” romanında “İdeal” əsərində tezislər şəklində qoy- Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|