Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 160 Bağ Atanın nəslindən danışanda "Ulu Bağ ƏsƏlmənin (Süleymanın) sonrakı parçalanmağı lap müsibətdir" deyir. Və bu parçalanmadan Zərdüşt peyğəmbərin yarandığı qənaətinə gəlir. Başqa bir məqamda da Musa peyğəm- bəri BağSar adlandırır və "Necə təsəvvür edəsən ki, "Süleyman"nan, "Musa" eyni adamdır? "Süleyman" – padşah, "Musa" –çoban, bu lap dəhşətdir" 104 Əslində Muğannanın bu idealı bir növ də pey- ğəmbərlərin çirkaba bulaşmış dünyanı qurtarmaq arzusu ilə ac-yalavac yola çıxmaları zamanı başla- mışdır. Seçilmişlərin vəzifəsinin də önəmli olma- dığını diqqətə çatdıran ustad yazıçı Süleyman pey- ğəmbərin hökmdarlığı ilə, Musa peyğəmbərin çoban olmasını qarşı-qarşıya qoyur və vəzifənin, mənsəbin ziyaya, aydınlığa heç bir maneçilik olmadığını vur- ğulayır. Məhəmməd peyğəmbərin də həyatında ço- banlıq və hökmdarlıq birləşmişdir. Sufizmdə isə ço- ban anlayışı bir termin kimi qəbul edilir. Biz Hüseyn Cavid yaradıcılığında da Şeyx Sənanın haqqa gedən yolda çobanlıq etməsini, İsa Muğannanın "İlan də- rəsi" povestində də Saf İnsanın – Süleyman peyğəm- bərin şər qüvvələrdən gizlənməsi üçün çobanlıq et- diyinin şahidi oluruq. Bu məqam onu göstərir ki, Nəsimini bilmədən, Cavidi, Cavidi bilmədən İsa Mu- ğannanı dərk etmək çox çətindir. *** İsa Muğannanın "İdeal" əsərində qoyulan "göy- lərin yerdəki vəziyyətdən narahatlıq keçirməsi kon- 104 İsa Muğanna, İdeal, Bakı: Hədəf nəşrləri 2013 s 543. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 161 sepsiyası"nın özündə bir fantastika var. Düzdür, bütün dini kitablar bəşər övladının iblisə uymasını Tanrının qəzəbinə tuş gələcəyi inamı vurğulanır. Humanitar elmi-fantastika janrını yaradan Muğanna yerdəki fəlakətlərdən Tanrının-İsa Muğannanın dili ilə desək, Bağ Atanın da xəbəri var və bunları bəzən onun özü idarə edir. Müəllif "Cəhənnəm" romanında "Yer indi Bünyadların pəncəsi altında yanır, qana batır, suya batır", – deyərək Tanrının – Bağ Atanın bunlardan xəbərdar olduğunu vurğulayır. "İdeal" ro- manının qəhrəmanı Səməd Əmirlinin axirətdə Bün- yad bəylə söhbəti zamanı yerdəki bəlaların günah- karının göylərdə olması açıq-açığına deyilir: - İndi biləcəksən, ən böyük günahkar insanın taleyini yazan – "Yazan" – "Yazdan" – "EyƏsÜn" EyOdƏr" babamızdı, ay bədbəxt “razvetçik”. İkinci günahkar Yazanın yazdığını Bağ Atamıza çatdıran BağBağÜn Babamızdı. Üçüncü günahkar yazılan- ların əsasında hökm verən Bağ Atamızdı. Dördüncü günahkar hökmləri icra edən EySarımızdı. Bəndədə nə günah var?!” 105 OdƏr övladının, SafAğ elmini mənimsəmiş, haqq dünyasına yüksəlmiş birinin dilindən verilən bu etirafı sanki Hüseyn Cavidin "İblis" əsərinin qəh- rəmanı Arifin üsyan dolu "İnsanları xəlq etmədə var, bəlkə də, hikmət, İblisə nə hacət!? " sualına cavabdır. "Peyğəmbərlərə, qanunlara, kitablara uyub bir həqiqət tapa bilməyən Arif demonizm mövqeyindən çıxış edərək Allahın işinə qarışır. Onun insanlarla 105 İsa Muğanna, Cəhənnəm, Bakı: Hədəf nəşrləri. 2013, s 218. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 162 bərabər dünyada İblisə də yer verməsini artıq bir şey hesab edir. Yuxarıdakı son misrada Arif tərəfindən söylənilən fikir yarandığı və Allahı tanıdığı gündən bütün zəkalı insanları düşündürmüşdür. İnsanlar haqqa-həqiqətə yetməkdə iblisi özlərinə bir maneə hesab edərək onu daima, yeri gəldi-gəlmədi lənətlə- mişlər". 106 "Arif insanın tökdüyü qanda, törətdiyi fəlakətdə əsil müqəssirin ünvanını düzgün qiymətləndirə bil- mir, lənəti ilahi şər qüvvəyə – iblisə yağdırır. İblis də həqiqəti göstərmək üçün Arifin qarşısına düşür, onu hadisələrdən keçirir və öz təlimini isbat etməyə çalı- şır: şər insanın mənəvi dünyasında pünhan saxla- nır!.. Ehtiyac, istək və bunları pəncəsində saxlayan zaman, ictimai şərait insanı Mələk də edir, İblis də" 107 Mövzu, ideya, yozumların mistika ilə siyasətin vəhdəti aspektindən İsa Muğannanın "Cəhənnəm" romanı Mixail Bulgakovun "Master və Marqarita" romanını da xatırladır. Digər bir tərəfdən də mövzu Hötenin "Faust", Hüseyn Cavidin "İblis" əsərlərində də öz həllini geniş tapıb. Adı çəkilən hər üç əsərdə iblis obrazı demək olar ki, çox oxşardı. Və hər üçün- də də, iblis dondan dona girərək bəşəriyyətin məhvi- nə, həqiqətin boğulmasına xidmət edir. "Master və Marqarita" romanında "Voland yer üzünə cəza ver- mək və əfv etmək üçün gəlmişdir və bilir ki, kimi nəyə görə cəzalandırmaq, nəyə görə əfv etmək la- 106 Şəmil Sadiq, Hüseyn Cavid yaradıcılığında qəhrəman konsepsiyası, Bakı: Hədəf Nəşrləri , 2011, s 170. 107 İsrafilov H. Azərbaycan dramaturgiyasının inkişaf problemləri. Bakı: Elm, 1988, s 124 Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|