Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 78 dostluqlarından danışır. Bu gün tarixin sübut etdiyi Lenin və Nərimanovun zəhərlənməsini SafAğ elmi- nin zəhərlənməsi və məhv edilməsi naminə edildiyi qənaətindədir. Stalinin "çekisti" Bünyad bəyin etirafı bunu ifadə edir: Nəriman Nərimanov Moskvaya aparılanda Zeynalabdin Tağıyev Muğannalardan kompanionu – Məmməd xozeyni kabinetinə çağırıb, qapını açarla bağlayıb deyib: "Nərimanov vəzifəyə yox, ölümə getdi... Nərimanın, sənin Muğannalara mənsub olduğunuz açıla bilər. Nərimanın Leninlə gizlin danışıqları Ulyanovların EvƏrEy OdƏrliyi, Tə- rikliyi də açıla bilər. Ulu Bağın cəmi Yer üzündə va- hid ədalət Səltənətinə dair yazdıqları axtarılır. Hətta, bəlkə, hammızı qırarlar." Leninin seçilmiş olduğu nə qədər aksiomadırsa, onun OdƏr elminə xidmət etməsi, OdƏrliyi bir o qədər mübahisə doğuran məsələdir. Düzdür, "İdeal" əsərində slavyanların türklükdən ayrılma və uzaq- laşma prosesi olduqca geniş və aydın şəkildə izah edilib. Amma tarixin dərin qatına enə bilməyən oxu- cu bunu pafos və millətinə aşiq olma kimi qiymətlən- dirəcəkdir. Elə müəllif ona görə də "Həyatımdan səhifələr" povestində "Yaxın və uzaq keçmişimizdən tarixi hadisələr, bədii süjetlər içində verilmiş SafAğ həqiqətlərinin qavranılmasını asanlaşdırmaq məqsə- dilə mən “İdeal” romanını yenidən və sonuncu dəfə işlədim. Bu əsərlə tanış olmayan oxucu altılığa daxil edilmiş romanlarda SafAğ elminin təfsilatını dərk edə bilməz. Həmin romanlar – “Məhşər” (Ənşər-mən şər”) “Qəbiristan” “GürÜn”, “İsahəq, Musahəq” İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 79 “Cəhənnəm”, burada göstərilən xronologiya əsasın- da oxunmalıdır ki, lazımınca yaxın və uzaq keçmiş- imizdən tarixi hadisələr, bədii süjetlər içində verilmiş SafAğ həqiqətlərinin qavranılmasını asanlaşdırmaq məqsədilə fayda versin. Fikrimizcə, İsa Muğanna SafAğ elminə xidmət edən insan dedikdə bunu sırf genlə bağlamır. Onun düşündüyü və yaratdığı bu elm bəşəriyyətin xilasını qurtaracaq elmdir. "Cəhənnəm" romanında da qeyd edildiyi kimi, dünyanı xilas edəcək qüvvə yalnız "elm və eşq"dir. Bu fəlsəfənin əsasını sufizm, hüru- fizm qoyduğu hamımıza bəllidir. Ulu Bağın SafAğ elminin həqiqətlərini, həqiqətin əslini üzü Atilladan, Makedoniyalı İskəndərdən tutmuş Teymura, Sultan Süleymana, Napoleona, Hitlerə, Leninə, Stalinə qədər çoxları axtarıb. Lakin əldə edilməsi mümkün olmayan bu sirrin qalıqları da zaman-zaman məhv edilib, sıradan çıxarılıbdır. Bu gün elmdə də bir inam var ki, yaradılışın sirri hardasa var və bir gün üzə çıxacaq. Bunu tapan isə dünyaya hökmranlıq edəcək. Hətta bəzi inanclarda bu sirr hansısa gizlin bir qüv- vənin əlindədir və dünyanın idarəçiliyinə də nəzarəti o edir. Müəllifin əsərdəki zaman arealı çox genişdir. O, bu gün dünyada danışılan dərin dövlətlər, dünyanın gizlin sahibləri, gələcək dünyanın konturlarının necə cızılması məsələlərinə Azərbaycan romançılıq ənənə- lərindən kənara çıxaraq, qlobal düşünərək yozum verir. Nəzərə alsaq ki, bu gün dünya insanını öz yo- zumları ilə sehrləmiş yazıçıların əksəriyyəti bu pri- İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 80 yomdan istifadə edir. Den Braunun, Ceymis Rollin- sin, Tom Knoksun əsərləri mistik yozumlar üzərində qurulur və sirli dünyanın sirlərini açmış kimi təqdim edilir və bəşəri və bəşəriyyəti dərk etmə yolunda daima maraqlı olan insanı cəlb edir. Təəssüflər olsun ki, bu gün dünyanın ən çox danışılan xalqı yevreylər – ƏvƏrEylər haqqında özünəməxsus, bənzərsiz yo- zumları olan İsa Muğanna əsərləri dünya ədəbiyya- tına təqdim edilə bilmir. "Cəhənnəm" romanındakı yozumlar o qədər ge- niş masştablıdır ki, böyük bir dissertasiyanın mate- rialı olduğunu düşünməmək olmur. İstər qrek, türk, fars, yevreylərlə bağlı tarixi faktlardan süzülən anlar, istər Şah İsmayıl, Sultan Səlim, Heydər Əliyev, Nə- riman Nərimanov, Atatürk, Lenin, Xumeyni kimi tarixi şəxsiyyətlərə olan münasibət, istər bütöv Azər- baycan ideyaları, İranın apardığı siyasət, Ameri- kanın şərqdəki proseslərdəki əli oxucunu bu tarixi mövzulara bir daha qayıtmağa tələb edir. Çünki təqdim edilən faktlar o qədər ustalıqla nəsrin incə dili ilə verilmişdir ki, bir anlıq bədii əsər oxuduğunu unudur, romana tarixi bir əsər kimi baxırsan. Tarixi hadislərin, bədii gerçəkliklərin əsirinə çevrilirsən. Roman içində roman yanaşması baxımından, mövzu, ideya, yozumların mistika ilə siyasətin vəh- dəti aspektindən "Cəhənnəm" romanı Mixail Bulga- kovun "Master və Marqarita" romanını xatırladır. Digər bir tərəfdən də mövzu Hötenin "Faust", Hü- seyn Cavidin "İblis" əsərlərində də öz həllini geniş tapıb. Adı çəkilən hər üç əsərdə iblis obrazı demək İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 81 olar ki, çox oxşardı. Və hər üçündə də iblis dondan dona girərək bəşəriyyətin məhvinə, həqiqətin boğul- masına xidmət edir. "Master və Marqarita" roma- nında "Voland yer üzünə cəza vermək və əfv etmək üçün gəlmişdir və bilir ki, kimi nəyə görə cəzalan- dırmaq, nəyə görə əfv etmək lazımdır. İvanuşkadan ötrü o, xarici ölkə casusudur, tarix professoru Berl- iozdan ötrü ağlını itirmiş sərsəri, yabançıdır, Styopa Lixodeyevdən ötrü cadugərdir, Masterdən ötrü isə ədəbi personaj. Lakin əslində Voland İblisin özüdür" "Cəhənnəm" romanında isə Bünyad bəy 1906-cı ildə Zeynalabdin Tağıyevi, Doktor Nərimanı zəhərləyən, Həmid Sultanovu, Baba Əliyevi, Səməd Vurğunu, Mehdi Hüseyni, Muğannanını zəhərləmək istəyən iblisdir ki, birincisi "Qızıl ilandı", ikincisi “Çax- çuxdu” (alverçi), üçüncüsü - “hökmdar". "İblis" pye- sində isə İblis gah xidmətçi, gah abid, gah zahid, gah da elə iblis kimi fəaliyyət göstərib öz kirli əməllərini həyata keçirir. "Qərb və Rus ədəbiyyatlarında da orta əsrlərdən bəri Dantenin “İlahi komediya”, Belmontun “Təbliğ- çi İblis”, Kalderonun “Ecazkar sehrbaz”, Bel Conso- nun “Şeytan”, Marlonun “Doktor Faust”, Miltonun “Qeyb edilmiş cənnət”, Hötenin “Faust”, Bayronun “Qabil”, Lermontovun “Demon” əsərlərində İblis öz müxtəlif, çoxcəhətli təzahürləri ilə şər qüvvə kimi təsvir olunmuşdur" 48 48 Şəmil Sadiq, Hüseyn Cavid yaradıcılığında qəhrəman konsepsiyası, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2011, s 33. Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|