ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

358

günündə keçirmişdi. Neçə inqilabın, neçə müharibənin sınaqla-

rından sayıq çıxmışdı. Çünki amalı düz, əqidəsi pak olmuşdu. 

Harda, hansı şəraitdə olmasına baxmayaraq, qəlbində bir çırağın 

işığı yanmışdı. O çırağın da adı Azərbaycan idi. Lakin bir acı ilin 

sərt küləyi onun üzünü elə qarsımışdı ki, qapısını elə bərk çırp-

mışdı ki, o, hələ də özünə gələ bilmirdi. 

Birinci Dünya müharibəsi başlananda Texnologiya İnstitutu-

nun beşinci kurs tələbəsi Faris bəy Vəkilov Petroqradın Putilov 

zavodundakı top emalatxanasının müdafiəsinə səfərbər olunur. 

Gənc mühəndisin bu zavoddakı yaxşı fəaliyyəti onu pillə-pillə 

ucaldır.

1916-cı  ildə  yaxşı  xasiyyətnamə  ilə  Petroqraddakı  məşhur 

“Feniks” zavodunda baş mühəndis təyin olunur. Bir il sonra okt-

yabr tufanları zamanı bu səhmdar idarə öz fəaliyyətini dayandı-

rır. Faris bəy Tiflisə – ailəsinin yanına qayıdır. O, bolşevik Əli-

heydər  Qarayevlə  birgə  ictimai-siyasi  işlə  məşğul  olur.  Onlar 

Peter burqda  fəaliyyət  göstərən  “Azərbaycan  Həmyerliləri  Cə-

miy yəti”ndə tanış olmuşdular.

1918-1920-ci  illərdə  Faris  bəy  Azərbaycan  Respublikasının 

Gürcüstan  hökuməti  yanında  səlahiyyətli  nümayəndəsi  kimi 

mühüm vəzifədə çalışır.

Azərbaycanda aprel işğalından sonra təqib olunan ziyalılar-

dan biri kimi Fransaya mühacirətə gedir. Parisdəki “Reno” zavo-

dunda konstruktor işləyir.

Beş il Paris şəhərində işləyən Faris bəy Vəkilov mühacirətdə 

olan həmyerlimiz şərqşünas-alim general-mayor Məmmədsadıq 

bəy Ağabəyzadə ilə görüşür, texniki biliyini artırır. Lakin Vətən 

həsrəti, ata məhəbbəti onu Azərbaycana qayıtmağa məcbur edir.

“Parisdə  müvəqqəti  qaldığıma  əmin  idim,  tez-tez  Azər-

baycanda qalmış atamla əlaqə saxlayırdım. 1925-ci ildə atam ya-

zırdı  ki,  məni  Peterburqdan  şəxsən  tanıyan Azərbaycan  Kom-

munist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Əliheydər 

Qarayev təklif edir ki, Vətənə qayıdım və hadisələr zamanı da-

---

Şəmistan Nəzirli

359

ğılmış  təsərrüfatların  bərpa  edilməsində  iştirak  edim.  Mən  bu 

təklifdən çox məmnun oldum.

Sovet konsulluğundan lazım olan sənədləri aldım və 1926-cı 

ilin fevral ayında öz həyat yoldaşım ilə birlikdə Bakıya qayıtdım.

Əliheydər  Qarayev  məni  səmimi  qarşıladı.  Mənzil  almağa 

kömək etdi və leytenant Şmidt adına zavoda işə göndərdi”. 

...Axşam qonşusu mənə zəng eləyib dedi ki, Faris baba sabah 

sizi görmək istəyir. Mümkünsə, ona baş çəkin.

İşdən bir az tez çıxıb onun yanına gəldim. Biz neçə ilin dostu, 

hətta deyərdim, qohum kimi görüşdük.

– İndi mənim sənə işim düşüb, – dedi. – Xəbərin varmı, ata-

mın dayısı oğlu İbrahim ağa Usubov da general olub. Ondan da 

yazmaq lazımdır.

Həmin  günü  mənə  çoxlu  şəkil,  sənəd  göstərdi.  Səxavət  əli 

açılan Faris babanın mənə hədiyyə verdiyi şəklin biri 1901-ci ildə 

Qarsda  çəkilib.  Burda  atası  İbrahim  ağa  Vəkilov  topoqrafiya 

çəkilişi  zamanı  təsvir  olunub.  Hər  iki  şəklin  orijinalı  indi  də 

məndədir. Anası Yelena Yefimovna Vəkilovanın 1909-cu il mar-

tın 2-də böyük rus yazıçısı Lev Tolstoya öz övladlarının islam 

dinini  qəbul  etmələrinin  mümkünlüyü  barədə  yazdığı  mək-

tubdan söhbət açdı.

Faris baba bu məktubun fotosurətini və öz əlilə rus dilində 

yazdığı xatirələrini avtoqrafla mənə verdi.

– Oğul, – dedi, – mənim ömrüm qurtarır, səninki isə başlayır, 

qoy bunlar səndə qalsın. Amma mən tənha qocaya tez-tez baş 

çək, sənə lazım olan çoxlu materiallar verərəm...

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

360

SÜVARİ GENERAL-MAYOR  

İBRAHİM AĞA USUBOV

Qatar  səhər  saat  doqquzda  Gəncəyə  çatdı.  Bay-

raqlar,  xalı-xalca…  Hər  yer  camaatla  dolu  idi. 

Hərbiyyə naziri Səməd bəy Mehmandarov və müavi-

ni general Əli ağa Şıxlinski, Gəncə qubernatorunun 

müavini Hüseynqulu xan Xoyski və başqalarına “xoş 

gəldiniz” rəsmi əda edildi.

Rəsmi  keçid  başlandı.  Rəsmi  keçidi  hərbi  nazir 

müavini  general  Əli  ağa  Şıxlinski  və  ərkani  hərbi 

rəisi general Həbib bəy Səlimov idarə edirdilər. Gene-

ral İbrahim ağa Usubov komanda verirdi. O, gözəl at 

üstündə oturub əlində üryan qılınc nərəli bir səda ilə 

komanda verirdi.

1919-cu il martın 23-də Novruz bayramı 

münasibəti ilə keçirilən parad-nümayişdən

Bu dəfə söhbətimizin əsas mövzusu Faris babanın əmisi İbra-

him ağa Usubov oldu. General-mayor İbrahim ağa Usubov 1875-

ci  il  martın  altısında  Qazax  qəzasının  Qıraq  Salahlı  kəndində 

dünyaya gəlib. Sənədlərdən öyrənirəm ki, generalın atası Musa 

ağa da rus ordusunun zabiti olub. XIX əsrin əvvəllərində azər-

baycanlılardan təşkil olunmuş müsəlman süvari alayında Musa 

ağa və əmisi Süleyman ağa Usubovlar Qazax süvari dəstəsində 

mərdliklə vuruşmuşlar. Sonralar Polşa müharibəsində və dağlı-

lara qarşı döyüşlərdə nümunəvi xidmətinə görə Musa ağa Molla 

Yusif oğlu poruçik rütbəsinə qədər yüksəlib.

Musa ağa praporşik rütbəsini 1839-cu il iyulun 2-də alıb. 1845-

ci  il  noyabrın  28-dən  general-adyutant  knyaz  Vorontsovun  ko-

---