ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

361

mandan  olduğu  Əlahiddə  Qafqaz  korpusu  yanında  müsəlman 

ayında  rəis  köməkçisi  olmuşdur.  Həmin  ilin  dağlılara  qarşı 

döyüşlərdə  Darqo  kəndi  və  Gerzer  yaşayış  məntəqəsi  uğrunda 

gedən döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmanlığa və şücaətə görə üçün-

cü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Musa ağaya 1848-ci il iyulun 9-da podporuçik, 1854-cü il de-

kabrın 4-də isə qüsursuz xidmətinə görə poruçik rütbəsi veril-

mişdir. 1891-ci il iyulun 22-də istefaya çıxan poruçik Musa ağa 

Usubova  dövlət  gümüş  pulla  ildə  97  manat  50  qəpik  pensiya 

kəsmişdir. Həmin il avqustun 1-də vəfat etdiyinə görə o zabit 

heyəti siyahısına çıxarılmışdır. 

Faris baba sənədlərindən birini açır, titrək barmağını üstündə 

gəzdirə-gəzdirə:

– Fikir ver, əmim də Əli ağa Şıxlinski və atam kimi Tiflisdəki 

kadet korpusunu bitirib, özü də əla qiymətlərlə, – deyir, – 1892-ci 

ildə  İkinci  Konstantinovsk  hərbi  məktəbini  bitirir.  Bir  il  sonra 

unter-zabit  rütbəsi  alır.  1902-ci  ildə  ştabs-kapitan  rütbəsində 

əsrimizin əvvəllərində başlayan Rusiya-Yaponiya müharibəsində 

iştirak  edir.  Port-Artur  döyüşlərində  mərdliklə  vuruşan  əmim 

“Müqəddəs Vladimir” ordeninin dördüncü dərəcəsilə və “Mü-

qəddəs  Stanislav”  ordenin  üçüncü  dərəcəsilə  (qılınc  və  bantla 

birgə) təltif olunur.

1914-cü ilin payızından podpolkovnik rütbəsi alır.

Həmyerliləri, artilleriya generalı Əli ağa Şıxlinski və Səməd 

bəy  Mehmandarovla  çiyin-çiyinə  vuruşan  podpolkovnik  İbra-

him  ağa  Usubov  Birinci  Dünya  müharibəsində  az  şücaət 

göstərmir. Müharibədən sonra Xarkov şəhərində yerləşən 122-ci 

Tambov süvari alayında hərbi xidmətə başlayır. 1910-cu ildə İb-

rahim ağa Usubov Tiflisdə yaşayan qohumu, Zaqafqaziya müfti-

si Mirzə Hüseyn əfəndi Qayıbzadənin kiçik qızı Gövhər xanımla 

ailə  həyatı  qurur.  Onun  anası  Böyükxanım  Nəsib  ağa  qızı 

Vəkilova idi.

Müsahibimdən soruşdum:

– Generalın oğlu, qızı qalırmı?

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

362

– Bu saat hamısını deyəcəyəm, – Faris baba yenidən əl-ayağa 

düşür. Köhnə cib dəftərçələrinin birini götürüb, o birini qoyur. 

– İki adamla görüş, söhbət elə. Əmim qızı Nigar xanım Usubova 

və generalın qardaşı qızı Gövhər xanım Usubova ilə.

Elə həmin günü Mirzə Şəfi küçəsinin altı nömrəli mənzilində 

yaşayan  Gövhər  xanıma  baş  çəkdim.  General-mayor  əmisinin 

adını eşidən kimi səksən yaşlı qadının da gözlərində, sifətində 

qəribə  bir  işıq  yandı.  Sonra  o  işıq  qəfildən  çəkildi  və  yerində 

təəccüb qaldı: “Nə əcəb? Haradan yada düşüb”.

Gövhər ana əlini dizlərinə vurub yana-yana dedi:

– Fələyin gözü tökülsün, bircə əmin oğlu vardı, o da 1940-cı 

ildə qəflətən vəfat etdi. Yeganə kişi nişanəsi idi əmim ocağının. 

Atam  İsmayılı  zorla  xatırlayıram,  1910-cu  ildə  vəfat  etdikdən 

sonra əmim İbrahimin himayəsinə keçdim. O, Xarkovda hərbi 

qulluqda  olsa  da  doğma  kəndi  Salahlını  unutmurdu.  1914-cü 

ildə məni Bakıya gətirib Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Qız mək-

təbinə qəbul etdirdi. 1917-ci ilədək bu məktəbdə oxudum. Əmim 

bir il sonra Azərbaycan Demokratik Hökumətinin dəvətilə Xar-

kovdan Bakıya köçdü.

Adətən hərbçi zəhmi ağırdı, deyirlər. Əlbəttə, işdə, qulluqda 

necə olmağını deyə bilmərəm, amma evdə, ailədə əmim xoşxa-

siy yət, həssas qəlbli insan idi. Təhsil və tərbiyə məsələsinə ciddi 

fikir verərdi. “Gövhər, – deyərdi, – səni atanın arzusu ilə müəl-

limliyə  qoymuşam.  Sənin  qarşında  mədəni  insan  yetiş dirmək 

kimi  nəcib  bir  vəzifə  durur.  Gərək  elə  şagird  yetişdirəsən  ki, 

onunla həmişə iftixar edə biləsən”. Yadımdadı, general Əli ağa 

Şıxlinski tez-tez bizə gələrdi, hər iki bacanaq Port-Artur döyüş-

lərindən, Birinci Dünya müharibəsindəki fəaliyyətlərindən söh-

bət açardılar.

İbrahim ağa Usubov görkəmli dövlət xadimi Nəriman Nəri-

manovla,  Əliheydər  Qarayevlə,  Mixail  Frunze  və  başqaları  ilə 

yaxın idi. 1915-ci il avqustun birində döyüş meydanlarında gös-

tə rdiyi şücaətə görə ona polkovnik rütbəsi verilmişdi.

---

Şəmistan Nəzirli

363

Bu  müharibədə  onun  göstərdiyi  şücaət  haqqında  “Kaspi” 

qəzetinin  26  fevral  1916-cı  il  sayında  Ceyhun  Hacıbəyli  yazır: 

“Yüz iyirmi ikinci Tambov süvari alayının zabiti, üçüncü dərəcəli 

“Müqəddəs Vladimir” (1916-cı ildə), ikinci dərəcəli “Müqəddəs 

Stanislav”, ikinci dərəcəli “Müqəddəs Anna” ordenli, kavaler İb-

rahim  ağa  Usubov  bu  alaya  təyin  olunandan  sonra  polkovnik 

rütbəsi almışdır. 1914-cü il oktyabrın on dördündə Mizines kəndi 

ətrafındakı yüksəkliyə hücum zamanı İbrahim ağa batalyona ko-

mandirlik edərkən düşməni iki cərgə səngərdən vurub çıxarmış 

və üç gün bu yüksəkliyi avstriyalıların əks hücumlarından qoru-

yub saxlamışdır”.

Polkovnik  İbrahim  ağa  Usubov  artilleriyası  ilə  öz  alayına 

himayədarlıq etmiş və Peremışl qalasından düşməni vurub çı-

xarmışdır. Bu döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə 1915-ci il apre-

lin 19-da “Müqəddəs Georgi” ordeninin dördüncü dərəcəsi ilə 

təltif olunmuşdur.

1917-ci il iyulun birində 133-cü süvari diviziyasında briqada 

komandiri  təyin  olunan  İbrahim  ağa  Usubova  general-mayor 

rütbəsi verilmişdir.

1918-ci ilin may ayında İbrahim ağa Usubovu milli Azərbaycan 

diviziyasında  işləmək  üçün  dəvət  etdilər.  O,  Əli  ağa  Şıxlinski, 

Səməd bəy Mehmandarov, Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı, Cavad 

bəy Şıxlinski və başqa hərbçilərlə birgə Azərbaycan Demokratik 

hökumətinin  Milli  Ordusunun  təşkilinə  başladı.  On  səkkizinci 

ilin aprelində Gəncədə praporşik məktəbi açdılar. Burada azər-

baycanlı gənclər təhsil alırdılar. Bir il sonra həmin məktəb Bakı-

ya  köçürüldü  və  Azərbaycan  Hərbiyyə  məktəbi  adlandırıldı. 

1919-cu il yanvarın 9-da milli hökumət xalqına sidq-ürəklə xid-

mət etdiyinə görə hərbiyyə naziri yanında İbrahim ağa Usubovu 

tapşırıq generalı vəzifəsinə təyin etdi. 

Milli hökumət İbrahim ağanı on doqquzuncu ildə Azərbaycan 

ordusu  üçün  hərbi  ləvazimat  və  hərbi  geyim  alıb  gətirmək 

məqsədilə İtaliyaya ezam etmişdi. İbrahim ağa Usubovun xarici 

ölkəyə ezam olunması təsadüfi deyildi. O, fransız, ingilis, alman 

---