Rəhmətlik Hacı İmam babanın ruhu da bizi dinc qoymaz. Evimizə, ailəmizə
bəla gələr.
- Ana, yavaş danış, hay-küy salıb, qonum-qonşunu bura tökmə. Mən o
qədər də qansız döyüləm. Babamın divanını nə odda yandıracam,
nə də suya
atacam. Onu yaxşı qurumuş dəriyə bükəcəm, gecə ilə aparıb qəbrinin yanında
torpağa basdıracam. Vaxt gələr, dünya düzələr, çıxardarıq.
Ana fikrə getdi. Handan-hana:
- Yox, oğul, - dedi, qəbrin yanında məsləhət döyül, bax, elə çəpərimizin sağ
yaxasındakı dağdağan ağacının dibində basdıraq. Ora həmişə quru olur.
Dağdağanın dibinə su vermirik ki... Dağdağan yüz ilin möhkəm ağacıdır, nə qədər
güclü küləkəssə də, onu yıxa bilməz. Qalan meyvə ağacları il pis gələndə quruyur,
həm də onlar dağdağana nisbətən kövrək olur. Bərk tufan qopanda sınar, yerini
itirərik.
Nabat ana divanı Mustafadan alıb bikef halda o biri otağa keçdi. Gəlinlik
cehizini yığdığı sandığı açıb rəngbə-rəng parçaları bir qırağa tökdü. Qalın Şiraz
ipəyindən olan yaylığını tapdı. Baş yaylığını ona qaynatası Hacı İmam Məşhəd
ziyarətinə gedəndə alıb gətirmişdi. Gəlin vaxtı Nabat
ana onu bir-iki dəfə
örtmüşdü. Qıymadığından övladı Mustafanın toyu üçün saxlamışdı... Divanı üç
dəfə öpüb gözünün üstünə qoydu. Gəlin-ana qaynatasının hər bir şerini Quran
ayəsi qədər sevib əzizləyirdi. Divanı ipəyə bükə-bükə:
- İpək parça çox gec çürüyür, oğul, üstündən də keçi dərisinə bükərik. Qaç
get, zirzəmidə bir az mum var, onu da gətir, üstündən çəkək, onda yüz il də qalsa,
heç nə olmaz. Bir də ki, dünya belə qalmayacaq ha... Bolşeviklər ömürlük
gəlməyiblər ki, yəqin bir gün rədd olub gedəcəklər. -
- Ana köksünü ötürüb:
Ay Allah, sən bu gavurların bəlasını ver, gör bizi nə
günə qoydular. Evimizin bərəkətinə də əl uzatdılar...
* * *
El şairi Hacı İmam Molla Mikayıl oğlu Cənnətzadənin əlyazma divanının
torpağa basdırıldığı gündən düz 63 il keçdi. Bolşeviklərin “Tanrısızlar cəmiyyəti”
nin təbliğatı o qədər güclü idi ki, bu müddətdə heç kəs cəsarət edib divana əl uzada
bilmədi. Nabat ana da, oğlu Mustafa da dünyasını dəyişdi. Ömrünün son
günlərində Mustafa Əfəndiyev ehtiyatla övladlarına pıçıldamışdı ki, əgər dünya
düzəlib, hürriyyət olarsa, babamın divanını dağdağanın dibindən çıxardıb nəşr
etdirərsiniz.
Bu xoşbəxtlik 1994-cü ilin yazında şairin nəticəsi Fəyyaz Əfəndiyevə qismət
oldu. İki yüz yetmiş səhifəlik divan 63 ildən sonra işıq üzü gördü.
1803-cü ildə Qazax qəzasının Dağkəsəmən kəndində anadan olan Hacı
İmam Cənnətzadə şerlərini “Məhşəri” təxəllüsü ilə yazmışdır. Əsl adının Mahmud
olduğunu, lakin el arasında Məhşəri kimi tanındığını şerlərinin
birində özü də qeyd
edir. O, ilk təhsilini kənddəki dini məktəbdə almış, mütaliə yolu ilə biliyini
artırmışdır. Oğul nəvəsi, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Mustafa Əfəndiyevin
xatirələrindən məlum olur ki, babası səliqəli, yaxşı iş görən usta kimi eldə, obada
məşhur olmuşdur. Daş üzərində nəfis oyma işləri görən, yazılar həkk edən Məhşəri
dülgərlik sənətinin də mahir bilicisi olmuşdur. 0, araba və fayton düzəldər, ev tikib,
məişət alətləri hazırlayarmış.
Məşhur ədəbiyyatşünasımız Firidun bəy Köçərli
özünün qiymətli tədqiqat
əsəri olan “Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında şair Cənnətzadənin bircə yerdə adını
çəkir və təəssüflə bildirir ki, əfsuslar olsun, belə gözəl təbli şairin divanı əlimizə
düşmədi.
Şair Hacı İmam Cənnətzadə 1896-cı ildə doxsan üç yaşında doğma kəndi
Dağkəsəməndə vəfat etmişdir. Özünün vəsiyyəti ilə “Gördüm” qəzəlinin on
misrası baş daşına yazılmışdır:
Bu dünyada vəfa hərgiz tapılmaz
heç bir insanda,
Kimə bel bağlayıb hərdəm inandımsa
zərər gördüm.
Mənə bu nəfsi-əmmarə
63
; qılıb hərdəm
üzü qara
Nədir ya Rəb çarə dolanır dərdə-dər
gördüm.
Dəni nəfsə uyub, hər gün dolanıb
olmuşam bədyəmin,
Bilir ol qadirü biçun
64
nəfe
65
etdim
kədər gördüm.
Mühəssəl, yoxdur bu çərxdən vəfa
hərgiz bu dövranda,
Kimi gördüm cəfa söylər, özümdən beş
betər gördüm.
Əla
66
ey Məhşəri qafil, oturma!
Bir tədarük qıl,
Gəlir ruzi qiyamət açılır çox
nələr gördüm.
El şairi Məhşərinin 1885-ci ildə öz dəsti-xəttilə qələmə aldığı divanında
əsasən qəzəllər toplanmışdır. Onun yaradıcılığında Füzuli, Nəsimi, Qövsi Təbrizi,
Qasım bəy Zakir və Molla Pənah Vaqif kimi klassiklərin təsiri duyulur. Xüsusilə,
dahi Füzuliyə nəzirə və bənzətmələri onun ustad şairdən bəhrələndiyini açıq-aydın
göstərir:
Dil nədir, dilbər nədir, aləmdə
bir kəs bilmərəm,
Eylə məst etmiş gözüm eşqində
63
Əmmаrə - insаnı pisliklərə məcbur еdən mеy
64 Biчun - əvəzi оl
l
mаyаn Аllаh
65 Nəfе - fаydа, хеyir
66 Əlа - аgаh оl; dinlə; bах
hər dəm görməni,
Təbiət gözəlliyinin aşiqi olan Məhşəri fəsli-baharın gəlişini həsrətlə gözləyir.
“Gələcək” rədifli qəzəlində Azərbaycan təbiətinin misilsiz gözəlliyini, bol və
bəhrəli olduğunu ilhamla tərənnüm edir:
Şükrillah ki, bahar oldu
gülüstan gələcək,
Qümrülər qu çəkəcək, bülbüli xoş
xan gələcək.
Rövzə çün ali Əba Səbzi libasın
geyinib
Bağü bostan bitəcək, laləvü reyhan
gələcək.
Ərəb əlifbası ilə yazılmış 272 səhifəlik bu divanda bir-birindən oxunaqlı
qəzəl, qəsidə, mərsiyə, nət, minacat, mənzum məktub və qoşmalar farsca yazılmış
qəzəlləri vardır:
Səd həzəran aşiqi-mövzun qədd
Əz qəmi-hicrət şudəndü həmçu dal.
(Yəni sənin ayrılığının həsrətindən dal kimi - Ərəb əlifbasının “d” hərfi kimi
olmuşam.).
Şairi ağıllı-bilikli adamların ehtiyac içində yaşaması qəmləndirir. O,
zamanından şikayət edir. Arif adamların pis gündə, ehtiyacda qalmasını,
axmaqların və varlıların belində qızıldan kəmər olduğunu “Gördüm” qəzəlində
yana-yana deyir:
Qalıbdır zari-sərkərdan,
tühi-dəstarifi-dana
Həmişə gövdəni əhməq belində
zərkəmər gördüm.
Məhşəri təxəllüslü el şairi Hacı İmam Cənnətzadə yüz
doxsan bir il bundan
əvvəl dünyaya gəlmişdir. Doxsan üç il ömür sürmüşdür. Doxsan səkkiz il bundan
əvvəl doğma kəndi Dağkəsəməndə vəfat etmişdir. Lakin bu illərin heç birində
onun zəngin yaradıcılığı tədqiq olunmamışdır. Adı nə ədəbiyyat tariximizdə, nə də
el şairləri sırasında çəkilməmişdir.
İnanırıq ki, bu gün yaşadığımız demokratiya və aşkarlığın işığı şair
Məhşərinin zəngin yaradıcılığına nur salacaq. Totalitar rejimin dini şair kimi qəbul
etmədiyi Hacı İmam Cənnət zadə tədqiqatçılarımız tərəfindən öz layiqli qiymətini
alacaq.
16 avqust 1994-cu il.