ŞӘMİsтan nәZİRLİ

MƏŞHUR SOYADLARIMIZ 
 
Tarixi manbələrin məlumatına görə Kəngərlilər peçeneq-türk tayfalarından 
olmuşlar. Onlar beşinci əsrdən Naxçıvan ərazisində yaşayırlar. Zaqafqaziyaya 
hunların tərkibində eramızın əvvəllərində gəlmişlər. Səfəvilərin hakimiyyəti 
illərində ölkənin istər siyasi, istərsə da hərbi həyatında fəal iştirak etmişlər. 
“Azərbaycan xalqının formalaşmasında, soykökündə iştirak edən qədim türk 
tayfalarından biri da peçeneqlərin tərkibinə daxil olan kəngərlilərdir. Mənbələr 
göstərir ki, kəngər, peçeneq etnonimləri ilə bağlı toponimlər Azərbaycan tarixinin 
qədim qatlarına, erkən laylarına gedib çıxır”/C. Qəhrəmanov, Ş.Xəlilov “Mustafa 
Zərir. Yusif və Zuleyxa” əsəri, Bakı, 1991-ci il. səh. 92/. 
Belə bir mənbə də var: “Səkkiz peçeneq uruğu içərisində hakim zümrəni 
təşkil edən ertim, cur və yula adlı üç peçeneq uruğuna birlikdə kəngər adı 
verilmişdi. Bu tayfalar cəsur, qəhrəman və əsl peçeneq olmaları ilə digər 
uruğlardan seçilmirdilər... Bizans tarixçisi Konstantinin verdiyi məlumata görə, 
948-952-ci illərdə Yavdiertim, Kuvarçicur və Kabukşinyula adlı üç vilayət 
peçeneqlərin digər peçeneqlərlə muqayisədə daha mərd və nəcabətli olmalarına 
görə xəngər ləqəbi daşıyırdı. Kəngər adını daşıyan üç uruğun əsl peçeneq sayılması 
peçeneqlərin kəngərlilərdən təşəkkül tapmalarını bir daha sübut edir. 
... Respublika Əlyazmalar İnstitutunda Kəngərli elinə məxsus XVI-XIX 
əsrlərə aid toplu halında muhafizə olunan mulki sənədlərdəki istər coğrafi-tarixi, 
istərsə də etnoqrafik məlumatlardan da aydın olur ki, oğuzlardan əmələ gəlmiş 
tayfaların Azərbaycanda ən çox kök saldıqları rayonlardan biri də Naxçıvan ərazisi 
olmuşdur”. /E.M.Seyidbəyli, “Kəngərli elinin mənşəyi haqqında tarixi-
etnoqrafik məlumat” məqaləsi, “Əlyazmalar xəzinəsində” məcmuəsi, VII cild, 
1986-cı il, səh. 46 və 57/. 
Rusiyada oktyabr çevrilişinə qədər bütün müharibələrdə Kəngərli nəslinin 
oğulları döyüşkənliyi ilə xüsusi fərqlənirdi. 
Tarixi romanlar müəllifi Yusif Vəzir Çəmənzəminli XVIII əsr 
hadisələrindən bəhs edən “Qan içində” romanında yazır ki, birdən uzaqdakı bir 
bağın arxasından toz qopdu. Bu - Kəngərli süvariləri idi ki, o zaman öz igidlikləri 
ilə məşhur idilər. 
1829-cu ildə Kəngərli nəslinin igidləri ayrıca beşinci alayyaratdılar. 
Kəngərlilərin beş yüz nəfərdən ibarət suvarisi və yüz nəfərlik köməkçi dəstəsi bir 
döyüşdə duşmənin iki bayrağını ələ keçirib, yüz nəfərini öldürüb, əlli dördünü isə 
əsir almışdı. Həmin döyüşdə şəxsi igidliyi ilə fərqlənən sıravi Baba bəy Cəfəroğlu, 
Ağakərim Fətəli oğlu, İmamqulu Əli oğlu və başqaları “Üzərində qızıl medal olan 
Georgi lenti” ilə təltif olunmuşdular. “Döyüşkənliyi ilə bütün Qafqazda məşhur 
olan kəngərlilər Zaqafqaziya sakinlərindən geri qalmaq istəmədilər. Onlar ağa və 
bəylarin rəhbərliyi ilə xüsusi süvari dəstələri təşkil edib, bütün döyüşlərdə bizim 
qoşunlarla çiyin - çiyinə mərdliklə vuruşurdular”
1
. 
                                                 
1
 "Каfkаz" qəzеti 6 nоyаbr 1890-cı il 
 

---

Yeri gəlmişkən, 1913-cü ildə nəşr olunmuş “Qafqaz hərbi-tarix muzeyinin 
sorğu kitabı” ndakı bir qeyd cəsur və igid kəngərlilərin təkcə Qafqazda deyil, bütün 
Şərqdə şöhrət tapması haqqındadır: 
“Kəngərli süvarilərinin bayrağı yaşıl olub. Əfsanəyə görə bir neçə əsr 
bundan əvvəl ilk Naxçıvan xanı xəlifə Murad özünün Kəngərli qəbiləsi ilə 
Ərəbistandan köçüb gəlmişdir. Bu qəbilə Araz çayının sahilinə gələrək Naxçıvanı 
fəth etmiş və xanlığın əsasını qoymuşdu. Kəngərli süvariləri bütün Şərqdə 
cəsurluğu ilə şöhrət qazanmışdı. Onlar döyüşə girərkən ölümə ikrah əlaməti olaraq 
atlarının boynuna qırmızı kaporlar geyindirirlər ki, düşmən tərəfindən tez gözə 
çarpsınlar. Bu, həm də düşməni vahiməyə salmaq üçün fənd idi”. 
Başqa bir mənbə isə kəngərlilərin Ərəbistandan gəlməsini inkar edir. Rus 
tarixçisi Viktor Qriqoryev Sankt-Peterurqda nəşr etdirdiyi “Naxçıvan əyalətinin 
statistika təsviri” kitabında yazır ki, Kəngərli tayfaları Türkiyə ərazisindəki 
Diyarbəkirdən Naxçıvana gəliblər. Onlar doqquz yüz iyirmi ev olublar. Kəngərlilər 
möhkəm, dözümlü, işgüzar, uzun vaxt aclığa dözən adamlardırlar, hərbçidirlər. 
Qonaqpərvər, dostluğa möhkəmdirlər, lakin heç vaxt təhqir və incidilməyə 
dözmürlər və yaddan çıxarmırlar. 
 Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Mahmud İsmayılov 
Kəngərlilər nəslinin hələ miladdan qabaq Zaqafqaziyada və Azərbaycanda təşəkkül 
tapmasını, bu soyun adına miladdan qabaq birinci və eramızın birinci 
yüzilliklərində yaşayıb - yaratmış Strabonun və Böyük Plininin əsərlərində rast 
gəldiyini yazır: 
“Kəngərlilərin adına biz “Kitabi Dədə Qoqud”da “Kanqalı” formasında rast 
gəlirik... 
... Zaqafqaziya ərazisinə gələndə yüz iyirmi min ailədən ibarət kəngərlilər 
onun müxtəlif regionlarında məskunlaşmışlar. Kəngərliləri hun soyuna aid edənlər 
də yox deyildir. 
Beşinci yüzillikdə kəngəilər o qədər güclü olmuşlar ki, Sasanilər 
imperiyasını lərzəyə salmışlar”
2
 . 
Döyüşkən kəngərlilərin vəsfi şairlərimizin şerlərində də yaşayır. XIX əsrin 
məşhur şairi Əndəlib Qaracadaği “Ordubadın vəsfi” şerində yazır: 
 
Hakimi Şeyx Əli xan
3
 xani-səxavət, 
nə deyim, 
Yoxdu Kəngərli kimi mərdi-şücaət, 
nə deyim, 
    
Görmədim bir belə sultani-ədalət, 
nə deyim,  
    
Sahibi-təblü aləm özgə qiyamət, 
nə deyim,  
     
Çıxsa cəng eyləməyə, Nadiri 
                                                 
2
 М.İsmаyılоv, "Sənin ulu bаbаn" kitаbı, Bаkı, 1989-cu il     
 
3
 Gеnеrаl-mаyоr Еhsаn хаn Кəngərlinin оğlu idi. 1827-ci ildə Оrdubаdın хаnı оldu - müəl. 
 

---