Sərbəst iş Ad: Yusif Soyad: Cəfərov İxtisas: Sosiologiya Qrup: 814 Kurs: IV fənn

3.Hüquqpozmaların statistik öyrənilməsi

Hüquq-mühafizə orqanları əhalinin hüquqlarının müdafiasi vəzifələrini yerinə

yetirirlər. Sahənin işinin keyfiyyətini qiymətləndirmək və hüquqpozma hallarını

öyrənmək, onların yaranma qanunauyğunluqlarını müəyyənləşdirmək üçün

hüquqpozmalar statistikasının məlumatları mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Hüquqpozmaların statistik göstəriciləri həm mütləq və həm də nisbi

kəmiyyətlər ilə xarakterizə edilir. Mütləq kəmiyyətlər ilə hazırlanmış

məlumatlar nisbi və orta kəmiyyətlərin, indekslərin, əmsalların sair statistik

ricilərin hesablanması üçün baza hesab edilir.

Hüquqpozmalar statistikasında aşağıdakı nisbi kəmiyyətlər hesablanır:

macmunun tərkibi və ya bölgüsü; intensivliyi, dinamikası; dərəcəsi və ya

müqayisəsi. Hər bir növü üzrə indekslər hesablanır.

Hüquqpozmaların tərkibinə aşağıdakılar daxil edlir:

• müxtəlif növ (Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin maddələrinə

rinə uyğun) və qruplar (Cinayət Məcəlləsinin bölmə və fəsillərinə uyğun) üzrə

xüsusi çəki;

• cinayət dərəcələri (zəif, orta, ağır və xüsusilə ağır cinayətlər) üzrə

əlaqəliliyi;

• cinayətlərin coğrafi əlamətlər (şəhər və kənd yerləri, ərazilər), sosial

qruplar üzrə və s. bölgüsü;

• təsadüf nəticəsində və ya qəsdən baş verən cinayətlər, birbaşa və ya

dolayı qərəzçiliklə baş verən cinayətlər, yüngül və ya ehtiyatsızlıq

nəticəsində baş verən cinayətlər və s. əlamətlər üzrə təsnifləşdirilir.

Kriminal (cinayət) statistikasının bəzi tərkib göstəricilərini qiymətləndirmək

üçün müxtəlif əhali qrupu üzrə cinayatkarlığın yayılma əmsalı hesablanır. Bu

göstərici müəyyən qrup əhali arasındakı cinayətlərin camini həmin qrup üzrə

əhalinin sayına bölmək üsulu ilə hesablanır. Aşağıdakı tərkib göstəricilərindən

istifadə edilir:

Bütün əhali qrupları üzrə müvafiq cinayət törədənlərin cəmi o cümlədən:

-yetkinlik yaşına çatmayanlar;

- qadınlar və ya kişilər

- tələbələr daimi gəlir mənbəyi olmayanlar

işsiz əhali

- əvvəllər mühakimə olunanlar və s. tərəfindən törədilən cinayətlər.

Göstərilən tərkib göstəricilərin hər biri üçün mütləq və nisbi kəmiyyətlər üzrə

statistik məlumatlar hazırlanır.

Cinayətin tezliyi (intensivliyi). Bu göstərici müvafiq növ cinayət və onun tərkib

elementləri üzrə hər 100, 1000 və 10 000 nəfər mövcud əhaliyə görə

hesablanır.