39
Həmçinin hər hərəkətdən qabaq bir hərəkət olduğunu deyən
kəslərə də (Peyğəmbərin –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm-
üslubuna uyaraq) bu cür deyirik: Əgər məsələ sizin dediyiniz kimi
olsaydı heç bir dənə də hərəkət hasil olmaz, yaranmazdı. Çünki
(başlanğıca nisbətən) sonu olmayan bir şeyin yaranması mümkün
deyil.
Yenə bir nəfər “Ey Allahın Peyğəmbəri! Zövcəm qara uşaq
doğubdur” deyərək onun övladı olduğunu inkar etmək istədikdə,
Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– belə buyurur:
- Sənin dəvə sürün varmı?
- Bəli.
- Onların rəngi nədir?
- Qırmızıdır.
- Aralarında boz olanı varmı?
- Bəli aralarında boz olanı var.
- O niyə bozdur?
“Yoluxma yoxdur” sözündən sonra “Cüzamlı birisindən şirdən qaçdığın kimi
qaç” buyurması bu dediklərimə dəlildir.
Hər şeydən qabaq bir şey var deyən Dəhriyyə etiqadını məhz bu yöndən
mənimsəyənlərə görə Allahın xəstəlik yaratması mümkün deyil. Çünki o
xəstəlikdən öncə bir xəstəlik mövcuddur və ikinci xəstəlik birincidən
keçmədir. Allah Rəsulu –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– bu sözüylə bu
etiqadı ibtal edir və ilk xəstəliyin müstəqil bir başlanğıc olduğunu deyir. Tibb
də bunu təsdiqləyir. Başqa bir xəstədən yoluxma olmadan müəyyən
səbəblərlə xəstəliyin yaranması tibb sahəsində bilinən bir şeydir.
40
- Ola bilər əslinə bənzəyib.
-
Ola bilər sənin övladın da əslinə bənzəyib.
60
Bu, Allahın, öz Peyğəmbərinə -sallAllahu aleyhi və əlihi və
səlləm– “Bir şeyi bənzərinə və mislinə döndərmə” qaydası olaraq
öyrətdiyi şeydir. Bu bizim üçün başqa məsələlərdə də bənzər və
misli əsas alaraq hökm verməmizə dəlildir.
“Allah Təala məxluqata bənzəyir, O cismdir” deyənlərə
61
də
bununla cavab veririk.
Belə ki, deyirik: Əgər əşyalardan nəyəsə
60
Buxari: 5305; Muslim: 1500.
61
Allahın cism olduğu görüşünü mənimsəyən bir çox firqə vardır. Bunlar
hamısı zəlalət firqələridir. Lakin bu firqələrdən bəziləri Allahın cism
olduğunu açıq aydın desələr də digərlərinin etiqadının yaxın lazımı bunu
gərəktirir. Bu küfr etiqadı açıq aydın təsrih və təsdiq edənlərə misal olaraq
rafizi şiələrinin bir qolu olub qurucusu Hişam bin əl Həkəmin davamçıları
sayılan Həkəmiyyə firqəsini, qeyri rafizilərdən isə Həşviyyə firqəsinin bir
qolu olub qurucusu Əbu Abdullah Muhəmməd bin Kərram olan Kərramiyyə
firqəsini göstərə bilərik. Açıq aydın deməsələr də məzhəblərinin yaxın
lazımı təcsim olan firqələrə misal olaraq isə Həşviyyə firqəsinin başqa bir
qolu olan Hənəbilə firqəsini misal verə bilərik. Günümüzdə Vahhabiyyə və
Sələfiyyə adıyla məşhur olan bu firqə mücəssimlərin ən təhlükəlisidir. Çünki
Allahı açıq aydın cism adlandıranların etiqadının çürüklüyü bariz və açıqdır.
Lakin bu firqə özünü haqq, digər firqələri isə batil adlandırır. Üstəlik öz
batillərini Quran və Sünnədən istifadə edərək haqq göstərməyə çalışırlar.
Təcsim inanclarını gizləmək üçün isə “Biz bu dediklərimizi məxluqata
bənzətmirik” deyirlər. Bunu eşidən avamlar da onlara aldanırlar. Halbuki
bənzətmək başqa bir mərhələ, təcsim isə tamam başqa bir mərhələdir.
Bənzətmə təşbihdir. Biz bu firqəni təcsimdə ittiham edərkən onların “Biz
bənzətmirik” demələri, onları oğurluqda ittiham edənlərə qarşı “Biz
oğurlarkən öldürməmişik” bağırmalarına bənzəyir. Bu anlamazlıq müsibəti
təkcə bunların bəsit cahillər təbəqəsinə aid olsa idi dərd yarı olardı. Müsibət
41
bənzəsəydi ya hər yöndən ona bənzəyər ya da bəzi yöndən. Əgər
hər yöndən bənzəsəydi, hər yöndən məxluq olması gərəkərdi. Yox
əgər bəzi yöndən bənzəsəydi o zaman da bənzədiyi yöndən onun
kimi məxluq olması gərəkərdi. Çünki hər iki bənzər şeyin hökmü,
bənzədikləri yöndən eynidir. Məxluqun əzəli, əzəli olanın da məxluq
olması mümkün deyil. Allah –təala və təqaddəs– buyurur:
62
“Ona bənzər heç nə yoxdur”.
63
“Onun heç bir bənzəri yoxdur”.
64
“Hər bir cismin (bölündükdə) bir sonu var. Sonda elə bir cüz var
ki bölünmür” qaydasının dəlilinə gəlincə, onun dəlili Allahın –azzə
və cəllə- bu ayəsidir:
“Hər bir şeyi açıq-aydın bir kitabda sayıb qeyd etmişik”.
65
Sonsuz sayda olan bir şeyin sayılması qeyri-mümkündür.
(Bölünməz cüz dediyimiz) şeyin bölünməsi də mümkün deyil. Çünki
bu, onun iki şey olmasını gərəktirir. Allah isə xəbər verdi ki, sayılma
hər ikisi üzərində sabitdir.
66
budur ki, bu firqənin oxumuş mürəkkəb cahilləri belə bu iki şeyin arasını
ayırmaqda çətinlik çəkirlər. Allah çaşqınlıqdan qorusun.
62
Əşari, əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği Vəl Bidə, 19-20.
63
Şura 11.
64
İxlas: 4.
65
Yasin: 12.
66
Sonsuza qədər bölünsələrdi saysız olardılar. Saysız bir şey isə sayılmır.