Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

dillərdən  götürülmüş  və latm   əlifbası ilə yazılan term inlərin şərhinə 

həsr olunub.

K ita b d a  lüğətin quruluşu h a q q m d a  m əlum at və şərti  ixtisarlar, 

qeydlər,  şərhlər və  m onoqrafık  m əlum at  da  dərc  edilmişdir.  Lüğə- 

tin  m o noqrafık  m əlum at  bölm əsində  oxucular  Üzeyir  H acıbəyo- 

vun  «A zərbaycan  xalq  m usiqisinin  əsasları»  kitabında  adları  çəki- 

lən  klassik  m usiqi  alim lərinin,  eləcə  də  lüğət  məqalələrində  adları 

qeyd  olunan  Azərbaycan  m usiqi  sənəti  ustalarının  yaradıcılıqları 

ha q q ın d a  d a zəruri və m araqlı m əlum atlar əldə edə bilərlər.

Təbiət  elmlərinə və texnika  sahələrinə aid daha çox term inoloji 

lüğətlər  tərtib   edilirdi.  Bu  lüğətlərdə  külli  m iqdarda  term inlər  öz 

əksini  tapırdı.  M əsələn,  L.Ş.Z ülfüqarovanın  müəllifliyi  ilə  Azər- 

baycan SSR  Elmlər A kadem iyasım n nəşriyyatm da  1967-ci ıldə çap 

edilmiş  (371  səhifə)  «K im ya  və  neft  ernalm a  dair  ingiliscə-azər- 

baycanca-rusca lüğət»də  10000 söz əhatə edilmişdir [274,  371].

D iqqəti  cəlb  edən  digər  lüğətlərdən  biri  «Coğrafiya  terminləri 

lüğəti»  hesab  edilir.  Ə .A .M ədətzadə,  S.H .Rüstəm ov,  M .A .A bba- 

sov,  M .İ.Z eynalov,  Ş.C.Əliyev  və  H .Ə .N əbiyev  tərəfmdən  tərtib 

edilmiş  «Coğrafiya  term inləri  lüğəti»  O .O sm anovun  redaktorluğu 

ilə  1957-ci  ildə A zərbaycan  SSR  Elm lər A kadem iyasım n  nəşriyya- 

tın d a  64 səhifə  həcmində çap  olunub.  Coğrafiya elminin,  ümumiy- 

yətlə,  onun  ayrı-ayrı  sahələrinin  -   geom orfologiya,  iqlimşünaslıq, 

hidrologiya,  landşaftşünaslığın  inkişafı  təbii  olaraq coğrafi  proses- 

ləri  və  hadisələri  ifadə  edən  b ir  sıra yeni coğrafi terminlərin ya- 

ranm asm a  səbəb  olmuşdur.  O na  görə  də  Coğrafiya  İnstitutunun 

əm əkdaşları  tərəfindən  hazırlanm ış  yeni  «Coğrafiya  terminləri  lü- 

ğəti» iiçüncü  coğrafiya term inləri  lüğətidir.  İlk  belə lüğət hələ  1923- 

cü  ildə  m əşhur  Azərbaycan  coğrafiyaşünası  Qafur  Rəşad  Mir- 

zəzadə  tərəfindən  hazırlanm ışdır.  H əm in  lüğətdə  cəmi  250-dək 

coğrafiya  term ini  verilmişdi.  Birinci  lüğətdən  fərqli  olaraq  ikincidə 

(1957-ci  il)  d ah a  çox  term ın  verilmişdir.  Coğrafiya  İnstitutunun 

müəlliflər  kollektivi  tərətındən  tərtib   edilmiş  bu  lüğətdə  650  söz 

əhatə edilib.  Bu  lüğətin  nəşrindən  sonra  keçən  15-16 il  müddətində 

coğrafiya  elm ində  yaranm ış  bir  sıra  yeni  term inlərin  tədqiqino  eh- 

tiyac  artm ışdır.  M əhz  buna  görə  C oğrafiya  İnstitutunun  əmək- 

daşları  geniş,  əhatəli,  dolğun  yeni  «Coğrafiya  term inləri  lüğəti»ni 

(1972)  tərtib  etmişlər.  Lüğətdə  4000-ə  yaxm  term in  verilmişdir. 

Yeni  lüğətin  qiymətli cəhətlərindən  başlıcası  b u d u r ki,  burada yal- 

mz  sırf coğrafiya  term inləri  deyil,  bir  sıra  digər  elmlərə -   geologi-

yaya,  astronom iyaya,  torpaqşünaslığa  və  n əb a ta ta   aid  «müştərək» 

term inlər də toplanm ışdır.

Lüğətdə b ir sıra A zərbaycan xalq coğrafıya terminlərinm («çın- 

qıl»,  «güney»,  «quzey»,  «ağ  yel»  və  s.)  daxil  edilməsi  müsbət  cə- 

hətdir.  «Coğrafiya term inləri lüğəti»nin m üsbət cəhətləri ilə yanaşı, 

bir sıra  nöqsan  və  çatışm ayan  cəhətləri  do  vardır.  Bəzi  terminlərin 

ruscadan tərcüm əsi düzgün verilməmişdir.

Lüğətdə  b ir  sıra  Azərbaycan  xalq  coğrafıya  term inlərinin  ve- 

rilməməsi,  coğrafıyaşünaslarla  nəşriyyat  işçiləri  arasında  anlaşıl- 

mazlığa və m übahisəyə səbəb olur.  İzahlı coğrafiya term inləri lüğə- 

tinə ehtiyac vardır.

Çox  əhəmiyyətli,  xarakterik  və  çoxdilli  lüğətlərdon  söhbət  ge- 

dərkən  «A vtom atik  idaroetm ə üzro  term inologiya  lüğəti  (rusca-in- 

giliscə-azərbaycanca-qırğızca-türkmoncə-özbəkcə)»  adlı  lüğətin  adı- 

nı  çəkməliyik.  «Elm»  nəşriyyatında  642  səhifə  hocmində  buraxıl- 

mış  (1977)  bu  lüğət  A zərbaycan  Elm lər  A kadem iyasının  akadem i- 

ki  A.A .Ə fəndizadənin  ümumi  redaktəsi  a ltın d a   hazırlanm ışdır. 

M ütəxəssis-alimlər  tərəfindən  (K .A .A lım kulov,  A.A.Berdıyev, 

Z.İ.K azım zadə,  S.M .M əcidov,  A.S.Seyidov,  M .Z .X am udxanov, 

A.A .Əfəndizadə)  tərtib  edilmiş  bu  lüğətin  «Ön  söz»ünün  müəllifi 

Azərbaycan  SSR  Elm lər  Akadem ıyasının  prezidentı  (keçmiş), 

SSRİ  Elmlor  A kadem iyasının  m üxbir  üzvü  II.B .A bdullayevdir. 

«Altı dilli  lüğətin  nəşrinə dair»  adlı «Ön  söz»də  görkəmli  alim  yazır: 

«A vtom atikanın  inkişafı  ilə  yanaşı  idarəetm o  no/əriyyosi  do  tok- 

milləşir,  yeni  elm  sahələri  inkişaf  tapır.  A vtom atika  nozəriyyəsi  vo 

texnikası  ilə bağlı  anlayışlar-term inlər yaranır.  A ydındır  kı,  həmın 

terminlər elmi  əsaslar üzərində qurulm alı və  idarəetm ə nəzoriyyəsi- 

nin inkişalına uyğunlaşm alıdır.  Bu  baxım dan  SSRİ-dəki  türk  dillə- 

rində  avtom atik  idaroetm ə  üzrə  term inologiya  yaradılm ası  və  ter- 

minoloji lüğət tərtib edilməsi  diqqətəlayiq  hadisədir.  Şübhəsiz ki,  bu 

lüğət azərbaycanca,  özbək,  xüsusilə qırğız və türkm ən dilləıində nəşr 

edilon ədəbiyyatdan istifadə olunmasını asanlaşdıracaq»  [20,  71.

İndi  ali  texniki  m əktəblərdə  avtom atlaşdırılm ış  idarəetm o  sis- 

temlori.  ınüasır  hesablam a  texnikası,  robotların  işlədilməsi,  elek- 

trotexnikanı  m üxtəlif sahələrə tətbiq  edən  mütəxəssislor hazırlanır.

Elmi-texniki  təroqqi  ilə  əlaqədar  respublikam ızın  istehsalat  sa- 

hələrındə  yeni  texnoloji  proseslər  gedir,  elektrotexnika  sənayesı 

m eydana  gəlmişdir.  Ali  texniki  m əktəblərdə,  xüsusilə  Politexnik, 

İnşaat  M ühəndislori  Universitetlərində,  N eft-K im ya  A kadem iya-

---