Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

T erm inoloji  lüğətiər  birdilli,  ikidilli  və  çoxdilli  form ada  tərtib 

edilir və çap d an  buraxılır.  Ə lbəttə,  birdillı, ikidilli və çoxdilli term i- 

noloji  lüğətlərin  tərtibçilərinin  qarşısına  kom pleks  vəzifələr  qoyu- 

lur.  Term inoloji  avadanlığın  lüğətdə  verilməsində  norm ativlik, 

tam hq,  törəm ə  sözlərin  seçilməsi,  qram m atik,  üslubi,  sem antik  sə- 

ciyyəsi  nəzərə  alm m alıdır.  Birdilli  nəzəri  lüğətçilik  üçün  bir  dilin 

term in  sistemini  qaydaya  salm aq  prinsiplərini  hazırlam aq  tələb 

olunur.

Birdilli  term inoloji lüğətlər bir elm sahəsində işlədilən term inlə- 

ri əhatə edir.  Sözlüyü birtiplidir.

Birdilli  term inoloji  lüğətlərdən  fərqli  olaraq  ikidilli  və  çoxdilli 

term inoloji  lüğətlər  iki  və  daha  çox  sözlükdən  ibarətdir.  Bu  lüğət- 

lərdə  bir  neçə  dilin  term inologiyası  tutuşdurulur,  düzgün  qarşılığı 

veriür.  Bu lüğətlər tərcümə  səciyyəlidir.  Term inlərin  müəyyənləşdi- 

rilməsi  sahələr  term inologiyasım n  sistemləşdirilməsi,  sözlüyün  ya- 

radılm ası  kim i  nəzəri  məsələlər  elə  ikıdilli  və  çoxdilli  lüğətlər  üçün 

də ak tu ald ır [130, 282}.

«İzahlı  neft  geologıyası»  (1959),  «M eşə  term inləri  lüğəti» 

(1959),  «H üquq  term inləri  lüğəti»  (1961),  «R abitə  term inləri  lüğə- 

tı»  (1966),  «R usca-azərbaycanca  texniki  m exanika  term inləri  lüğə- 

tı»  (1959),  «B otanika  term inləri  lüğəti»  (1963),  «Qısa  tib b   termin- 

ləri  lüğoti  (A zəıbaycanca-rusca-latınca)»  (1969),  «İzahlı  m onoqra- 

fik  m usiqi  lüğəti»  (1969),  «Elektrik  intiqalı  və  sənaye  qurğularının 

avtom atlaşdırılm ası  term inləri  lüğəti»  (1966),  «Ədəbiyyatşünaslıq 

term inləri  lüğəti»  (1965),  «İzahh  coğrafıya  lüğəti»  (1966),  «Kimya 

və  neft  em alına  dair  ingiliscə-azərbaycanca  lüğət»  (1967),  «Avto- 

m atik  idarəetm ə üzrə  term inologiya  lüğəti  (rusca-ingiliscə-azərbay- 

canca-qırğızca-türkm əncə-özbəkcə)»  (1977),  «H idravlika  və  hid- 

ravük  m aşınlar  üzrə  term inlər  lüğəti»  (1979)  və  s.  yüzlərlə  müxtəlif 

elm  sahələri  üzrə  term inoloji  lüğətlər  nəşr  edilmişdir.  Bu  lüğətlər 

birdilli,  ikidilli  və  çoxdilli  lüğətlər  kim i  oxucularm   rəngarəng  sor- 

ğularına müəyyən  qədər cavab  verir.  Bunu  dövri  m ətbuat  səhifələ- 

rində  dərc  edilən  rəylər,  tənqidi  yazı  və  m əqalələr  təsdiq  edir 

(məsələn,  Şəm istan  M.  «Ə dəbiyyatşünaslıq  term inlərinin  ikinci 

nəşri»,  «Bakı»,  1966,  4 m ay;  Əliyev Ə.  «Ədəbiyyatşünaslıq  termin- 

ləri lüğəti»,  «A zərbaycan  müəllimi» qəz.,  1966,  4 sentyabr;  Quliyev 

M.  «İzahlı  coğrafiya  lüğəti»,  «Elm  və  həyat»,  1966,  JV

q

I 1,  s.  23; 

«İzahlı  m usiqi  lüğəti»,  «Ə dəbiyyat  və  incəsənət»  qəz.,  1970,  31 

yanvar və s.).

X arakterik  term inoloji  lüğətlərdən  bəzilərini  təhlil  etməyi  məq- 

sədəuyğun hesab edirik.

Ə.Bədəldəylinin  «İzahlı  m onoqrafik  m usiqi  lüğəti»  1969-cu  il- 

də 445 səhifə həcm ində «Elm» nəşriyyatında nəşr edilmişdir.  Liiğə- 

tin  vəzifəsi  və  m əqsədini  izah  edən  «M üəllifdən»  yazısından  sonra 

tərtibçi «Lüğətin quruluşu»,  «şərti ixtisarlar»,  «A zərbaycan musiqi 

terminləri»,  «M usiqi  terminləri»,  «M usiqi  ədəbiyyatm da  işlənən 

xarici  söz  və  term inlər»,  «Qeydlər»,  «Şərhlər»  və  «M onoqrafik 

m əlumat»  adlı  sərlövhələrdə  lüğətin  tərtibi  prinsipləri,  quruluşu, 

elmi,  praktiki  əhəmiyyəti,  istifadə  edilməsi  və  s.  problem lər  şərh 

edilmişdir.

Bu  lüğət  haqqında  «Ədəbiyyat  və  incəsənət»  qəzetinin  1970-ci

il  31  yanvar  tarixli  sayında  «İzahlı  m usiqi  lüğəti»  adlı  yazı  dərc 

edilmişdir.  B uradan  aydm  olur ki,  müəllifin  A zərbaycan  EA  Rəya- 

sət Heyəti yanında Term inologiya K om itəsinin  tapşırığı  ilə  ilk  dəfo 

tərtib  etdiyi  «M usiqi  terminləri  lüğəti»  1956-cı  ildə  çap  edilmişdir. 

Həmn  nəşr  əlyazması  hüququnda  olm uşdur.  Lüğət  uzun  m üddət 

görkəmli  m ütəxəssislər  tərəfindən  m usiqi  ocaqlarım ızda  müzakirə 

edilmiş  və  m übahisəli  terminlər  T enninologiya  K om itəsində  də- 

qiqləşdirilmişdir.  G öründüyü  kimi  1969-cu  ildə  çap  edilən  lüğət 

gərgin  ax tarışlan n   və  böyük  zəhm ətin  nəticəsində  m eydana  gəl- 

mişdir.  Lüğətin  əvvəlində  müəllifın  giriş  m əqaləsindo  oxuyuruq. 

«Musiqi  sənotinin  tarixinə və nəzəriyyəsinə aid  Azərbaycan  dilindo 

ədəbiyyatın  azlığı,  m övcud  musiqi  dərsliklərində  term inləıin  işlə- 

dilməsindəki  qarışıqlıq,  m ətbuat  səhifəlorində  eyni  musiqi  məfhu- 

m unun  ifadəsindəki  müxtəliflik,  çap  olunan  not  kitablarındakı 

motnin yazılışında  form al  tərcüməçilik  halları  musiqi  terminloı inin 

unifıkasiyası  işinin  sahm anlanm asını,  qaydaya  salınm asını,  musiqi 

həyatımızın  və  m usiqi  praktikam ızın  ən  zəruri  və  toxirəsalınmaz 

vəzifəsi  kimi  irəli  sürür»  («Ədəbiyyat  və  incəsənot»  qəz.,  1970,  31 

yanvar).

Ə.Bədəldoylinin  m usiqi  lüğəti  üç  bölm ədən  ibarotdir:  «Azər- 

baycan  musiqi  term inləri»,  «M usiqi  term inləri»,  «M usiqi  odə- 

biyyatında  işlonən  xarici  söz və  termiıılər».  Birinci  bölmədə  musiqi 

sənətimizin  tarixi  və  nozəriyyəsi  ilə  bağlı  term inlər  izah  olunur. 

M uğam atın ja n r və form aları, tərkibi vo quruluşu,  aşıq yaradıcılığı

-   bütün  b u nlar  birinci  bölmədə  öz  əksini  tapıb.  İkinci  bölmədə 

rusca işlənən m usiqi term inlərindən,  onların qarşılığı,  hərfi mənası, 

məxəzi,  semasioloji m övqeyindən danışılır.  Üçüncü bölmə isə xarici

85

---