SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
165 nifrəti daha da artırmaq istəmirdi. Osmanlı iĢğalçılarına qarĢı vuruĢmada təbrizlilərdən istifadə etmək üçün həmiĢə onları əldə saxlamağa çalıĢırdı. Bundan əlavə, bu vaxt Təbriz xassə əmlaka daxil idi. Onun mədaxili bilavasitə xəzinəyə axırdı. Bu səbəbləri nəzərə alaraq ġah Təhmasib Təbrizə əlavə qoĢun göndərmək haqqında Ģəhər əyanlarının xahiĢini rədd etmiĢdi. ġah Təhmasib üsyançıları aldatmaq, darğanı dəyiĢmək yolu ilə üsyanı yatırmağa cəhd göstərirdi. O, Allahqulu bəyi Ģəhər darğası vəzifəsindən azad edib, Baba Süleymanın oğlu Yusif bəy ÇavuĢlunu onun yerinə təyiqə etdi. Yusif bəy həm də Ģair idi. Ġsgəndər MünĢi Yusif bəyi «ağıl və fərasətdə öz müasirlərindən seçilən», Fəzli Ġsfahanini isə «qabiliyyətli Ģair, zalım zabit» adlandırırdı [605]. Yusif bəy üsyançılarla danıĢıq apararaq onları Ģəhər əyanları və Təbriz hakiminə qarĢı mübarizəni dayandırmağa razı salır. Məhəllə kətxudaları Yusif bəyi daha qiyama imkan verməyəcəklərinə inandırdılar. Üsyançılar tərəfindən hər bir məhəlləyə baĢçı təyin edilmiĢ pəhləvanlar məhəllə kətxudalarına zəmanətə verildilər [606]. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, məhəllə kətxudaları da üsyanın yüksəliĢindən vahiməyə düĢərək tərəddüdə baĢlamıĢdılar. Təbriz Ģəhəri yenə üsyançıların əlində idi. Yeni təyin olunmuĢ darğa formal olaraq Ģəhərə rəhbərlik edirdi. Yusif bəy isə öz hökmranlığını bərpa etmək və üsyanı yatırtmaq üçün əlveriĢli vaxt gözləyirdi. O, Təbrizə daxil olandan iki-üç ay sonra üsyançıların baĢçısı Pəhləvan Yari yeni təyin olunmuĢ darğanın mülazimlərindən iki nəfəri öldürür. Fəzli yazır ki, üsyançılar yolları mülazimlərin üzünə bağlamıĢdılar. Yusif bəy üsyançılara müraciət edib deyir ki, Ģəhəri tərk edib istədikləri yerə gedə bilərlər [607]. Lakil o, üsyanı yatırmaq iqtidarında olmadığını görüb, ġah Təhmasibə məktub yazır və Təbrizə əlavə qoĢun göndərməsini xahiĢ edir. Məktubda üsyançıların sayı 400 nəfər göstərilir [608]. Əlbəttə, burada üsyanın fəal iĢtirakçıları nəzərdə tutulur. Əslində üsyançıların sayı çox idi. Bu, məktubda yazılmıĢ iki beyt Ģerin bir misrasından da aydın olur («Minlərlə fədai cuĢa gəldi») [609]. Tədqiqat materialları üsyanın azı 10 min iĢtirakçısı olduğunu ehtimal etməyə əsas verir [610]. Təbriz varlıları ġah Təhmasibə məktub göndərərək üsyanı yatırmaq üçün əlavə qoĢun qüvvəsi göndərilməsini xahiĢ etmiĢdilər. ġah Təhmasib hər iki məktubu aldıqdan sonra Qəzvində olan sədrlər və digər din xadimləri ilə məĢvərət etdi. Bəzi din xadimləri üsyançılar əleyhinə cahad elan edib, bu barədə fitvanamə yazdılar və təsdiq etdilər [611]. Həmin fitvanamələrdə üsyançılar «ölkəni xaraba qoyan din xadimlərinin düĢməni» adlandırılırdı [612]. ġah Təhmasib Xəlifə Ənsarın oğlu, Qaradağ hakimi Söhrab bəyi çoxlu qoĢunla Təbrizə göndərdi. Yusif bəy məhəllə kətxudalarını tutub həbsə saldırdı. Müqavimət göstərməyin mənasız olduğunu görən üsyan rəhbərləri müxtəlif yerlərdə gizləndilər. Həbsə alınmıĢ adamların qohumları gizlənmiĢ üsyan 166 rəhbərlərini və fəal iĢtirakçıları ələ verdilər. Lakin üsyançıların çoxu Təbrizi tərk etmiĢdi. Çünki Fəzli Ġsfahaninin yazdığına görə «Ģəhərdə qalanları tutub, Yusif bəyə təhvil verirdilər [613]. Üsyan baĢçılarından [614] Pəhləvan Göycəni, Pəhləvan NəĢmini, Pəhləvan ġərəfi, Pəhləvan ġeyx Qazəri [615], Çəkmə tikən Həsəni, Çərik ġahqulunu, Mirzə Babaqulunu, Göy satan Hüseyni, Uzun Hacını dardan asdılar. Bunlardan əlavə, xeyli adam öldürüldü. Ġsgəndər MünĢi dardan asılanları 40-50, öldürülənləri isə 200, Həsən bəy Rumlu öldürülənləri 150, Münəccim Yəzdinin oğlu Kamal isə 350 nəfər qeyd etmiĢdir [616]. Pəhləvan Yari, Pəhləvan Əvəz, Pəhləvan Əla Həsəncan Söhrab bəyin evində məhbus idilər. Onlar Söhrab bəyə pul verəcəklərini vəd etməklə özlərini ölümdən qurtarmağa və mübarizəni yenidən davam etdirməyə cəhd göstərirdilər. Lakin Yusif bəy Söhrab bəyə bildirir ki, bu adamların sağ qalması üsyanı yatırmaq üçün çəkilən zəhməti hədərə verə bilər [617]. Söhrab bəy üsyançıların qətlinə fərman verir. Üsyanın hər üç rəhbəri dardan asılır. Deyilənə görə, Pəhləvan Əvəzin əlində bir qarmaq var imiĢ, onu üç il idi ki, saxlayırmıĢ. Dar ağacı altına gələrkən həmin qarmağı verib demiĢdir: «Məni bu qarmaqdan asın» [618]. Onun bu hərəkəti üsyan rəhbərlərinin qorxmazlığını, ölümü mərdliklə qarĢıladıqlarını göstərirdi. Təbriz üsyanı məğlub oldu. Üsyanı yatırmaqda xidmətlərinə görə ġah Təhmasib Söhrab bəylə Yusif bəyə Ģahanə xələt göndərdi. Söhrab bəy Qaradağa qayıtdı. Yusif bəy Təbrizə darğa qoyuldu [619]. Lakin Təbriz üsyanı məğlub olsa da, ġah Təhmasibi bir sıra güzəĢtlərə məcbur etdi. Təbriz darğasının ixtiyaratı məhdudlaĢdırıldı. Oraya qaziye-ehdas təyin olundu [620]. Darğanın ixtiyarı yox idi ki, qazinin iĢtirakı olmadan cinayət məsələlərinə baxıb cərimə alsın. Həmin cəriməyə «rəsme-ehdas» deyilirdi [621]. Ümumiyyətlə, ġah Təhmasibin fərmanı ilə müqəssirlərdən cərimə alınması ləğv olundu [622]. ġah Təbriz sənətkarlarından alınacaq mali-möhtərifə vergilərini bağıĢladı. Məhz Azərbaycanda, eləcə də Təbrizdə baĢ vermiĢ üsyanların nəticəsi idi ki, II ġah Ġsmayıl hakimiyyətə keçəndən sonra sarayda «ədalət divanı» təĢkil edərək həftədə iki gün Ģikayətçilərin ərizələrinə baxırdı [623]. Təbriz üsyanı haqqında aĢağıdakı nəticəni qeyd edə bilərik: 1. Heydəri və Neməti adı altında Təbrizdə baĢ vermiĢ silahlı üsyan yoxsul tobəqənin, o cümlədən sənətkarların, xırda alverçilərin Ģəhər hakimlərinə qarĢı sinfi mübarizəsi idi. 2. Üsyanın təĢkili və gediĢində məhəllə pəhləvanları və kətxudalarının böyük rolu olmuĢdur. Üsyana məhəllə pəhləvanları rəhbərlik etmiĢlər. 3. Bu üsyan həm də Təbriz kimi mərkəzi Ģəhərdə Ģəhəri özünüidarə uğrunda. feodal əyanları və dövlət məmurlarına qarĢı mübarizə idi. Üsyançılar iki ildən artıq bir müddətdə Ģəhərin idarə olunmasını öz əllərində saxlaya bildilər. Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|