Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti sport faoliyati va san
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samarqand. Sherdor mdrasasi va naqshli koshinlari. Muxammad Murod Samarqandiy
- Shoxi-Zinda majmuasidagi me’moriy naqsh bezaklar
|
23 2.5. Samarqand naqqqoshlik maktabi tarixi. Samarqand naqshlari Toshkent, Farg’ona naqshlariga o’xshab ketadi. Samarqand naqshlari o’ta guldorligi barg va gullarining badiiy xarakatchanligi, jonliligi bilan farq qiladi. Unda murakkab girixlar, Farg’ona naqshlariga o’simliksimon naqshlari bilan aniq bir ritmik takrorlanuvchan naqshlar kompozisiyasi bilan Toshkent naqshlariga o’xshash. Avval zangori rang gammasida ko’p naqsh bajarilgan bo’lsa. Hozir esa yashil rang gammasida ko’proq naqshlar bajariladi. Samarqand naqqoshlik maktabini yaratishda Usta Raxmonxol, usta Jamoliddin (Mirjamol), usta Maxmud, usta Abdujabbor, usta Abduzoxid, usta Sharif, usta Aminjon, usta Baqo keyinchalik usta Jalol va Bolta Jalilovlar kabi naqqoshlar asos soldilar va bebaho xissalarini qo’shdilar. Samarqand. Sherdor mdrasasi va naqshli koshinlari. Muxammad Murod Samarqandiy 1616 yilda Buxoroda bo`lgan. U Sa'diyning ”Bo’ston” asariga miniatyura chizgan. So`ng bu asar Juybor shayxlaridan Abduraxim Xo`jaga tuxfa qilingan. O`rta asr o`zbek miniatyura san'atining yana bir ko`zga ko`ringan taniqli musavviri Muxammad Murod Samarqandiy o`zining g’oyat kuchli tasviriy qobilyati, asarlarni jonli, ifodali realligi bilan ajralib turadi. 24 Shoxi-Zinda majmuasidagi me’moriy naqsh bezaklar Farg’ona va Toshkent naqsh maktablarida Xiva naqsh maktabiga nisbatan umumiylik ko’proq shakllangan. Shuning uchun ham Farg’ona maktabini Xiva maktabiga oid ma’lumotlar bilan boyitish muhim ta’limiy va tarbiyaviy samara beradi. Zero bu muayyan darajadagi murakkabliklar zamirida ta’lim mazmunini boyitadi. Amaliy san’at tarixini tahlili shuni ko’rsatadiki, O’zbekistonda badiiy naqqoshlikka nisbatan ganch o’ymakorligida integrasion jarayonlar XX asrning 20 — 40 yillarida qo’llanila boshlangan. Bunga O’zbekistan san’ati va madaniyati tarixidan ko’plab misollar keltirish mumkin. Misol uchun, 1943 yilda qurilgan Alisher Navoiy nomidagi opera va balet Katta teatrida naqqoshlik, ganch va yog’och o’ymakorligining o’ziga xos tomonlari o’zining bor tarovati bilan ko’rsatilgan bo’lsada, ustalarning ijodiy hamkorligi umumiylikka ham keng yo’l ochib berdi. Shu muhitda ijodiy mehnat qilganlar davrasida Xiva naqqoshlik maktabining yorqin vakillaridan biri Abdulla Boltayev ham o’z o’rniga ega bo’lgan xalq ustasi sifatida e’tirof etiladi. A.Boltayev 1943 yilda bu ulkan san’at koshonasining qurilishiga taklif qilingan O.Polvonov, Usta Shirin Murodov kabi xalq ustalari, Shchusevdek dunyoga dong’i ketgan me’mor san’atkorlar bilan ijodiy hamkorlik qildi. Teatrning "Xiva" zaliga kirarkansiz, Abdulla Boltayev ishlagan sirli naqshlarni, eshiklarga o’yilgan anvoyi gullarni ko’rib ustaning hunariga, san’atiga taxsinlar aytasiz. Bu gullar shunday bejirim, rang-barang ishlanganki, ularning biri ikkinchisida sira takrorlanmaydi. Xiva naqqoshligiga xos shox poya (tanob, raftar), barg, gul va g’unchalariga o’xshash aylanma islimiy naqshlarni Abdulla Boltayev zo’r mahorat 25 bilan chizgan. Bu ijodiy ishi va naqqoshlik san’ati soxasidagi samarali xizmatlari uchun Abdulla Boltayev 1948 — 1954 yillarda bir qancha Davlat mukofotlariga sazovor bo’lgan. A.Boltayevning badiiy-ijodiy merosidan oliy va o’rta-maxsus, umumiy o’rta ta’lim hamda maktabdan tashqari ta’lim muassasalaridagi amaliy san’at to’garaklarida foydalanish o’quvchi-yoshlarni badiiy-estetik tarbiyalashni metodik jihatdan boyitishga xizmat qiladi. Abdulla Boltayev iste’dodli shoirlar she’rlarini ganchlarga singdira olgan va bu uslublarni juda ko’plab shogirdlariga o’rgatgan. Ularga "Panj gul", "Gul istimi", "Sham grey", "Olma gul", 'Turuj islim", "Nor gul" kabi o’n bir xil gullar naqshini yog’och, marmar, ganchga o’yib, ishlash sirlarini o’rgatgan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, usta faqat o’zidan oldin yaratilgan an’anaviy naqshlarni chizuvchi naqqosh bo’lib qolmasdan, o’z fantaziyasiga tayanib yangi-yangi naqshlar yaratganligini, birinchilardan bo’lib paxta ramzini naqshga tushirganligi haqidagi ma’lumot ham o’quvchi-yoshlarni, ham talabalarni birdek qiziqtirishi tabiiy. Respublikamizda ko’pgina amaliy san’at ustalari Abdulla Boltayev ishlagan naqshlardan foydalanganlar, ularning ba’zi bir joylarinigina ijodiy rivojlantirishga muvaffaq bo’lganlar. A.Boltayev chizmalari asosida ishlangan o’yma bezaklar badiiy kulolchilik buyumlari, mis idishlar Moskvadagi Sharq xalqlari san’ati muzeyi, Toshkentdagi O’zbekiston Davlat muzeyi, Madaniyat vazirligi badiiy ko’rgazmalar direksiyasi, o’lkashunoslik muzeylarida saqlanadi. |