Sharq filologiya fakulteti umumiy tilshunoslik kafedrasi

Media

Xitoylik muhojirlar yangi yerga o’rnashgandan so'ng, xitoy tilidagi yangiliklar-qog'ozlar ularning hayotining muhim qismiga aylandi va ular bilan ajralmas bo’lagi bo'ldi mahalliy hamjamiyatlarni va undan tashqaridagilarni bog'ladi. 1850-yillardan beri, xitoy yozuvida yozilgan(yo an’anaviy yoki soddalashtirilgan) 100 dan ortiq xitoy gazetalari va jurnallari Amerika Qo’shma Shtatlari bo’ylab tarqaladi, garchi Xitoyning ikkinchi avlod immigrantlari o'zlarining(Chinese Digest, the Chinese Press,) kabi etnik gazetalarini ingliz tilida nashr etishga bir necha marta urinishgan bo’lsa-da hammasi kichik tirajlarga ega edi va qisqa umr ko'rdilar chunki bunday urinishlar begonalashuvchi deb hisoblangan etnik guruh va shuning uchun xitoy tilida so'zlashuvchilar tomonidan yaxshi qabul qilinmadi. 1976-yilda asos solingan The World Journal (世界日报 shijie ri bao)AQSHdagi eng yirik xitoy jurnali edi, bu jurnal Shimoliy Amerika, Xitoy, Taiwan, Hong Kong va boshqa yerlarni o’z ichiga qamragan transmilliy gazetadir.

AQSHda xitoychaning o’qitilishi

Tarixan xitoy tilini o’qitish ikki: jamoat til o’qitish maktablari(community language schools) va asosiy yo’nalishli til maktablari(mainstream language schools)larda hech qanday o’zaro muloqot yoki aloqalarsiz barcha darajada faoliyat olib bordi. Yetarli e’tibor berilmagan va taminoti zaif bo’lgan xitoy jamoat maktablari fondlar ko’mak loyiha edi unda ota-onalar shaxsiy resurslari va mahalliy jamoat foydasi kam bo’lgan xayriyalari bilan ta’minlab turdi darhaqiqat ushbu maktablar xitoy-tilli jamoatning 150yildan beri muhim asosiy markazi bo’lib keldi. Ular nafaqat bolalariga va avlodlariga xitoy tili va madaniyatini o’tkizdi balki bayram o’tkazis, maxsus yig’inlar va talant shoularda mato to’qish bilan etnik bog’liqlikni o’tkazdi. Amerikada tug’ilgan yoki chet-elda tug’ilishidan qatiy nazar xitoylik immigrant bolalar ushbu maktablarda tajriba orttirdi. So’nggi yillarda xitoy maktablari ulkan o’zgarishlarni boshidan o’tkazdi, eng muhimi ular endi izolatsiyaga uchragan maskanlar emas balki o’zaro va “mainstream language” maktablari bilan aloqalarga ega bo’lgan. National Council of Associations of Chinese language schools(NCACLS)-Taiwanniki va The Chinese school Association in the United States(CSAUS)-Xitoyniki yetakchiligida. Xitoy tiliga va merosiga o'tishning aniq kun tartibi bilan bu yetakchi tashkilotlar nazorat qiladi va qo'llab-quvvatlaydi, O'quv dasturlarini ishlab chiqish uchun xitoy tili maktablari va asosiy oqim aloqa, targ'ibot va artikulyatsiya kabi ishlarni amalga oshiradi. 1997-yil ma’lumotlariga ko’ra AQSHda (NCACLS)ga aloqador bo’lgan 634ta xitoy jamoat maktablari bor edi(Chao,1997) va (CSAUS)ga bog’liq 400dan ortiq maktablar qurildi, 2005-yilga ko’ra xitoy maktablariga qabul jami 160.000 ta deb hisoblandi(MacGinnis 2005) bularning qabuli K-12 maktablaridan ko’ra 4-5 marta ko’proq o’quvchi qabul qildi, boz ustiga studentlarning xitoy til maktablarida o’rganishi “mainstream” maktablari tomonidan tan olinadigan bo’ldi, misol, Kalifornianing ko’plab joylarida(Xiao bosmasi). Jamoat til maktablaridagi o’sish xitoy tilidan xabardorlikni va kollej, universitetlarga ko’prik bo’lish vazifasini oshirdi. 2006-yilgi so’rov shuni ko’rsatadiki kollej yoki universitetlarda xitoychani o’rganayotgan studentlar 51.582 tani tashkil etdi va bu 2002-yilga nisbatan 51foizga o’sish edi(Furmal et ed 2006) ularning taxminan yarmi ingliz tilli edilar va qolganlari esa xitoy tilini uy sharoitida o’rgangan edilar, o’zlari istar-istamas maktab yillarida ingliz tili ustun kelgan va ingliz tili dominat tiliga aylangan talabalar edi. Endi bu ular uchun xitoy tili xonasi o’zlarining tili va merosiga bog’lovchi bo’ldi. Turli kelib chiqishga ega talabalarni uchratib ko’plab amerika kollej va universitetlari bir necha yo’nalishli dasturlarga asos soldi. (non-HL va HL) deb atalgan dual Xitoy programma, (non-HL, HL-Mandarin, HL-Cantonese) deb atalgan uchlik dasturi va xatto mahalliy xitoy tillilarga bag’ishlangan to’rt yo’nalishli dasturlarga asos solindi qaysiki ular so’nggi o’n yilliklarda faqatgina ispan tili dasturlariga xos bo’lgan. K-12 darajasida xitoychaning o'sishi yanada kattaroq va tezroq bo'ldi. Kollej Board kengashi ma'lumotlari xitoy tilining dasturlari 200% o'sishini ko'rsatdi 2008 yil 2004 yilga nisbatan, 2008 yilda 779 ta tashkil etilgan 2004 yilda 262 ta edi.(College Board Internal Study in April 2008) Bu ma’lumot CAL(Centre of Applied Linguistics) tomonidan qo’llab-quvvatlangan unda ko’rsatiladiki Amerika K-12 maktablari xitoy tilini chet-tili sifatida taklif etishi 1997-yilgi 0.3 foizdan 2008-yilda birdaniga 10 baravarga oshib ketganligini ko’rsatadi. Bu kabi yirik o’sish mashxur savolni o’rtaga tashlaydi: Bunday ulkan o'sish mashhur savolni tug'diradi: