Sharq filologiya fakulteti umumiy tilshunoslik kafedrasi

2005 yilda Osiyo Jamiyati tomonidan so'ralgan va keng tarqalgan ambitsiyali deb qabul qilingan "Amerika o'rta maktab o'quvchilarining 5 foizi o'rganishi uchun nima kerak bo'ladi? 2015 yilga kelib Xitoy? Styuart va Vang (2005) hozirgi paytda juda ehtiyotkor bo’lib ko'rinadi. So'nggi o'n yillikda o'n baravar ko'payganini hisobga olsak bu juda katta ehtimol-ki xitoy tilini o'rganayotgan amerikalik o'rta maktab o'quvchilari soni 10%ga yetadi, yoki keyingi o'n yillikda ko'proq va ehtimol nafaqat nemis tilidan oshib ketadi(boshlang'ich sinflarga qabul qilinganlar barcha tillarning 5% dan kamaygan 1997 yilda ro'yxatga olish 2002 yilda 2% gacha) balki fransuz tilidan ham(boshlang'ich 1997 yildagi barcha tillardagi ro'yxatga olishlarning 27% dan ro'yxatga olishlar kamaydi 2002 yilda 11% gacha) .

Yuqorida ko'rsatilgandek, xitoy tilini institutsional qo'llab-quvvatlash turli darajalardan va kuchli bo’ldi, shuning uchun tez o'z imkoniyatlarini kengaytirish va uning mavqeini oshirish etnolingvistik hayotiylikning asosiy ko'rsatkichidir.

Til o'zgarishi belgilari.

Garchi xitoy tili qo'llab-quvvatlansa va asosiy oqimda tez kengayotga bo’lsa-da Amerika Qo'shma Shtatlarida, bunday taraqqiyot muhojir til sifatidagi tabiatini o'zgartirmaydi. Boshqa har qanday immigrant tillari singari, u ham o'zgarishi mumkin uchinchi avlod hukmron til tomonidan (Fishman, 1991). AQSh aholini ro'yxatga olish byurosining 2007 yildagi so'rovi shuni ko'rsatdiki, xitoy tilli aholining 5 yosh va undan kattalarining 23.7 foizi faqat ingliz tilida gaplashadi, ya'ni to'liq xitoy tilining yo'qolishi demakdir. So’nggi xitoy tili merosi bo'yicha tadqiqotlar ham shuni ko’rsatadiki xitoy immigrantlaridagi til o'zgarishi haqiqatdir va AQSHdagi oilalar, shaxslar va jamolar orasida tez sodir bo'layapti. Ta'sir etuvchi omillar sifatida “mainstream” assimilyatsiyasi aniqlandi, ijtimoiy-iqtisodiy mavqega erishish va mahrum qilish istagi (CHL) savodxonligi muhiti. Muhojir bolalarning umumiy maktablardagi faoliyatini o'rganishda Wong-Fillmore(1991) bu bolalarning tili merosi umumiy maktablarga kirgach yo’qolganligini topdi. Sotsialingvistik tarmoqadan foydalanib Li(1994) til uslubi xitoy jamoasida uch avlod, ikki til va oila ko’rinishida xarakterlandi va unda uch avlod muddat o’tgach xitoy tilli bo’lgan oilalarda ingliz tili dominatlikka erishdi. Xitoylik immigrantlar oilasini savodxonlik materiallarini o’rganish orqali Xu(1999) inglizcha manbalar serobligini hali xitoycha manbalar ozligini aniqladi. Ikkita alohida tadqiqotda, Li(2003,2006) ko’plab xitoylik immigrant bolalar xitoychani yozish va o’qishda qiynalayotganini aniqladi va buni payqagan ota-onalar shu zahoti maktab o’qishlarini osonlashtirish uchun xitoy-ingliz tarjimachiligini to’xtatishdi. Intervyu va so’rovnomalardan foydalanib Xu(2008) xitoy oilalari yetarli bo’lmagan o’quv materiallari va savodxonlik faoliyati va ko’plab ota-onalar bolalarining ingliz tilisi va maktab darslari haqida xitoy tili savodxonligidan ko’ra ko’proq qayg’urishini aniqladi. Nyu-York shahridagi 85 yaqin xitoylik muhojirlar ishtirokidagi tadqiqotda Jia(2008) aniqladiki ingliz tili ko'nikmalarining barqaror o'sishi bilan ularning xitoycha ko'nikmalarini tobora kamayib bormoqda va yuqori daromadli oilalardan o'quvchilar tashkil topgan edi.