Shavkat ergashevich omonov, xurram esonqulovich karabaev, sherzod baxramdjanovich gulyamov

Bo’g’mali tumov yoki burun bo’g’masi bola tug’ilganidan boshlab bir necha kun-
dan  keyin  yoki  bola  3-8  oyligida,  ko’pincha  sovuq  oylarda  rivojlanadi.  Kasallik 
boshlanishida  xuddi  o’tkir  banal  rinitning  boshlanishiga  o’xshaydi:  burun  bitishi,   
nafas  olish  qiyinligi  (bola  ko’krak  bilan  o’ziqlanishi  buziladi),  burundan  shilliq-
yiringli  ajralma  keladi,  gohida  kulrang  yoki  qon  aralash,  badbo’y  hidli  kelishi 
mumkin.  Burundan  ajralma  kelishi  bilan  burun  kattaklari  atrofi  qurub  yorilishni 
boshlaydi.  Burun  shlliq qavatida plyonka aniqlanadi.  Bo’g’maning  bu turi kuchli 
intoksikasiya bilan kechmaydi, lekin cho’ziluvchan uzoq vaqt davom etishi mum-
kin. Bo’g’maning bir nechta klinik shakllari tafovut qilinadi. 
-
 
“Oddiy  shakli”-  burun  shilliq  qavati  zararlanishi  patognomik  belgilari 
bo’g’maga xos bo’lmaydi. 
-
 
Psevdomembranoz  shakli-  burun  shilliq  qavatini  va  burun-halqumni  shilliq 
qavatida  psevdomembranoz  karash  bilan  qoplangan  bo’ladi.  Bu  shakli  fibrinoz 
shakli bilan birga kechishi mumkin. Bu infeksiyalar majmuasi Lyofler batsillasi va 
pnevmokokk, stafilokokk bilan aralash bo’ladi.  
-
 
Eroziv  shakli-  burun  shilliq  qavatida  psevdomembranoz  plyonkalar  ostida 
ko’p miqdorda eroziyalar va yaralar bo’lishi bilan farqlanadi. Gohida bo’g’maning 
bu  shakli  yuqorida  aytib  o’tilgan  belgilarsiz,  “quruq”  rinit  fonida  shakillanishi 
mumkin. 
-
 
Yashirin yoki “okkultli” shakli- burun shilliq qavatida bo’g’maga xos bo’lgan 
belgilar  topilmaydi,  lekin  bakteriologik  Lyofler  batsillasi  topiladi.  Oddiy  batsilla 
tashuvchilardan farqi, bu bemorlarning klinik kechuvida OIT vabosifat kasalliklari 
va og’ir bronxopnevmoniya sindromi bilan namoyon bo’ladi. 
-
 
Falajli  (polinevrotik)  shakli-  bo’g’mani  lokal  belgilaridan  tashqari  bemorda 
bosh  niya  va  orqa  miya  nervlarini  falaji  bilan  birga  kechadi.  Gohida  til-yutqun 
nervini  (IX-  juft  nerv)  falafi  bilan  kechsa,  til  orqa  1/3  qismida  ta’m  bilish 
yo’qoladi, yumshoq tanglay bir taraflama falaj bo’ladi, manqalanish, yutush faoli-
yatini buzulishi bilan birga kechadi. Gohida Sikar sindromi- IX juft nervning nev-
ralgiyasi  bilan  birga  kechadi.  Adashgan  (X  juft)  nervni  zararlanishi  bilan  birga 
kechsa,  halqum  va  hiqildoqni  ko’p  harakat  funksiyalarini  parez  va  paralichiga, 
hayot  uchun  muhim  bo’lgan  a’zolarni  faoliyatiga  salbiy  ta’siriga  sabab  bo’lishi 
mumkin.  Ikki  taraflama  adashgan  nervni  zararlanishi  yoki  uning  yadrolarini 
zararlanishi, nafas va yurak qon-tomir faoliyatiga ta’sir etib vagus o’limi deb nom-
lanuvchi holatga sabab bo’ladi. 
-
 
Qaytalanuvchi  yoki  surunkali  shakli  asosan  batsillatashuvchi  toifalarda 
uchraydi. Ularni umumiy holati sekin, lekin doimiy sustlashib boradi, ma’lum bir 
holatda bemorlar ozib ketgandan keyin olim holati yuz beradi. 
Asoratlari  qizamiqdagi  o’tkir  spesefik  rinitning  asoratlariga  o’xshash  bo’ladi. 
Kechgi  asoratlariga  burun  yo’llarini  va  burun  kattaklarini  torayishlari  misol 

---

bo’ladi. Bo’g’mali tumov bronxopnevmoniya, bo’g’mali laringit va nafas siqishiga 
hamda  ichki  a’zolarni  va  bo’g’mali  polinevritiga  sabab  bo’lishi  mumkin. 
 
Tashxis va qiyosiy tashxis. Yuqorida aytib o’tilgan belgilar va burundan halqum-
dan  olingan  bakteriologik  tekshiruvlarga  asoslanadi.  Bo’g’mali  rinit,  o’tkir  banal 
rinit  bilan  va  tug’ma  zaxmdagi  o’tkir  rinit  bilan  qiyosiy  tashxis  qilinadi.  Bunda 
bemorda oyoq va qo’l terisida pemfigus, teri sifilidlari, splenomegaliya kuzatiladi. 
Bunday  holatda  umumiy  qabul  qilingan  serologik  va  bakteriologik  tekshiruv 
o’tkaziladi.  
Davolash.  Mahalliy  va  umumiy  chora  tadbirlar  ko’riladi.  Umumiy  chora  tad-
birlarga Bezredko usulida bo’g’maga qarshi antitoksinli zardob  yuborishdan iborat 
(jnlnlkn). Bundan tashqari desintoksikatsion davo muolajalari olib boriladi. Mahal-
liy davo muolajalariga burundan nafas olishni tiklash va burun ichidagi yiringli in-
feksiyaga  qarshi  kurashishdan  iboratdir.  Buning  uchun  jibrinolitik  dori  vositalari, 
qon tomirlarni toraytiruvchi dori vositalari qo’llaniladi. Shundan so’ng burun ichi 
tozalanadi va 1% li kumush nitrat, protargol, kollargol tomiziladi va fiziologik er-
itmada bo’g’maga qarshi zardob yoki antibiotik bilan yuviladi.   
 
-
 
Skarlatinadagi o’tkir spesefik rinit 
Skarlatina  (italiyanchadan  scarlatum-  tiniq-  qizil  rang)-  β-  gemolitik  strep-
tokokkning A guruhiga kiruvchi qo’zg’atuvchi tomonidan qo’zg’atilib, siklik inti-
osikasiya,  angina,  teridagi  mayda  nuqtali  toshma  toshishi  bilan  xarakterlanuvchi 
o’tkir  yuqumli  kasallik  hisoblanadi.  Klassik  ta’surotlarga  monand  “skarlatina 
yuqori  nafas  yo’llarini  yoqtirmaydi,  hazm  a’zolarini  yoqtiradi,  lekin  qisman 
halqumni  ham  yaxshi  ko’radi”.  Lekin  burun  sohasini  yallig’lanishi  bu  kasallikda 
nisbatan ko’p uchraydi. Asosan o’smirlarda kop’roq uchraydi. Og’ir holatlarda bu-
running yarali- membranali yoki gangrenozli rinit  shakillariga o’tadi. 
Simptomlari va klinik shakllari. 
Burun skarlatinasini bir nechta shakllari farqlanadi. 

---

-
 
Erta  skarlatinali  yiringli  rinit-  ko’p  miqdorda  rinoreya  bilan  kechadi.  Avval 
kasallikning  boshida  ajralma  seroz  xarakterga  ega  bo’ladi,  keyinchalik  qolansa 
hidli  va  gemorragik  yiringli  xarakterga  ega  bo’ladi.  Vaqt  o’tishi  bilan  o’tkir 
yiringli rinitga qo’shimcha ravishda burun kirish qismi , burun kattaklar va yuqori 
lab terisini dermatitis qo’shiladi. Bu esa burunning obstruksiyasiga sabab boladi va 
konyunktivani yallig’lanishi bilan birga kechadi. Bir vaqtning o’zida yoki 1-2 kun 
o’tib halqum va tanglay murtaklarini yallig’lanishi qo’shiladi. Yuqoridagi holatlar 
og’ir hollarda, yuqori harorat, toksik genezli yurak- o’pka yetishmasligi, organiz-
mni  umumiy  holati  og’ir  kechishi,  komatoz  yoki  soporoz  holatlar  bilan  birga 
kechishi va 4-5 kundan keyin letal holat bilan tugashi mumkin. Agar yuqorida ho-
latlar kuzatilmasa, yiringli rinit cho’ziluvchan xarakterga ega bo’lib, shilliq qavat-
ning atrofiyasi (endonazal qon tomir va limfa sistemasini, vegetativ nerv tolalarini 
atrofiyasi hisobiga) bilan tugaydi.  
-
 
Kechki skarlatinali yiringli rinit- asosan toshma o’rnida teri ko’chadigan ma-
hal,  umumiy  klinik  belgilari  kamayib  boradigan  mahal  rivojlanadi.  Mahalliy  bel-
gilariga burundan ko’p miqdorda shilliq- yiringli ajralma kelishi, burun yo’llarini 
obstruksiyasi, yallig’lanish infiltratlari burun kirish qismi uning piramida sohasida 
va yuqori labga taqashi bilan namoyon bo’ladi. 
-
 
Psevdomembranoz  skarlatinali yiringli rinit-  klinik kechishi  oldingi shakliga 
o’xshash,  faqat  uning  rivojlanishida  burun  shlliq  qavatlarida  oqish-  sarg’imtir 
nozik plyonkaga o’xshash psevdomembranalar xosil bo’ladi. Bu plyonkalar burun 
yo’llarini to’ldirib turadi. Yengil olinadi va tezda burun yo’llarini yana to’ldiradi. 
Asorati.  Skarlatinadagi  asoratlar  xuddi  qizamiq  va  bo’g’ma  kasalligidagi  aso-
ratlarga o’xshash bo’ladi. Jarayonning tarqalishi asosan hiqildoqda bo’lib, stridor, 
ovoz boylami osti qavatini shishiga, hiqildoq stenozi va asfiksiyaga sabab bo’lishi 
mumkin.  Parenximatoz  a’zolardan  buyrakda  skarlatinali  nefrit  kasalligiga  sabab 
bo’lishi mumkin. Jarayon o’rta quloqqa tarqab og’ir kasalliklariga sabab bolishi va 
aralash tipdagi eshitish pastligiga sabab bo’lishi mumkin. 
Tashxis.. Agar tipik belgilariga va yuqorida ko’rsatilgan simptomlariga asoslanilsa 
qiyinchilik tug’dirmaydi.   
Davosi.  Mahalliy  va  umumiy  olib  boriladi.  Umumiy  olib  boorish  antibiotikotera-
piyaga asoslangan. Mahalliy davo esa burun bo’shlig’ining yiringli kasalliklari bi-
lan o’xshash. 
 
-
 
Gonokokk kasalligidagi o’tkir spesifik rinit. 
Gonokokkli  rinit  bolaga  onaning  tug’riq  yo’llari  oqrali  yuqadi.  Buning 
qo’zg’atuvchisi  Neysner  diplokokki  hisoblanadi.  Gohida  gonokokkli  konjyuktivit   
bilan birga kechadi. Ma’lum bo’lishicha avval ko’zning konyunktivasi zararlanadi, 

---