ko’riladi. Burun chig’anoqlarining shilliq pardasi qizarib va shishib burun
to’sig’iga
tegib turadi, natijada burun yo’llari yopilib qoladi.
III-
Seroz-yiringli ajralmalar bosqichi- kasallikning 4-5 kunidan boshlanadi.
Burundan qalin seroz-yiringli, sarg’ish yashil ajralma oqadi (uning tarkibida ley-
kositlar, limfositlar, ko’chgan epiteliy bo’ladi). Burun orqali nafas olish biroz yen-
gillashadi. Rinoskopiyada burun bo’shlig’i shilliq pardasining shishishi, qizarishi
kamayib, ajralmani pastki burun yo’lida to’planishi va yiringli xarakterga ega
bo’lishi kuzatiladi. Kasallik boshlanishi bilan, 8-12 kundan keyin o’tkir rinit to-
moman to’xtaydi. Burunda ajralmalar kamayadi, shilliq pardani shishi asta sekin
kamaya boradi, burundan nafas olish tiklanib boradi, bemorni umumiy ahvoli
yaxshilanib boradi. Immun holati kuchli bo’lgan va to’g’ri davolangan bemorlarda
kasallik 2-3 kun davom etadi, immun holati sust bemorda esa 3-4 hafta davom
etadi va surunkali shaklga o’tishi mumkin.
O’tkir rinitninig asoratlari bo’lishi mumkin: infeksiya pastki a’zolarga tarqab
faringolaringotraxeobronxit larni, burun yondosh kasalliklarni, eshitish nayiga,
o’rta quloqqa va ko’z yosh yo’llariga, burun kirish qismi terisini dermatitiga sabab
bo’lishi mumkin.
2.
O’tkir kattaral rinofaringit- bolalarda yallig’lanish jarayoni faqatgina bu-
runda bo’lmasdan, balki halqum shilliq qavatini yallig’lanishi bilan birga kechadi.
Yosh bolalarda o’tkir rinit kattalarga nisbatan ko’proq uchraydi va og’ir kechadi.
Burun yo’llarining torligi, immun mexanizmlarining to’liq rivojlanmaganligi, ade-
noidlar, burun qoqish ko’nikmasining yo’qligi tufayli bolaning burni bitib, burun
orqali nafas olish qiyinlashadi. Bemor bolaning tana harorati 39-40°C gacha
ko’tarilib, unda talvasa holati kuzatilishi, ba’zan meningeal belgilar paydo bo’lishi
mumkin. Burni bitganligi tufayli go’dak ko’krakni emolmaydi, bir necha qиltum
sut emgandan so’ng ko’krakmi tashlaydi. Natijada sutga to’ymagan go’dak vaznini
yo’qotadi, uyqusi buziladi, oshqozon-ichak faoliyatining buzilish belgilari (qusish,
metiorizm, ich ketish) rivojlanadi. Og’iz orqali nafas olganligi tufayli bolada aero-
fagiya holati (havoni yutish) kuzatilib, bunda bolaning qorni dam bo’ladi; bu esa
o’z navbatida kalta va keng bo’lishi yallig’lanish jarayonining o’rta quloqqa tarqal-
ishiga yordam beradi.
3.
O’tkir travmatik rinit- burun shilliq qavatini travmalarida, yot jismlarida,
qo’pol burun ichidagi amaliyotlardan keyin va jarrohlik amaliyotidan keyin
rivojlanadi. Bundan tashqari kimyoviy moddalar bilan kuydirilgandan keyin, gal-
vanokaustikadan ham rivojlanishi mumkin. Travmatik rinitga ishlab chiqarish sha-
roitida ishlaydiganlarda, aniqrog’i qaytib ishga olingan yoki uzoq vaqt tanaffus
qilgan insonlarda kasbga oid travma kuzatiladi, bu esa burun shilliq qavatini yal-
lig’lanishiga sabab bo’ladi. Buning kelib chiqishi mexanik, fizik, kimyoviy
ta’sirlovchilar- tutun changlari, ko’mir changlari, metal zarratshalari, bundan
tashqari azot, oltingugurt, ammiak, xlor va boshqalarning gazlari sabab bo’lishi
mumkin.
Tashxis va qiyosiy tashxis. Tashxis bemorning shikoyatlari, anamnezi va rinos-
kopik ma’lumotlarga asoslanib qo’yiladi. Shuni esda tutish kerakki, turli yuqumli
kasalliklar o’tkir rinit belgilari bilan boshlanadi. O’tkir nospesifik rinit yuqumli
kasalliklarning belgisi bo’lgan o’tkir spesifik rinitdan va surunkali rinitdan farqlan-
ishi lozim. Bundan tashqari o’tkir rinitni surunkali rinitdan farqlash kerak bo’ladi.
Kasallikni anamaezi va uni kechishi aniq tashxisga sabab bo’ladi.
Qiyosiy tashxislashni aniqroq o’tkir rinit maxsus kasalliklarda kechuvida batafsil
bayon qilinadi.
Davolash. Davolash ambulatorya sharoitda olib boriladi. Ayrim hollarda
yuqori harorat va kasallikni og’ir kechuvlarida yotoq rejim tayinlanadi. Kasallikni
boshlanishida potogon va chalg’ituvchi davo usullaridan foydalansa bo’ladi. Masa-
lan: 10-15 daqiqali oyoqqa
issiq vannalar, oyoq tagiga
va bolder mushaklariga xan-
tal qo’yiladi. Issiq vannadan so’ng bemor malinali yoki limonli choy qabul qilsa
bo’ladi. 0,5-1,0 g parasetamol yoki asperin qabul qilsa bo’ladi.
Ehtiyot bo’ling !!!
(Reya sindromi; Rey- bu kasallikni birinchi bor yozgan shifokor.) Ayrim
shifokorlar asperinga xavfsirab qarashadilar. Buning sababi bor albatta.
Qiziqarli hodisa: virusli infeksiya tarqagan mahal bolalar orasida o’lim soni
oshishi kuzatiladi. Jahon statistikasi bo’yicha 100 000 ta verusli infeksiya bilan
og’rigan bolalardan 2-4% da Reya sindromi uchraydi. Kasallik 3 bosqichda
kechadi. I-bosqich- shamollashdan tuzalgan bola to’satdan kasallikning 7 kuni
to’xtovsiz qusa boshlaydi, bola savollarga javob beradi. II-bosqich- bola zo’rg’a
yurib, zo’rg’a gapiradi. III-bosqich- bolada koma, talvasa nafas to’xtashi bel-
gilari namoyon bo’ladi. Shifokorlar ko’p bosh qotiradilar. Keyin ma’lum
bo’lishicha asetilsalisilat kislota, salisilatlar, tetrasiklinlarni virusli infeksiya
tarqagan davrda qollanilganida bolalarda o’lim soni oshgan. Qarangki, gripp
virusi o’lat qo’zg’atuvchisiga o’xshab qon tomirlarning devorini noziklashtirar-
kan, devorni lizisi va teshilishiga sabab bo’larkan. Agar shu mahal asperin
qollanilsa, jarayon tezlashib, qaltis holatga sabab bo’lishi mumkin ekan. Bun-
dan tashqari asperin oshqozonga ham nojo’ya ta’sir ko’rsatadi.
O’tkir rinitning I-bosqichida bemorga mahalliy sinptomatik ta’sirga ega dori
vositalari: interferon, lizosim, IRS-19 aerozoli tavsiya qilinadi. IRS-19 2-5 kun
davomida kattalarga 5 mahal, bolalarda 3 mahal ingalyasiya shaklida qo’llaniladi.
Bosh og’riganda panadol, taylenol, solpadein, analgin, sitramon–P buyuriladi.
Bemorga antigistamin dori vositalari (diazolin, dimedrol, tavegil) tavsiya qilinadi.
Bemorning oyoqlari ultrabinafsha nur bilan isitiladi, burunga UVCh yoki diyater-
miya kabi fizioterapiya muolajalari o’tkaziladi.