Shavkat ergashevich omonov, xurram esonqulovich karabaev, sherzod baxramdjanovich gulyamov

qonayotgan maydonning shilliq pardasi suyakdan ajratiladi. Burun to’sig’i gidroa-
separovka qilinadi. 
     Hayot  uchun xavfli bo’lgan  arterial  qon  ketishlarda, ya’ni  orqa burun tampon-
adasi va umumiy gemostatik terapiya yordam bermagan hollarda tashqi uyqu arter-
iyasi  ikki  tomondan  bog’lanadi.  Buning  uchun  bemor  elkalari  ostiga  yostiqcha 
qo’yilib,  boshini  sog’lom  tomonga  burgan  holda    cxalqancha  yotadi.  To’sh-
o’mrov-so’rg’ichsimon  mushakning  old  cheti  sohasida  pastki  jag’  burchagidan 
boshlab 8-10 sm uzunlikda navbatma-navbat teri, teri osti yog’ qavati, bo’yin teri 
osti  mushagi  (m.  platysma)  va  fassiya  kesiladi.  Mushak  to’qimasi  yon  tomonga 
siljitladi. Jarohat maydonining yuqoti qismida bo’yin yeri osti mushagining ostida 
yotgan  tashqi  bo’yintiriq  vena  yon  tomonga  siljitiladi  yoki  bog’lanadi.  To’sh-
o’mrov-so’rg’ichsimon  mushagi  ostida  asab-qon  tomir  to’plami  yotadi.  Uning 
tashqi tomonida ichki bo’yintiriq vena, ichki va old tomonida umumiy uyqu arteri-
yasi,  orqasida  yoki  ularning  orasida  n.  vagus  tolasi  joylashgan.  O’tmas  usulda 
dastlab umumiy, keyin tashqi uyqu arteriyasining yuzi ochiladi (1.19 rasm). 
 
 
      Tashqi uyqu arteriya’ni ichki uyqu arteriyasidan farqlashda ichki uyqu arteriya-
si bo’yin sohasida shoxlanmasligini, tashqi uyqu arteriyasi esa umumiy uyqu arter-
iyasi bifurkasiyasi sohasida yuqori qalqonsimon va til arteriyalariga shoxlanishini 
esda tutish lozim bo’ladi.  
      Tashqi uyqu arteriyasi yuqori qalqonsimon arteriyaga shoxlangan joydan yuqo-
riroqda ikki ligatura orasida bog’lanadi. Arteriya’ni to’g’ri bog’lashdan oldin bar-
moq bilan bosish kerak bo’ladi. Arteriya to’g’ri tanlansa yuz va yuzaki chakka qon 
tomirlarning urishi to’xtaydi. 
      G’alvirsimon  labirint  qon  tomirlari  va  ponasimon-  tanglay  arteriyasi  jarohati 
sabab bo’lgan qon oqishlar endoskopiya usuli  va bipolyar koagulyator  yordamida 
to’xtatiladi. 
1.19 rasm. Bo’yin sohasini topografik anato-
miyasi: 
 1-  To’sh-o’mrov-so’rg’ichsimon  mushak;  2-
adashgan  nerv;  3-  ichki  bo’yintiriq  vena;  4- 
tashqi  uyqu  arteaiyasi;  5-  ichki  uyqu  arteriyasi; 
6-  ensa  arteriyasi;  7-  jag’  orti  venasi;  8-  yuz  ar-
teriyasi;  9-yuz  venasi;  10-  yuqori  qalqonsimon 
arteriya;  11-  umumiy  uyqu  arteriyasi;  12-  til  ar-
teriyasi; 13- hiqildoqning yuqori arteriyasi. 

---

      Og’ir qon oqishlarda g’alvirsimon labirintda bajariladigan transmaksillyar jar-
rohlik amali yaxshi natija beradi. Bunda g’alvirsimon labirint kattakchalari  yuqori 
jag’ bo’shlig’i orqali olib tashlanadi. Keyin g’alvirsimon bo’shliqlar sohasi va bu-
run bo’shlig’iga yuqori jag’ bo’shlig’i orqali yodoform shimdirilgan doka tampon  
tiqiladi. Tamponning uchi kontapertura orqali pastki burun yo’liga chiqariladi. 
     Qon  yirik  qon  tomirlardan  oqayotgan  hollarda  angiohrafiya  tekshiruvi 
o’tkazilib, elektron optik asboblar nazorati ostida kalla suyagi ichi qonayotgan qon 
tomirning emboliyasi bajariladi. Ammo bunday jarrohlik amalidan so’ng bosh mi-
ya to’qimalarining qonsizlanishi tufayli bemorda falaj kasalligi rivojlanishi mum-
kin. 
     Burundan  qon  to’ztatish  maqsadida  mahalliy  chora-tadbirlar  bilan  bir  qatorda 
umumiy gemostatik terapiya o’tkaziladi. Bemorga ichishga yoki ineksiyalarda vit-
amin K (vikasol), C, P, rutin, aminokapron kislota, kalsiy glukonat, disinon, etam-
zilat, androkson,pamba va boshqalar buyuriladi. Tomir ichiga 10% li kalsiy xlorid 
tayinlanadi. Qon yoqotish kuchli bo’lgan bo’lsa (1000 ml va undan ko’p), bemorga 
eritrositar  massa,  100-150  ml  qon  zardobi,  qon  o’rnini  bosish  uchun  bir  guruhga 
mos  donor  qoni  100-150  ml  quyiladi.  Qon  quyish  payti  bemorga  og’ir  yuqumli 
kasalliklar, gepatit, OITS ni yuqtirish xavfi borlig’ini esda tutish lozim.    
  
2.6.
 
Otkir rinit. 
     O’tkir  rinit  (rhinitis  atsuta)-  burun  bo’shlig’i  shilliq  qavatini  o’tkir  yal-
lig’lanishi.  Kasallik  kechishi  bolalarda  8  haftagacha,  kattalarda  12  haftagacha 
davom etsa o’tkir jarayon deb yuritiladi.   
Kasallik ko’rinishi bo’yicha spesifik ( turli yuqumli kasalliklar bo’yivha) va nospe-
sifik turlari farqlanadi. 
    Etiologiyasi. O’tkir rinitlarning rivojlanishida, organizmda mahalliy va umumiy 
immun  tizimini  faoliyati  susayishi  tufayli  burun  bo’shlig’i  soprafit  mikroflorasi-
ning  faollashishi  sabab  bo’ladi.  Odatda  kasallik  shamollashdan  so’ng  boshlanadi 
(ayniqsa surunkali kasalliklar bilan og’rigan bemorlarda) Bundan tashqari adenovi-
rus,  qizamiq,  gripp,  paragripp  viruslari,  meningokokk  infeksiyasida,  skarlatinada, 
difteriyada  va  gonoreyaga  kuzatiladi.  O’tkir  rinitni  rivojlanishiga  shilliq  parda 
jarohatlari, yot jismlar, burun bo’shlig’ida o’tkazilgan jarrohlik amallari, noqulay 
mehnat sharoiti, atrof-muhitning ekologik omillari sabab bo’ladi (chang, ko’mir va 
metal parchalari, tutun, gaz va turli aerozollar ta’siri) 
      Patomorfologiya. Burun shilliq qavatida yallig’lanish uchun xarakterli bo’lgan 
bosqichlarni  otadi:  oldin  giperemiya  bo’lgan  sohadan  seroz  ajrab  chiqishni 
boshlaydi,  keyinchalik  to’qima  shishsadi.  Shundan  so’ng  burun  shilliq  qavati 
xilpillovchi  epiteliyning  kiprikchalari  avval  sekinlashadi,  keyinchalik  to’xtaydi. 

---

Harakatsiz  shilliq  qavatga  patogen  mikrob  o’tiradi.  Epiteliy  va  shilliq  osti  qavat 
sekin  asta  yallig’lanish  mahsulotlari  bilan  zaxarlanib  boradi.  Natijada  shilliq 
qavatni deskvamatsiyasi va shilliq qavatni eroziyasi rivojlanadi.  
     Klinikasi. Kasallik 3 xil shakl bilan namoyon bo’ladi. 
1.
 
O’tkir kattaral rinit- kasallik o’tkir boshlanadi. Bunda burunning har ikkala 
tomoni  ham  zararlanadi.  Bemorning  umumiy  ahvoli  yomonlashadi,  burundan 
suyuqlik oqadi, burun orqali nafas olishi qiyinlashadi. Kasallik 3 bosqichda  ketadi 
(1.20 rasm). 
 
 
I-
 
Quruq  bosqich  (ta’sirlanish)-  1-2  kun  davom  etadi.  Bemor  burni  va  bu-
run-halqumda  quruqlik,  atshishishi  tiqnalishni  his  etadi,  o’zini  noxush  sezadi, 
boshi og’riydi, ba’zan tana harorati 37°C gacha ko’tariladi. Old rinoskopiyada shil-
liq  qavatning qizarishi, shishishi, quruqligi, ajralma yo’qligi aniqlanadi. Bemoqda 
aksa urish va yo’tal belgilari namoyon bo’ladi. 
II-
 
Seroz  ajralmalar  bosqichi-  bemor  burnida  ko’p  miqdorda  tiniq,  rangsiz, 
suvga  o’xshagan suyuqlik  (transsudat) oqadi. N.P.  Simanovskiy  2  chi-  3chi  davr-
larni farqlash uchun quyidagicha aytgan: “birinchi bosqichda ajralgan suyuqlik ti-
niq, suvga o’xshash bo’lsa, namlangan dastrumol quritilsa unda hech qanday belgi 
qolmaydi,  keyinchalik  sekrat  shilliq  yoki  shilliq-yiringli  bo’lsa  dasyrumolda  yal-
tiroq  yoki  sarg’imtir  dog’  qoladi”.  Qadoqsimon  hujayra  va  bezlar  foaliyatining 
kuchayishi  tufayli  suyuqlik  seroz-  shilimshiq  ajralmaga  aylanadi.  Transsudat  tar-
kibida natriy xlorid va ammiak borligi sababli burun dahlizining terisi qizarib, bi-
roz shishadi, yoriladi. Bu bosqichda burun ichida quruqlik va atshishish kamayadi, 
ammo  burunning  bitishi  kuchayib,  burun  orqali  nafas  olish  qiyinlashadi,  Jarayon 
ko’z  yosh  yo’llariga  va  eshituv  nayiga  tarqalganda  bemor  ko’zidan  yosh  oqadi, 
qulog’i  bitadi.  Bemorga  yorug’lik  nuri  yoqmay  qoladi.  Aksa  urish  belgilari 
saqlanib turadi, hid bilish faolyati yo’qoladi. Rinoskopiyada burun yo’llari toray-
gan,  burun  bo’shlig’ida  ko’p  miqdorda  seroz-shilliq  yoki  yiringli  ajralma  borligi 
1.20- rasm. O’tkir kattaral 
rinit. ( B.S. Preobrajenskiy 
bo’yicha 1963.) 

---