Shavkat ergashevich omonov, xurram esonqulovich karabaev, sherzod baxramdjanovich gulyamov

o’zgartiiradi.  Ba’zan  kista  tashqariga  yo’l  ochib,  oqma  xosil  qilishi  mumkin. 
Oqmalar burun ichiga ochilmay, o’z-o’zidan bitishi va qayta paydo bo’lishi mum-
kin. 
Davosi dermoid kista va burun usti oqmalarida avval fistulografiya qilinib jarrohlik 
yo’li  bilan  amalga  oshiriladi.  Agar  burun  tanasida  oqmalar  oldingi  miya  chuqur-
chasi  bilan  aloqasi  bo’lsa,  albatta  neyroxirurg  bilan  jarrohlik  amaliyotini  amalga 
oshirish kerak bo’lidi.  
 
           Burun yo’llarini atreziyasi va torayishi. 
     Burun  yo’llari  atreziyasi va torayishi  tug’ma  va  orttirilgan bo’ladi. Orttirilgani 
nospesifik va  spesefik  yiringli  kasalliklardan  so’ng,  u  yerda  chandiqlanish  paydo 
bo’lib,  u  yoki  bu  burun  kattaklarini  qisman  yoki  butunlay  nafas  olishdan  chega-
ralab  qo’yadi.  Burun  yo’llarida  sinexiya  yoki  total  chandiqli  membrana  xosil 
bo’ladi. Ko’rsatib o’tilgan patologik holatlarga qarab: oldingi, burun kattaklari va 
burun kirish qismiga oid, o’rta, burun bo’shlig’ining o’rta qismiga tegishli sohada 
va ichki, xoanalar sohasiga to’g’ri keladi. 
 
1.
 
Oldingi burun kirish qismini torayishi va atreziya. 
Burun  kattaklarini  okklyuziyasi.  Tug’ma  va  orttirilgan  bo’lishi  mumkin.Tug’ma 
okkulyuziya  kam  uchrab  asosan  teri  ko’rinishida  bo’ladi,  ko’proq-  biriktiruvchi 
membrana ko’rinishida. Buning kelib chiqishiga sabab homilaning 6 oygacha bu-
run  kattaklaridagi  epitelial  to’qima  so’rilib  ketmasligi  uchundir.  Orttirilgan  ok-
kulyuziya  asosan  chandiqlanishdan  keyin,  zaxm,  qizil  yuguriqda,  qizamiq, 
bo’g’ma, skarlatina, jarohatlar, ko’rsatilgan sohani tez-tez qayta kateterizatsiya qi-
linishidan  kelib  chiqadi.  Odatda  burun  kattaklarining  okkulyuziyasi  bir  taraflama 
va kam hollarada ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Yopib turuvchi diafragma har 
xil qalinlikda va zichlikda bo’lishi mumkin. Tarqoq yoki perforasiyali, chegarali, 
bir teshikli va ko’p teshikli bo’lishi mumkin. 
       Davosi uzoq vaqtli va kam samarali jarrohlik usulida okkulyuziya bo’lgan bu-
run kattaklari sohasini chandiqlardan xalos qilib, tortib tikishdan iborat. Gohida bu 
qayta operasiyalarga sabab bo’ladi.  
 
Burun  qanotlarini  yyetishmasligi  (bo’shashishi,  rinomalyasiya).  Bu  anomaliya 
tashqi burunning ikki tarafdan mushaklarining atrofiyasi hisobiga kelib chiqadi. Bu 
mushaklar: burun qanotini va yuqori labni ko’taruvchi mushak (m. levator labii su-
perioris alaeque nasi), va burunning xususiy mushagi (m. nasalis). M. nasalis ikki 
tutamdan  iborat  bo’lib,  bular:  ko’ndalang,  burun  teshigini  toraytiruvchi  mushak 
(m.  compressor  naris)  va  qanot,  burun  qanotini  pastga  tortib  burun  teshgini  ken-
gaytiruvchi  mushak  (m.  dilatator  naris).  Bu  mushaklar  chuqur  nafas  olganda  bu-

---

runni kengaytirib, burun qanotlarini kengaytiradi, nafas chiqarganda burun qanot-
larini  bir-biriga  yaqinlashtiradi.  Mushaklarning  atrofiyasi  burun  yon  qanotlardagi 
tog’aylarning (cartilage nasi lateralis, cc.alaris major et minor, cc. nasals atscesso-
riae)  atrofiyasiga  ham  sabab  bo’ladi.  Shu  sababli  burun  qanotlari  noziklashib 
qoladi,  o’zining  qattiqligini  yoqotadi.  Yuqoridagi  o’zgarishlar  burun  kattaklarini 
fiziologiyasiga  ta’sir  etib,  burunning  klapan  faoliyatini  izdan  chiqaradi.  Havo 
oqimi  ta’sirida  burun  qanotlari  yopishib,  hafas  chiqarganda  bir-biridan 
uzoqlashadigan bo’lib qoladi (1.3 rasm). 
 
Burun qanotlarining yetishmasligi surunkali burundan nafas olish buzulishlari (ad-
enoidlar,  burun  polipozlari,  xoana  atreziyasida)  natijasida  bir  necha  yillar  (15-20 
yil) davomida rivojlanadi.  
Davosida burun to’sig’idan to’gay olinib autoto’gay implantasiya qilinadi.  
2.
 
O’rta burun yo’llarini atreziya va torayishi. 
      Bunday  buzilish  ko’rinishdagilarga  senexiyalar  misol  bo’ladi.  Senexiya  joy-
lashadigan  joyi  burun  to’sig’i  bilan  burun  chig’anoqlari orasida,  ko’proq pastkisi 
bilan fibroz tortma xosil qilib yopishib turadi (1.4 rasm).   
 
 
 
 
       Senexiyalarning  sababi  burunda  o’tkazilgan  jarrohlik  amaliyoti  hisoblanadi. 
Bu  holatda  burun  to’sig’i  va  burun  chig’anog’ining  bir-biriga  qaragan  yuzalari 
shilliq  qavati  butunligi  buzuladi.  Ikkala  tomonda  granulyatsiya  paydo  bo’ladi, 
1.3. rasm. Burun qanotlarini yetish-
masmasligi. 
1.4 rasm. Chap burun yo’lini senexiyasi. C- senexiya. 

---

keyinchalik bular o’sadi va bir-biriga yopishib qoladi. Shu yopishgan soha chan-
diqli to’qimaga  o’zgaradi.  Bunda burunning  lateral qismi  bilan  medial  qismi  bir-
biriga tortilib burun bo’shlig’i torayib boradi, gohida to’liq oblitiratsiyagacha bor-
ishi mumkin. 
Davosi  senaxiya  kesilib,  burun  bo’shlig’i  ikkiga  ajratilib  o’rtasiga  tompon  yoki 
maxsus plastinlar, masalan tozalangan rentgen plenkasi qo’yiladi.  
        Orta torayishni boshqa turlarda, masalan ichki burunning morfologik element-
larini  distopiyasi  bo’lishi  mumkin. Bu  turdagi  anomaliyaga  burun  chig’anog’ning 
giperplasiyasi  kiradi.  Gohida  burun  o’rta  chig’anog’ini  mediopozisiyasida  hid 
bilish yorig’ini ham to’sib turishi mumkin. 
       Orta  burun  yo’llaridan    havoni  o’tishni  buzulishini  yana  bir  sababi  burun 
bo’shlig’ini alohida anatomik bo’limlarini distopiyasi hisoblanadi. Bunga o’rta bu-
run chig’anog’ini bullyoz o’zgarishi, burun to’sig’ini distopiyasi va uning qismla-
rini distopiyasi misol bo’ladi. 
Davosi  burun  chig’anog’ining  giperplasiyasida  burun  chig’anog’ini  shilliq  osti 
rezeksiya qilinadi yoki Killian burun oynasi bilan kuch bilan dislokasiya qilinadi, 
keyin tomponada qilinadi.  
 
3.
 
Orqa burun qismini atreziyasi. 
      Bunday patologik holatga xoanalar atreziyasi misol bo’ladi. Xoanalar atreziyasi 
to’liq  yoki  qisman,  old  yoki  orqa,  bir  taraflama  yoki  ikki  taraflama,    ok-
kulyuziyadagi to’qimaga qarab fibroz, tog’ay yoki suyak, gohida aralash to’qimali 
bo’lishi mumkin. Bu to’qimani qalinligi 2mmdan 12mmgacha bo’lishi mumkin. 
       Xoana atreziyasining sababi hali oxirigacha o’rganilmagan. Bir qatar avtorlar 
buning  sababi  tug’ma  zaxm  deb  aytsalar,  boshqa toifadagilar embrional  rivojlan-
ishda yumshoq tanglaydan xosil bo’luvchi bukka-nasalis membranani rezorbsiyasi 
hisobiga  kelib  chiqadi  deb  aytishadi.  Total  xoanal  atreziya  bilan  yangi  tug’ilgan 
chaqaloqlar  erkin  burun  orqali  nafas  ololmaydilar,  ema  olmaydilar  va  vaqtdan 
oldin chaqaloqlik davrining birinchi kunlarida vaqtdan oldin nobud bo’lishi mum-
kin. Lekin  bir  tomonlama  xoana  atreziyasi  bilan  tug’ilgan  chaqaloqlar  qiyinchilik 
bilan hafas olishi ( yo’tal, hafas olish qiyinligi, stridor, sianoz)  mumkin. Tug’ma 
total xoana atresiyasi bilan tug’ilgan bolalarni birinchi kunligidayoq jarrohlik usuli 
bilan nafas oldirilsa, bola yashab ketishi mumkin. Qisman atreziya bilan tug’ilgan 
bolalarda  ogiz  orqali  nafas  olish  adaptatsiyaga  qay  darajada  moslashganligiga 
e’tibor beriladi. 
       Boshqa  simptomlariga  hid  bilishni  buzulishi,  t’am  bilishni  buzulishi,  bosh 
og’rig’i,  burun  shilliq  qavatini  o’zgarganligi,  ta’sirchanlik,  tez  charchab  qolish, 
jismoniy va aqliy orqada qolish, kraniofasialniy dismorfiya va boshqalar kiradi.  

---