Shavkat ergashevich omonov, xurram esonqulovich karabaev, sherzod baxramdjanovich gulyamov

       Oldingi  rinoskopiyada  atreziya  bo’lgan  sohaga  burun  to’sig’ini  qiyshayishi,  
burun  chig’anog’ning atrofiyasi, burun chig’anog’i ko’kimtir tusga kiradi, atreziya 
bo’lgan  sohasida  burun  yo’li  toraygan  bo’ladi.  Orqa  rinoskopiyada  bir  yoki  ikki 
tomonlama xoanani berkligi va nozik fibroz to’qima bilan qoplanganligi aniqlanadi 
(1.5 rasm). 
          
 
    Bir  taraflama  xoana  atreziyasida,  atreziya  bo’lgan  tomonda  burun  yondash 
bo’shliqlarida  yiringli  yallig’lanish  rivojlanadi.  Qisman  ikki  tomonlama  tashxis-
lanmagan xoana  atreziyasida  yuz  suyaklari  shaklini buzilishiga  olib  kelishi  mum-
kin. Bunda: 
 
Kurak tishni noto’g’ri o’sishi 
 
Yuqori tanglay va uni bir tomonlama atreziyada asimmetriya bolishi 
 
Burun tubida quyuq, cho’ziluvchan shilliq to’planishi 
 
Burundan  ajralma  kelishi  sababli,  shu  tomonda  burun  kirish  qismida  va 
burun lab sohasida dermatit rivojlanishi mumkin 
 
Faringoskopiyada-  burun-  halqumda  quruqlashish  belgilari  namoyon 
bo’ladi. 
Xoanalar atreziyasi ko’pincha qizlarda ko’p uchraydi o’g’il bolalarga nisbatan, ay-
rim hollarda boshqa anomal patologiyalar  (atreziya bo’lgan tarafda shu tomonga 
qarab  burun  to’sig’ini  qiyshayishi,  burun  pastki  chig’anog’ining  orqa  qismida 
qurish belgilari , orbitani shaklini o’zgarishi va hako) bilan birga qo’shilib kelishi 
mumkin. 
 Tashxis. Obektiv va subektiv belgilariga asoslanib olib boriladi. 
Rentgenografiya  (zarurat  tug’ilganda  kontrast  modda  bilan)  –  Yon  tomonlama 
proeksiyada kontrast moddani xoana sohasida ushlanib qolinishi kuzatiladi. 
Burun bo’shligini zondlash- rezinali kateter yoki metal zond bilan amalga oshiri-
ladi.  
Kompyuter tomografiya- xoana atreziyasi haqida to’liq anatomik informatsiya be-
radi.  Undan  tashqari  burun  ichidagi  boshqa  o’zgarishlarni  aniqlash  imkonini  be-
radi. 
Fibroendoskopiya-  burun  ichidagi  mikrostrukturalarni  anomal  o’zgarishlarini 
aniqlash imkonini beradi.  
1.5 rasm. Chap xoana atreziyasi 

---

Davolash. Xoana atreziyasi davolash albatta jarrohlik usulida olib boriladi. Xoana-
tomiya’ni 3xil usulu bor. 
1.
 
Transnazal  usul  (burun  bo’shligi  orqali  xoana  atreziyasini  bartaraf  etish) 
asosan  yangi  tug’ilgan  chaqaloqlarda  va  kichik  yoshqagi  bolalarda  amalga 
oshiriladi.  Boshqatsha  qilib  aytganda  atreziya’ni  intranasal  usulda  bartaraf 
etiladi.  Tug’riqxonalarda  troakarlar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Katta 
yoshdagi bolalarda burun to’sig’iga yaqin joyidan atreziya bo’lgan sohadan 
skalpel  yordamida  oval  kesilib  xoanotom  bilan  kengaytiriladi.  Shundan 
so’ng suyakni kesuvchi o’tkir qoshiqcha bilan xoana qirralari shakkillantiri-
ladi. Shakillantirilgan teshikka maxsus termoplastik nayli drenaj qo’yiladi. 
2.
 
Transmaksillyar  usul.  Bu  usul  bilan  qatshonki  yuqori  jag’  bo’sglig’ining 
empiemasi bo’lsagina amalga oshiriladi. Bu usulni yangi tug’ilgan chaqaloq-
larda va kichik yoshdagi bolalarda qo’llash mumkin emas, sababi tish kur-
taklariga tegib ketish mumkin. 
3.
 
Transpalatinar usul qattiq tanglay orgali amalga oshiriladi. Qattiq tanglayni 
shilliq-  suyak  usti  pardadan  ko’chirilganidan  so’ng  (0,5  sm  milklardan 
uzoqlikda)  qattiq  tanglayning  orqa  qirrasini  trepanasiya  qilinadi.  Burun 
bo’shlig’iga  chiqilgandan  so’ng  xoanal  atreziya  bartaraf  etiladi.  Katta 
yoshdagi bolalar uchun transpalatinar usul samarali bo’lib qolmoqda.  
 
1.2.
 
Burun chipqoni. 
    Burun chipqoni (furunculus nasi)- burun terisining tukli qopchasi hamda atrof 
to’qima- yog’ bezli va to’qimasining yiringli nekrotik yallig’lanishi.    
 Etiologiyasi.  Burun  chipqonining  rivojlanishida  terining  stafilokokk  yoki  strep-
tokokk  infeksiyasiga qarshi  mahalliy  va  umumiy  immunitetning  susayishi  muhim 
ahamiyatga  ega.  Xavf  omillariga:  terini  texnik  moylar  bilan  ,  changlar  bilan 
ifloslanishi,  mikrotravmalar,  shilinishlar  va  boshqa  mexanik  travmalar  bo’lishi 
mumkin.  Moyillik  tug’driruvchi  omillarga:  terining  sekretor  faoliyatini  buzilishi 
(gipergidroz, giperbutiroz), avitaminoz,modda almashinuvini buzilishi, immunitet-
ni  pasayishi,  qandli  diabet  misol  bo’ladi.  Ba’zan  bir  vaqtning  o’zida  bir  nechta 
chipqonlar nafaqat burun balki tananing boshqa sohalariga chiqishi mumkin. Bun-
day  vaziyatda  bemorga  “furunkulyoz”  tashxisi  qo’yiladi.  Ikki  yoki  undan  oqtir 
chipqomlar  qoshilib  karbonkulni  xosil  qiladi.  Bunda  kasallikni  mahalkliy  va 
umumiy belgilari keskinlashadi (1.6. rasm). 

---

 
 
Patogenezi.    Tukli  qopchani  o’rab  olgan  infiltratda  kichik  vena  qon  tomirlarning 
trombozi  rivojlanib,  infiltrate  rivojlanganda  (ayniqsa,  karbonkulda)  tromboz  ja-
rayoni  vena  qon  tomirlari  bo’ylab  (v.fatsialis,  v.  angularis,  v.  ophtalmica) 
g’ovaksimon yoki kalla suyagining boshqa qon tomirlariga tarqalishi va bemorda 
sepsis va og’ir kalla ichi asoratlarining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. 
Klinikasi. Eng ko’p uchraydigan sohasi bu burunning kirish qismi  ya’ni soch to-
lasi  joylasjgan  soha  hisoblanadi.  Kam  hollarda  burun  ushi,  burun  dahlizi,  burun 
qanotlari,  burun  lab  burmasi  sohasida  paydo  bo’ladi.  Kasallikning  boshlang’ich 
davrida  terida  chegarasi  noaniq  qizarish,  yumshoq  to’qimalarning  biroz  shishishi 
va  konussimon  infiltrat  paydo  bo’lib,  paypaslaganda  va  burun  qanotlari  hamda 
yuqori lablarning harakatida keskin og’riydi (infiltrat bosqichi). Keyinchalik yum-
shoq to’qimalarning shishi yuqori labga va lunjga tarqaladi. 3-4 kundan so’ng infil-
tratning  choqqisida  sarg’ish-oq  yiringli  o’choq,  ya’ni  chipqonning  o’zagi  paydo 
bo’ladi  (ho’ppoz  bosqichi)  va  u  4-5  kun  davomida  etiladi,  keyin  oz-ozidan  ochi-
ladi. 
Chipqon  etilatotgan paytda  bemorning tana  harorati  subfebril yoki  baland bo’lib, 
qonda  yallig’lanishga  xos  o’zgarishlar  paydo  bo’ladi.  Ba’zan  karbonkul  (rangli 
rasm  4)  xosil  bo’lib,  jarayon  lunjga,  pastki  labga,  ko’z  qovoqlariga  tarqalishi 
mumkin.  Bunday  hollarda  ko’z  kosasi  (ko’z  kosasi  to’qimasining  yallig’lanishi, 
ko’z kosasi venalarining trombozi va boshq.) va kalla ichi asoratlari (g’ovaksimon 
sinus trombozi, sepsis) rivojlanishi mumkin. Shuning uchun burun chipqoni bilan 
og’rigan bemor kasalxona sharoitida davolanishi lozim. 
Tashxis.  Bemorning  shikoyatlari  va  obektiv  ma’lumotlariga  qarab  qiyinchiliksiz 
tashxiz  qo’ysa  bo’ladi.  Burun  chipqonini  tez-tez  qaytalanib  turgan  va  uzoq  vaqt 
davom  etgan  hollarda  qonning  umumiy  tahlili,  qandli  diabetni  inkor  etish  uchun 
qondagi  glyukoza  miqdorini aniqlash lozim  bo’ladi.  Harorat  oshgan  mahal  qonni 
sterillikka tekshiriladi. Yiring choqqisidan surtma olinib, mikrofloraga va qaysi an-
tibiotikka sezgirligini aniqlanadi. 
1.6-rasm. Yuqori lab karbonkuli, yuz ve-
nasi trombozi, atrof yumshoq 
to’qimalarini shishi bilan.(I.T.Rufanov 
bo’yicha 1959) 

---