Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси qayıtmış və doqquz ay sonra rəsmi surətdə ərindən boşanıb yeddi il ata sının evində yaşamışdır. Şairə 1941 – ci il mart ayının 4-ündə gecə yarısı tif xəstəliyi nəticəsində həyatı tərk etmişdir. İstedadlı bir şairə kimi xalqına ümidlər verən Pərvinin hə- yat yolu bu qədər qısa, solğun və fəlakətli olmuşdur ki, bu da onun əsərlərində hər bir misrada özünü hiss etdirməkdədir. Şairə hələ məktəb şagirdi ikən belə öz fəhmi, istedadı, şeir və qəzəllərilə atasının yanına gələn alim, şair və fazil şəxsləri heyrətdə buraxmışdı. Onun, məktəbi qurtarıb müstəqil yaşayışı və ictimai həyat səhnəsində atılması 1924 – ci ilə təsadüf edir. Bu isə iradəsiz Əhməd şah Qacarın başlı başınalıq dövrünün son illəri və İran taxtına sahib olmağa hazırlaşan Rzaxan Pəhləvinin ilk hökmranlıq zamanları idi. Pərvinin yaradıcılıq və istedadının ən coşqun vaxtı Rza şahın diktaturası illərinə təsadüf edir. Şallaq, zindan, dar ağacı öl kədə hakim idi. Azad düşünmək və hərəkət etmək bir tərəfə dur sun, burjua məfhumlu demokrat ifadələr belə amansız surət- də təqib olunurdu. Casus və zindan kabusu düşünən beyinlərin üzərində qanad gərib dilləri susmağa məcbur edirdi. Mütərəqqi şəxslər açıq danışmaqdan sərf nəzər edib, ey- ham və işarə kimi vasitələrə əl atırdılar. Azad fikirli adamlar xal qa deyəcəkləri sözü “Qızım sənə deyirəm, gəlinim sən eşit” məsəlincə söz arasında söz qandırmağa çalışırdılar. Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin xaincəsinə məhv edildiyini, cavan inqilabçı şair Eşqinin güllələndiyini və alim, mütəfəkkir doktor Əraninin zindan guşələrində məhv edildiyini görən Pərvin də yuxarıda dediyimiz eyham və işarə üsulu ilə hərəkət etməyə məcbur olmuşdu. Çünki o bir tərəfdən Tehranda Pəhləvi casuslarının qaynaşdığı mühitdə yaşayır, digər tərəfdən də əsərlərini atasının nəşr etdiyi “Bahar” məcmuəsində çap etdirməli idi. O casusların nəzərini cəlb etmək, onları yayındırmaq məqsədilə ədəbiyyatda təmsilçilik 178 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси üsulunu seçir və cəmiyyətə deyəcəyi sözləri hekayələr, misallar, təmsillər şəklində ifadə edib, tutiləri, qarğaları, divarları, daşları, gülü və bülbülü, ağac və çayları özünə məxateb(burada,xitab-P.M.) qərar verirdi. Rusların böyük təmsilçisi Krılov da eyni bu üsuldan istifadə edirdi. O da təzar (Çar hökuməti) üsuli-idarəsinin kobud, yaramaz, haqsız və qanunsuz hərəkətlərini tənqid edirkən sözlərini heyvanların dili ilə “Meymun və çeşmək”, “Fil və sandıq tulası”, “Dörd musiqi- çi” təmsillərində ifadə edirdi. Lakin bu təmsillər yazılarkən xalq tülki, ayı, keçi, bülbül və meymunun simasında kimlərin tənqid edildiyini yaxşı başa düşürdü. Pərvin də eynilə belə edir. Oxucu bu təmsillər üzərində bir qədər düşünərkən, heyvan və cansız cismlər hərəkətə gəlib, onların masqası altında verilmiş Rza şah hökmranlığının zalım nümayəndələri görünməyə başlayır. Məsələn, Pərvin “Eyib axtaran” təmsilində bir qarğa tavu sun ayaqlarını, boynunu, yerişini tənqid edir. Azərbaycanlılar bu qarğanı çox yaxşı tanıyırlar. O, Rza şah tərəfindən vaxtı ilə Azərbaycana hakim təyin edilmiş Məstufidir. Məstufi azərbaycanlıları təhqir edərək, onların millətinə, dilinə və ənənatına gülmüş və söymüşdü. Məstufinin bu dil zərbəsi azərbaycanlıların ürəyində silinməz bir yara kimi nəqş bağlamışdı. Pərvin də bir təbrizli və azərbaycanlı olmaq həsbilə bu təhqirə davam gətirməyib “Eyib axtaran” təmsilini yazaraq məstufiləri oğru və laşəxur qarğa kimi damğalamışdı. Şairə burada işarəyə kifayətlənməyib özünəməxsus məharətlə Məstufinin adını belə axır misrada çəkmişdir. Yaxud “Qarının şikayəti” və ya “Nuşirəvanə yazılmış məktub” təmsillərini alaq. Şairə bu təmsillərdə açıq-açığına Rza şah üsuli-idarəsini, onun doymaq bilməyən müftəxor hakimlərini, rüşvətxor reyisləri, düşmən qabağında aciz, əlsiz- ayaqsız əhalini talamaqda isə pəhləvana dönən ordu başçılarını tənqid atəşinə tutur, onları xalqın gözündə hörmətdən salırdı. 179 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Pərvinin əsərlərində nöqsan cəhət, şairənin haqqsızlıqları tənqidlə kifayətlənməsidir. O, bu haqqsızlıqları doğuran səbəb- ləri açıb meydana çıxarmadığı kimi, onlarla mübarizə yollarını da göstərmir. Bunun isə səbəbi aydındır. Pərvin hər necə olsa da köhnə qanunlara riayət edən bir ailədə böyümüş və bu ailənin zehni, şüuru və mühakiməsilə nəşunma tapmışdı. Digər tərəfdən Amerika məktəbinin verdiyi tərbiyə, savad və düşüncə onun yara dıcılığına təsir etməmiş deyildi. Şəxsi həyat və səadətin də uğursuz olması bunlara əlavə edilirsə, ondakı küskünlük, zalıma qarşı passiv olmaq, “Nəsiət” vasitəsilə sitəmkarı yola gətirmək istədiyinin səbəbi aydın olur. Bunlara baxmayaraq, Pərvinin əsərləri fikircə müasir, məzmunca zəngin, ədəbi cəhətdən pişgin və kamil parçalardır. Bu əsərlər müəllifinə ədəbiyyat tariximizdə parlaq səhifələr qazan dıracaqdır. Pərvin Etsami azərbaycanlıların fəxr edəcəkləri bir sənət- kar və şairə kimi yaşayacaqdır. Qulam Məhəmmədli (1946- cı il, № 10, səhifə 20, 21) 180 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|