ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 sif Məddahın təsvir etdiyi obrazlar - Gülşahla Vərqanın eyni vaxtda anadan olduğunu nəzərə alsaq, görürük ki, orta əsrlərdə həmyaşıdı ilə evlənmə mümkün hesab edilirdi. Orta əsr müəlliflərinin əsərləri- nə görə həddi-büluq vaxtının hansı yaş dövrünə təsadüf etdiyini də- qiq müəyyənləşdirmək çətindir. Lakin ənənəvi olaraq orta əsrlərdə və daha sonrakı dövrlərdə də qızlar erkən yaşlarda ərə verilirdi. Bu xüsusiyyət hətta XX əsrin əvvəllərinədək davam etmişdir. Hesab olunurdu ki, artıq 14-15 yaşındakı qızlar yetkin sayıldıqlarına görə onlar ailə həyatı qura bilərlər. Məlumdur ki, nikaha girmə toy vasitəsilə mümkün idi. Azər- baycan xalqının isə özünəməxsus, zəngin və uzun tarixi inkişaf mər- hələsi keçmiş ənənəvi toy mərasimi mövcud olmuşdur. Zənginlik özünü bir də onda göstərir ki, toy mərasimi ölkəmizin müxtəlif böl- gələrində müxtəlif şəkildə icra olunmuş, zaman keçdikcə bir sıra də- yişikliklərə uğramışdır. Lakin buna baxmayaraq, zaman onun əsas mahiyyətinə xələl gətirməmiş və toy zənginliyi, rəngarəngliyi ilə se- çilən bir mərasim olaraq indi də qalmaqda davam edir. O, xalqımı- zın əsrlər boyu yaradıb yaşatdığı mütərəqqi bir adət kimi ailəyə sevinc və xoş əhval-ruhiyyə bəxş etmişdir. Toyla bağlı qədim adətlərdən biri türkdilli xalqların möhtəşəm abidəsi olan «Kitabi Dədə-Qorqud» dastanında yer almaqdadır. Be- lə ki, «oğuz zamanında evlənən hər igid ox atardı. Oxu düşən yerdə də gəlin otağı qurardı. Beyrək xan da oxunu atdı, oxu sancılan yerdə otağını qurdurdu. Adaxlısından bir bəylik qaftan gəldi.» (40, 155) Göründüyü kimi, bəy geyimini də qızın özünün hazırlayıb oğlana göndərməsi bir adət imiş. Dastanda nəzəri cəlb edən bir başqa mə- qam da vardır ki, məlum olduğuna görə «Baybörə bəyin oğlu Bey- rək Baybican bəyin qızını aldı. Hündür evlərinə, ağ otağına qayıtdı. Toy şənliyinə başladı. Bu qırx igidin bir neçəsinə Qazan xan, bir ne- çəsinə Bayandır xan qız verdilər. Beyrək də yeddi bacısını yeddi igidə verdi. Qırx yerdə otaq tikdirdi. Otuz doqquz qız hərə bəxtinə- taleyinə görə bir-bir ox atdı. Otuz doqquz igidin hər biri öz oxunun ardınca getdi. Qırx gün-qırx gecə toy-düyün etdilər. Beyrək igid- 72 lərlə birlikdə öz muradına çatdı.» (40, 165) Deməli, qızlar da bəxtlərini beləcə ox ataraq sınayırmışlar. Azərbaycan xalqı bütün dövrlərdə kəbin, toy vasitəsilə nikaha girməyə yüksək qiymət vermişdir. Bu Nizami Gəncəvi yaradıcılı- ğında da öz əksini tapmışdır. Şair yazır: Şəhərə gələn kimi əhdinə vəfa göstərib Öz istəklisinə elçi yolladı. Dünən gecəki ayı (gözəli) öz taxtına gətirib Rəsmə uyğun surətdə onun kəbinini kəsdirdi (7, 256). Əldə olunan bütün məlumatları təhlil edərkən konkret olaraq or- ta əsr müəlliflərinin hamısının kəbinə böyük əhəmiyyət verdikləri nəzəri cəlb edir. Onların yaradıcılığında nikaha girmənin digər for- ması olan qızqaçırma haqqında məlumat demək olar ki, yoxdur. Nəticədə gəlinin ata evindən bəy evinə köçməsi ilə yekunlaşan toy mərasiminin özü də xalqın yaradıcılıq nümunəsi kimi əsrlərin sər- həddini aşaraq bu gün də yaşamaqdadır. Orta əsrlərdə monoqam nikah forması üstün idi. XIII əsrin gör- kəmli şəxsiyyəti, mütəfəkkiri Nəsirəddin Tusinin «Əxlaqi–Nasiri» əsərindən Azərbaycanda orta əsrlərdəki nikah formaları haqqında da müəyyən qədər məlumat almaq mümkündür. Əsərdən müəyyənləş- dirdiyimizə görə nikahın əsas forması təkkəbinlilik, yəni monoqam ailə forması mövcud olmuşdur. (3) Orta əsr müəlliflərinin əsərlərin- də bəzən nikahın əhəmiyyət kəsb etməsi məsələsi də öz əksini tapır. Nikah barədə məlumat verərkən Xaqani anası ilə atasının evlənməsi haqqındakı xatırlatma ilə kifayətlənmişdir: Eşqilə yaşayıb əbədiyyətin, Əzəl möhrü ilə kəsmişdi kəbin. (16, 31) Şair ailə həyatının qurulmasında nikahın rolunu yüksək qiymət- ləndirir və onu əbədi hesab edir. Bundan əlavə, anası xristian qızı olan Xaqani onun evləndikdən sonra islam dinini qəbul etdiyini də yazmışdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Arif Ərdəbilinin də əsərin- 73 də oxşar məsələ təsvir edilir, lakin burada əksinə kişi qadının dinini qəbul edir. Gülüstan ilə Fərhadın toy mərasimi yaxınlaşır. Əsərdə müəllif toydan əvvəl Fərhadın xristian dinini qəbul etdiyini təsvir etmişdir, o, eyni zamanda rahiblərin musiqi çaldığını, Davud duası- nın oxunmasını, evlənənlərin bir piyalədən şərab içməsini və be- ləliklə, toyun xristian adəti ilə aparıldığını qeyd etmişdir. (21, 205) Amma nəzərdən qaçmayan bir cəhət də budur ki, adətən qadının ərinin mənsub olduğu dini qəbul etməsi halı (məsələn, Əfzələddin Xaqani xristian qızı olan anasının nikaha daxil olarkən islam dinini qəbul etdiyini söyləyir) məlumdur. Burada isə A.Ərdəbili əksinə, kişinin evlənərkən başqa dini qəbul etməsini şərh etmişdir. Bu da müəllif tərəfindən ola bilsin ki, nadir görünən hallardan biri kimi təqdim olunmuşdur. Deməli, burada biz orta əsrlərdə ailə münasi- bətlərində dinin əngəl olmadığını, müxtəlif dinə mənsub olanların nikah əlaqəsinə girə bildiyini görürük. Buradan məlum olduğu kimi, şairin evlilikdə əsas şərt saydığı bir məsələni – məhəbbətlə sədaqət- lə kəbin kəsilməsini vurğulayaraq ön plana çəkməsi diqqəti xüsusilə cəlb edir. Xoşbəxt ailənin təməlində o, doğru olaraq məhəbbətin durduğunu göstərir. Kəbin haqqında məlumata Məhsəti Gəncəvinin də yaradıcılığında rast gəlmək mümkündür. O, yazır: Arvadla kişini bağlayar kəbin, Bu işə yol verir şəriət, ayin. (15, 37) Burada müəllif kəbinin kəsilməsində şəriət qaydalarının hökm sürdüyünü göstərir və xüsusi rəsmi ayinin icra olunduğunu qeyd edir. Müəlliflərin hamısının kəbini ailənin qurulmasında vacib olan və əhəmiyyət kəsb edən bir məsələ kimi qiymətləndirməsi nəzərdən qaçmır. Bu məsələnin bütövlukdə cəmiyyətdə kök salmış qanunauy- ğunluq kimi təqdim olunması təqdirəlayiq hal kimi dəyərləndiril- məlidir. Şəriət dedikdə, nə nəzərdə tutulur? Ərəbcə məqsədə aparan düzgün yol anlamı verən şəriət dedikdə, islam dininin yayıldığı öl- kələrdə cəmiyyət tərəfindən riayət olunan əsas davranış normaları nəzərdə tutulur. Quranda şəriət barədə heç nə əks olunmayıb. Lakin qanun mahiyyəti kəsb edən şəriətdə quranın tövsiyələri, hədislərdən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|