ŞİRİn bünyadova

 
242 
 
tam  sağalandan  sonra  kirvə  hazırladığı  payla  yenidən  ailəyə  baş 
çəkirdi.  Belə  ki,  «adət  xalq  arasında  «küldənçıxarma»,  «külovma» 
adlanırdı.  Bu  isə  keçmişdə  yaraya  xüsusi  dərmanla  bərabər 
yağlıqara basılması, yara sağalanda külün tökülməsi ilə bağlıdır» (7, 
176-177).  Naxçıvanda  kirvə  həm  də  əxi  (ərəbcə  qardaş  deməkdir) 
adlanırdı (13, 291). 
Təbrizdə  sünnətin  təyin  olunduğu  gündə  7-8  yaşlı  oğlana  təzə 
paltar geyindirirlər. Bundan sonra onun yanında ailə üzvləri, qohum 
və  dostları  düzülürlər.  Mərasim  başlayanda  «ata  öz  oğlunu  kürsü 
üzərində oturdur və dəllək bir anda uşağı  sünnət edir, kəsilən  yerə 
ələnmiş kül səpir ki, bu da qanın axmasının qarşısını alır. Keçmişdə 
və indi də varlılar uşağı sünnət etdikdə toy şənliyi keçirirlər. Yaşlı 
məlumatçılarımıza  görə  keçmişdə  sünnət  olunacaq  oğlan  uşağının 
əl-ayağına xına yaxırdılar» (18, 23). Mərasimə yaxınların yığışması 
sanki  sünnəti  təsdiq  xarakteri  daşıyır.  İştirak  edənlərin  buraya 
yığışmasını  hadisəyə  şahidlik  kimi  qiymətləndirmək  olar.  Xınadan 
istifadə edilməsi isə görünür, uşağın fərqləndirilməsinə dəlalət edir. 
Maraqlıdır ki, Azərbaycanda kirvəlik institutu bütün bölgələrdə 
eyni mahiyyət kəsb etmirdi. Məsələn, Abşeronda, Qubada və s. bu 
müstəsnalıq  təşkil  edirdi.  Bundan  əlavə,  sünnət  mərasimi  zamanı 
bəzi  bölgələrdə  qoyun  kəsildiyi  və  bu  qoyunun  qanından  uşağın 
alnına çəkildiyi məlumdur (13, 291). 
Dağıstanda da sünnət adəti icra olunur. Oğlanlar iki-dörd, bəzən 
isə  daha  gec  yaşlarında  sünnət  olunurdular.  Qohumlar  gəlib  təbrik 
edir,  oğlana  meyvə,  boyadılmış  yumurta  və  bəzən  geyim  əşyaları 
gətirirdilər.  Dağıstanın  bütün  xalqlarına  keçmiş  təqdis  mərasimi 
məlumdur. Belə ki, yeniyetmənin əlinə yanar çubuq verib hər hansı 
bir  tapşırıqla  qəbiristanlığa  göndərirdilər.  O  da  mətanət  göstərməli 
idi, iradə qüvvəsi nümayiş etdirməli idi (10, 285). 
Nadir  hallarda  doğulan  zaman  «anadangəlmə  sünnətli»  olan 
uşaqlara da rast gəlinir. Belə uşaqları  «peyğəmbər sünnətli» adlan-
dırırlar və ona  quran oxuyurlar.  Bəzən bu cür uşaqlara qanı  çıxsın 
deyə  yüngülcə  müdaxilə  ilə  ətindən  bir  qədər  çərtirlər.  Bəzən  isə 
bunu etməyə gərək duymurlar.  
 

---

 
243 
 
Şərəfxan  Bidlisi  Osmanlı  dövlətindən  bəhs  edərkən  Murad  şa-
hın oğlunu sünnət zamanı (1582-ci il) şanlı mərasim, bol nemətlərlə 
dolu məclis keçirdiyini söyləyir (12, 239). Bu faktı Oruc bəy Bayat 
da təsdiq edərək göstərir ki, oğlu Məhəmmədin sünnəti ilə əlaqədar 
sultan Murad mərasimlər tərtib etdirmişdi (21, 99). Təsvirdən aydın 
olur  ki,  sünnət  mərasimi  bayram  şənliyi  səviyyəsində  keçirilmişdi. 
Orta əsr Avropa müəllifləri Tomas Benister və Cefri Deketin məlu-
matında qeyd olunur ki, 7 yaşlı oğlanların sünnəti türklərdə olduğu 
kimidir  (14,  157).  Deməli,  orta  əsrlərdə  oğlanları  yeddi  yaşında 
sünnət  edirdilər.  Sünnət  barədə  F.A.Kotov  da  məlumat  vermişdir 
(14,  233).  Yeri  gəlmişkən  qeyd  edək  ki,  orta  əsrlərdə  əxi  təriqət 
nümayəndələri  arasında  kirvəliyə  xüsusi  diqqət  yetirilirdi.  Əxilər 
kirvə olduqları ailənin başına bir fəlakət gələrdisə, onun uşağını öz 
balası kimi baxmağı bir borc sayırdı (20). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Türkiyədə sünnət mərasimi xüsusi dəbdəbə ilə keçirilir. Qabaq-
cadan  hazırlıq  işləri  görülür.  Məsələn,  xüsusi  yataq,  bəzəkli  paltar 
və  papaq  hazırlanır.  Uşaqlara  sünnət  edildikdən  sonra  çoxlu 
hədiyyələr verilir. Hətta kasıb ailələrin uşaqları üçün yardım məqsə-
dilə imkanlı adamlar «toplu sünnet» adı ilə kütləvi sünnət mərasimi 

---

 
244 
 
təşkil  edirlər.  Beləliklə  də,  imkansız  ailələrin  işini  yüngülləşdirib 
onları sevindirirlər. Bu adət uyğurlarda da mövcuddur. Belə ki, yed-
di yaşına çatan oğlan uşaqlarını dinə uyğun şəkildə sünnət etdirirlər. 
Sünnət toyu (hatme və ya oğul olturquzus) zamanı türklərdə olduğu 
kimi  uşağa  xüsusi  paltar  geyindirirlər.  Onu  ata  mindirir,  rəngli 
parçadan  belbağı  bağlayırlar.  Qohumlar  qoç  hədiyyə  edərlər,  atına 
və uşağın özünə rəngli qumaşlar bağlayırlar. Uşağın ağzına bişiril-
miş soyutma yumurta qoyulur. Zəngin ailələr öz uşaqları ilə bərabər 
yoxsul uşaqları da sünnət etdirərlər.  
İraqın  Kərkük  vilayətində  «sünnət  edərkən  artıq  dərini  suda 
saxlayır,  sonra  suyu  uşağı  olmayan  qadının  başına  tökürlərmiş  ki, 
uşağı olsun» (22, 31).  
Müasir  dövrdə  sünnətin  bir  adət  kimi  qalması  dünyanın  müx-
təlif  ölkələrində  ona  münasibətlə  əlaqədardır.  Hətta  yəhudilər  mü-
asir  dövrdə  təzəcə  doğulmuş  oğlan  uşağını  20  günlük  ikən  sünnət 
edirlər. Bundan əlavə, oğlanların sünnəti ABŞ, Koreya və Filippin-
də də mövcuddur. ABŞ-dakı protestantlar və Filippindəki katoliklər 
oğlanların sünnətini  dini baxımdan gərəkli olduğunu qəbul  edirlər. 
Efiopiyada isə qızların sünnət olunması faktı mövcuddur. 
Keniya və Tanzaniya ərazisində məskunlaşan massailər arasın-
da da sünnət  adəti vardır. Yenicə sünnət  olunan  yeniyetmələr qara 
paltar  geyinir,  üzlərini  isə  ağ  rəngə  boyayırlar.  Sünnət  mərasimi 
zamanı  özünü  cəsarətlə  aparanlar  rəngli  lələklərlə  özlərini  bəzəyə 
bilərlər.  Əməliyyat  zamanı  qışqıranlara  yalnız  boz  rəngli  lələklə 
bəzənməyə icazə verilir. Belə yeniyetmələr savannada hələ iki-üç ay 
gəzə  bilərlər.  Bu  zaman  ərzində  onların  yarası  sağalır  və  onları 
istənilən  evdə  pulsuz  yeməklə  təmin  edirlər.  Sünnətli  oğlanlar 
yeməyi  xüsusi çöplər vasitəsilə  yeyirlər. Yeməyi ələ almaq olmaz, 
çünki onlar çirkli hesab olunur. Onlar doğma kəndlərinə qayıdanda  
qadınlar onlara yeni paltar və bəzəklər bağışlayırlar (9, 106). 
Əfqanlar  oğlanı  yeddi  yaşınadək  «xətnə»  adlanan  adətə  görə 
sünnət  etməlidirlər.  Xətnə  mərasimində  iki  oğlan  uşağı  olmalıdır. 
Bu  onlara  ikiqat  ömür  arzulamaq  niyyəti  kimi  izah  olunur.  Bu  za-
man qonaqlıq verilir, qonaqlar uşaqlara hədiyyələr paylayırlar. Əgər 

---