ŞİRİn bünyadova

 
245 
 
qohum qardaşda xətnə olunacaq ikinci uşaq yoxsa, mərasimi yerinə 
yetirmirlər, ikincinin dünyaya gəlməsini gözləyirlər (19, 121). 
Beləliklə,  deyilənlərdən  aydın  olur  ki,  ibtidai  insanların  təqdis 
adətindən  doğan  və  dünyanın  bir  sıra  müxtəlif  coğrafi  məkanında 
yaşayan  xalqlarının  sünnət  adəti  uzun  zaman  məsafəsi  keçən  ən 
qədim  ayinlərdən  biri  olmuşdur.  Müasir  dövrdə  Azərbaycanda 
sünnət icra olunur və bu zaman «kiçik toy» mərasimi keçirilir. 
QONAQPƏRVƏRLİK 
Mənəvi münasibətlərdə aparıcı rola malik olan adət və ənənələr 
yalnız  bir  ailənin  deyil,  bütövlükdə  cəmiyyətin  müxtəlif  təbəqələri 
üçün zəruri olan qaydalar məcmusudur. Hər bir insan cəmiyyətinin 
qəbul olunmuş mənəvi dəyərləri, əxlaq  normaları, onun bütün üzv-
ləri üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən davranış qaydaları mövcud-
dur. Təsadüfi deyildir ki, bu qaydalar sonralar qanunların işlənib ha-
zırlanmasında da mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş, cəmiyyət daxilində 
öz  təsdiqini  tapan  və  hamı  tərəfindən  qəbul  olunan  münasibətlər 
normasına  çevrilmiş,  buna  görə  də  əbədi  yaşaya  bilmişdir.  Zaman 
keçdikcə  xalq  özü  mütərəqqi  və  köhnəlmiş  adətləri  süzgəcdən  ke-
çirərək onların yaxşılarını qoruyub saxlamışdır. 
Bəşər  mədəniyyətinin  maraq  doğuran  dəyərlərindən  biri  də 
qonaqpərvərlikdir. Heç bir xalqın mənəvi dünyasını qonaqpərvərlik 
adəti  olmadan  təsəvvür  etmək  mümkün  deyil.  Bu  adət  xalqın  fəa-
liyyətini,  eyni  zamanda,  əldə  etdiyi  uğurları    əbədiləşdirən  ədəb 
xəzinəsidir.  Milli  xarakter,  özünüdərk  və  digər  milli  dəyərlərin 
məcmusu bu ədəb xəzinəsində çox aydın əks olunmuşdur. 
Xalq öz həyatının canlı lövhələrini, məişət tərzini qonaqpərvər-
likdə yaşatmış və onu davam etdirməyə çalışmışdır. Qonaqpərvərli-
yin mahiyyətində dostluq, səmimiyyət, şəfqət, mehribanlıq, ehtiyacı 
olana  əl  tutmaq,  yardım  etmək  kimi  yüksək  insani  keyfiyyətlər 
durur.  Bu  kimi  keyfiyyətlər  müəyyən  adət  və  ənənələrin  icrası  və 
davranış  qaydalarında öz əksini tapır.  Bu isə ev  sahibinin  mənəvi-

---

 
246 
 
əxlaqi  keyfiyyətlərinin  aynasıdır.  Azərbaycanda  qonaqpərvərlik 
adəti hər zaman ən mükəmməl şəkildə yerinə yetirilmişdir.  
Hər bir xalqın qonaqpərvərlik adəti özünəməxsus xüsusiyyətləri 
ilə  fərqləndiyi  kimi,  icra  xüsusiyyətlərinə  görə  də  seçilir.  Lakin 
bütün  xalqlarda  qonağa  böyük  diqqət  yetirilməsi  heç  şübhəsizdir. 
Qonaqpərvərlik  xalqın  qiymətli  sərvətinə  çevrilərək  onun  həyat 
tərzini  əks  etdirən  bir  güzgü  olmaqla  yanaşı,  həm  də  insanları 
mənən zənginləşdirən mühüm amildir. 
Avropa  ilə  Asiyanın  ayrıcında  yerləşən  Azərbaycan  gözəl  tə-
biətə və zəngin sərvətlərə malik bir ölkədir. Ölkə ərazisinin əlverişli 
təbii-coğrafi  şəraiti,  məhsuldar  torpaqları,  yerüstü  və  yeraltı  sər-
vətləri  burada  ulu  əcdadlarımızın  yaşayıb-yaratması  və  zəngin  irs 
qoyub  getməsinə  hər  cür  şərait  yaratmışdır.  Məhz  bu  zəmin  üzə-
rində xalqımız özünün maddi və mənəvi mədəniyyətini yaratmış və 
inkişaf  etdirmişdir.  Bu  zənginlik  onun  süfrə  mədəniyyətində  də 
müşahidə olunur. 
Qonaqpərvərlik adətinin tarixi haradan və nə vaxtdan başlanır?-
sualına cavab vermək maraqlı olduğu qədər də çətindir. Lakin onun 
köklərinin  qədim  olduğu  şübhəsizdir.  İbtidai  icma  quruluşu 
dövründə bütün insanlarda maddi və mənəvi mədəniyyət bir-biri ilə 
sıx  vəhdətdə  idi.  İnsanlar  arasındakı  münasibətlər  də  adətlərə  və 
vərdişlərə  uyğun  qurulurdu.  Lakin  zaman  keçdikcə  ibtidai  icma 
quruluşu  dağıldı  və  ayrı-ayrı  tayfalar  müxtəlif  həyat  tərzi  ilə  bir-
birindən fərqlənməyə başladılar.  
Qonaqpərvərliyin tarixi köklərini çox güman ki,  qan qohumlu-
ğuna  əsaslanan  qəbilənin  formalaşdığı  və  inkişaf  etdiyi  bir  dövrdə 
axtarmaq  lazımdır.  Çünki  ayrı-ayrı  qəbilələr  bir-biri  ilə  ünsiyyət 
saxlamağa,  iqtisadi  münasibətlər  qurmağa  (mübadilə  etməyə), 
gələcək  həyatın  zəruri  tələbatını  ödəmək  üçün  əlaqə  yaratmağa 
ehtiyac duymuşlar. Məsələn, Amerikada yaşayan “irokez qəbilələri 
ayrı-ayrılıqda qarşılıqlı mübadilə ilə də məşğul olurdular. Lakin bu, 
çox  sadə  və  bəsit  halda  idi.  Bir  qəbilənin  adamları  öz  malları  ilə 
qonşu  qəbiləyə  qonaq  gedirdi.  Qonşu  qəbilələr  qonaqların 
gətirdikləri  “bəxşişləri”  alıb  yerinə  başqa  şeylər  qoyub  yola 

---

 
247 
 
salırdılar”  (10,  142).  Aydındır  ki,  qəbilə  daxilində  insanlar  bir-biri 
ilə    sıx  surətdə  bağlı  olmuşlar.  Müxtəlif  qəbilələr  arasındakı  belə 
bağlılıq onların tayfa ittifaqlarında birləşməsi ilə nəticələnmişdir. 
Beləliklə,  insanların  tədricən  bir-birinə  gediş-gəlişi  formalaş-
mış, nikah vasitəsilə qohumluq əlaqələri meydana gəlmişdir. Bu isə 
öz növbəsində insanlar arasında yaxın münasibətləri zəruri etmiş və 
nəticə  etibarilə  birgə  əməyin  labüdlüyü  zərurətindən  doğan  kənd 
iclmaları  formalaşmışdır.  İqtisadi  münasibətlər  və  nikah  əlaqələri 
zəminində  yaranmış  gediş-gəliş  qonaqpərvərliyin  meydana  gəlmə-
sinə  gətirib  çıxarmışdır.  Deməli,  qonaqpərvərliyin  bünövrəsi  məhz 
bu zəmində qoyulmuşdu. Qeyd edək ki, Azərbaycanın coğrafiyaşü-
nas alimi Əbdürrəşid əl-Bakuvi (XIV əsrin II yarısı - XV əsrin I ya-
rısı) öz əsərində haqlı olaraq yazır: “Uca Allah insanı yer üzündə elə 
xaliq edib ki, o heyvan kimi təkbaşına yaşaya bilməz və başqasıyla 
təmasda  olmağa  ehtiyacı  var.  Buna  görə  də  təmas  əmələ  gəlib  və 
bundan  da  insanın  yeyəcəyi  və  geyimi  asılıdır,  bu  isə  öz  növbə-
sində, çoxlu başqa, vaxtında hazırlanmışlardan asılıdır, çünki bütün 
bunları önləyən işləri insan təkbaşına görə bilməz. Buna görə Alla-
hın müdrikliyi bu təması lazım bildi və hər bir insana təlqin olundu 
ki, o, hazırlanmışlardan birini icra etsin ki, onlardan bəziləri başqa-
larının  köməyilə  faydalansın,  çünki  sənətlər  çox  hallarda  bir-
birindən asılıdır” (1, 9). 
Qonaqpərvərlik uzun bir inkişaf yolu keçmişdir və hansı dövrdə 
icra  edildiyindən  asılı  olmayaraq,  insanların  həyat  normasına 
çevrilmişdir.  Təbii  ki,  qonaqpərvərliyə  xas  adətlər  hər  bir  dövrə 
müvafiq  surətdə  icra  olunmuşdur.  Bu  baxımdan  konkret  dövrün 
müvafiq  qanunauyğunluqlarını  nəzərdən  qaçırmaq  olmaz.  Bunu 
nəzərə almaq ona görə vacibdir ki, obyektiv şəraitdən doğan və hər 
hansı  bir  dövrün  tarixi  mənzərəsinin  yaratdığı  lövhələri  göz 
önümüzdə daha dolğun canlandırmağa imkan yaranır. 
İlk  sinifli  cəmiyyət  və  dövlətlərin  yaranması  qonaqpərvərlik 
adətinə yeni çalarlar gətirmişdir. Belə ki, qonşu ölkələrlə daimi əla-
qələr saxlayan dövlət başçıları nəinki oradan gələn hökmdarları, elə-
cə də qasid və elçiləri də qəbul edərkən müəyyən qaydalara, qonaq-

---