Siyasət Elminə bir Baxış Müəllif
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
səviyyəsini əhatə edir. Amma ümumilikdə bu yanaşmaya əsasən, siyasət ümdə olaraq dəyişikliklər və icraetmədən ibarət olacaq və əgər fəaliyyətin səviyyələrini qəbul etmə müqəddiməsi, qərar vermə və icra olaraq nəzərdə tutsaq, qərar qəbul etmə müqəddiməsi siyasətin əhatə dairəsindən xaric olacaq. Farabi və Qəzzali kimi İslam alimlərinin təriflərində hədəf ünsürü və idarəetmənin rolu tərifin əhatə dairəsini məhdudlaşdırması və yalnız müəyyən məsələləri önə çəkərək onların etiqadınca, nicat və qurtuluş yolu olmasına baxmayaraq, hissolunacaq şəkildə nəzərə çarpdırılmışdır. Kəvakibinin siyasətlə bağlı tərifində iki ünsürə istinad edilmişdir. O, birinci tərifdə onu metod məfhumu hesab edir və belə olduğu halda, o, siyasəti planlaşdırma mərhələsi və tənzimləmə üsulu ilə məhdudlaşdırır və onu (siyasəti) icra mərhələsinə daxil etmir. İkinci tərifdə isə onun aqilanə olmasına təkid edilir. Ağıl və şəriətin bir-biri ilə heç bir ziddiyyətə malik olmamasına və həqiqətdə ağılı ilahi peyğəmbərlər və onların şəriətinə tabe olmaqla araşdırılmasına baxmayaraq, Kəvakibinin təkidi aqilanə iradə və əhatəli hikmətə əsaslanır və onun təlaşı hökumət və siyasəti din və ilahi hökmlərin idarəsinin əhatə dairəsindən ayırmaqla bağlıdır. 2. Digər qrupdan olan təriflər siyasəti "qüdrət" mənasında tərif edir. Fransa filosofu Bertrand Rassel "Qüdrət" adlı kitabında siyasəti haradasa qüdrətlə eyni hesab edir. Əlbəttə, onun nəzərincə, bu qüdrət hədəfin (və ya məqsədin) nişanələrini, yəni nəzərdə tutulan və istənilən (iradə edilən) şeyi meydana çıxarmaq kimi tərif edilir.18 Paris universitetinin sosiologiya müəllimi olan Bertrand Rassel daha aydın şəkildə təqdim etdiyi bir tərifdə siyasətin "qüdrət və nüfuzun istifadə edilmə köklərinin araşdırılması və öyrənilməsi (tanınması) olması" etiqadına malikdir. Bu tərifdə "qüdrət" sözün ümumi mənasında nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, o, "qüdrət"in izahı ilə bağlı belə yazır: "Kim başqa birisini hansa bir işi yerinə yetirməyə və ya onu yerinə yetirməkdən çəkindirməyə məcbur edərsə, o, qüdrətdən istifadə etmişdir."19 Maks Veber siyasəti qüdrətdə şərik olmaq və dövlətlər və yaxud bir dövlətdəki qruplar arasında olmasından asılı olmayaraq, qüdrəti xüsusiləşirmək üçün nüfuz etməyə çalışmaq hesab edir.20 Yuxarıdakı bütün təriflərdə siyasət "qüdrət" mənasında bildirilməsinə baxmayaraq, onların (təriflərin) hər biri bir-biri ilə fərqlər malik olan qüdrətin müəyyən bir səviyyəsini nəzərə çarpdırır. Rassel insanın istəklərinin həyata keçməsi üçün qüdrətdən – istər insanlar,
kimi qələmə verir.
18 Müraciət edin: Bertrand Rassel, "Qüdrət", səh. 217. Tərcümə: Nəcəf Dəryabəndəri. 19 Əbülhəmd, "Məbaniye siyasət", səh. 27. 20 Əli Əkbər Əmini, "Məcəlleye ittilaate seyasi eqtesadi", 11-ci say, səh. 29. 8
Covnel qüdrətin istifadə edilməsi dairəsini insan münasibətləri ilə və Maks Veber isə onu dövlətlərin daxili və xarici münasibətləri ilə məhdudlaşdırır və yalnız dövlətlə münasibətdə – istər dövlətlərin bir-biri ilə, istərsə də, bir dövlət daxilindəki qrupların bir-biri ilə rabitəsində – qüdrətin istifadə olunmasını siyasət hesab edir. Ümumilikdə siyasətlə bağlı qeyd edilən ifadələr yalnız bu məfhumu əhatə edən məsələlərin yalnız bir qismini bəyan və təfsir edə bilər. Amma yönləndirmə və istiqamətlə bağlı əsas bir qismi isə nəzərdən qaçırılmış olur. 3. Üçüncü qrupdan olan təriflər siyasəti elm və məlumatla bağlı bir məfhum hesab edir. Mak Aver "Camee və hokumət " (Cəmiyyət və hökumət) adlı kitabında simvolik şəkildə belə yazır: "Siyasət bizə kimin apardığını, nəyi apardığını, hara apardığını, necə və nə üçün apardığını öyrədən bir elmdir."21 Tehran universitetinin politologiya elmləri müəllimi Əbdülhəmid Əbülhəmd yazır: "Siyasət qüdrət münasibətlərinin bütün formalarını müxtəlif zaman və məkanlarda araşdıran və bu qüdrətin istiqamət və istifadə edilməsinin keyfiyyətini nəzərə çarpdıran bir elmdir."22 Əli Şəriəti fərqli ifadələrlə "siyasəti insanın mühit, cəmiyyət və özünün müştərək tale və həyatı və onda yaşadığı, həmçinin, asılı olduğu cəmiyyətə nisbətdəki agahlığından ibarət olduğunu" hesab edir.23 Müsəlman və məşhur iranlı filosof Əbu Əli Sina deyir: "Siyasət əməli hikmətin qisimlərindən biridir və o, hansısa bir şəhər və ölkədə qarşılıqlı yardımlaşma, növün davamiyyəti və fərdlərin yaşayışının rifahı prinsipinə əsasən toplanmış olan (yaşayan) camaatın məsləhəti ilə bağlı elmdir və o, iki qismdir. Birincisi, mülkiyyət və hakimiyyətə aiddir ki, onu "siyasət (politologiya)" elmi adlandırırlar və ikincisi, asimani şəriət, ilahi hökmlər, peyğəmbər və ilahi övliyaların göstərişləri ilə bağlı olan şeylərdir ki, onu nəvamis (mənəviyyət) elmi adlandırırlar."24 Bütün bu təriflərin hamısının yalnız siyasətin elmi xüsusiyətini bəyan etməsindən əlavə, Mak Aver mənfəəti siyasətin əsası hesab edir. Halbuki, xidmət göstərmək, fədakarlıq və yol göstərmək də siyasətin digər inkarolunmaz xüsusiyyətləridir. Əbülhəmdin tərifi də siyasətin düzgün tərifinin bir çox üstünlüklərinə malik olması ilə yanaşı, bir növ insani (humanist) və qeyri-insani (qeyri-humanist) münasibətlərin ona (tərifə) əlavə edilməsindən də yararlanır. Həmçinin, Əli Şəriətinin irəli sürdüyü tərifdə o, siyasəti bütün ictimai elmlər hövzəsinə aid
21 Mak Aver, "Camee və hokumət", səh. 29. Tərcümə: İbrahim Əli Kəni. 22 Əbülhəmd, "Məbaniye siyasət", səh. 29. 23 Əli Şəriəti, Tarixe ədyan, səh. 11, "Əncuməne İslamiye daneşcuyane daneşqahe sənəti" nəşriyyatı, hicri-şəmsi 1348-ci il. 24 Əbu Əli Sina, "Qanun", c.2, səh. 194.
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|