Siyasət Elminə bir Baxış Müəllif
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasi fenomenlərin öyrənilməsi elmi
- "Siyasi sistem" məfhumu
- Mütəfəkkirlərin əksəriyyəti "siyasi sistem" məfhumunu onun Qərb terminindəki qarşılığı olan "siyasi rejim (quruluş)" mənasında istifadə edir
11
o Siyasi fenomenlərin öyrənilməsi elmi Bəziləri Aristotelin siyasət elminin əsasını qoyduğunu və bu elm üçün xüsusi üslub, münasib bölgülərin ayrılması və xüsusi bir dili hazırladığını güman edirlər. Ona görə ki, o, çoxlu sayda siyasi hadisə və xəbərləri ilk dəfə bir yerə toplamış olan kəsdir. Eyni zamanda, Aristotelin "Siyasət" kitabı həmin məsələlərə şamildir. Yəni, o, öz dövrünün əksər siyasi rejimlərini bu kitabda tədqiq obyektinə çevirmişdir. Onun nəzərincə, siyasət əməli (praktiki) olaraq elmlər silsiləsin in başında yer tutur, çünki onun mövzusu hakimiyyətdir və siyasət elmi ölkəni formalaşdırmaq və ona və şəhərə rəhbərlik etməkdən ibarətdir.36 Əbülhəmd "Məbaniye seyasət" kitabının otuz birinci səhifəsində yazır: "Siyasət elmi siyasi fenomenlərin, dövlətin müxtəlif formalarının, hökumətin, qüdrət münasibətlərinin, onların hər birininn maddi, əxlaqi və etiqadi mənbələrinin müxtəlif zaman və məkanlarda araşdırılma və öyrənilməsi haqda olan və siyasi fenomenlər arasındakı rabitə və onların meydana çıxma səbəblərinin kəşfi, eyni zamanda, ölkə cəmiyyəti və beynəlxalq münasibətlərin öyrənilmə və araşdırılmasına çalışan bir emdir."37 "Siyasi sistem" məfhumu o
Tərif və xüsusiyyətlər Siyasi sistem bunlardan ibarətdir: "Tənzimin keyfiyyəti, hər bir insan cəmiyyətində istənilən tərəqqiyə nail olmaq üçün rabitə, mədəni və iqtisadi məsələlərin idarə edilməsi." Siyasi sistemlə bağlı qeyd edilən tərif aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
çox teoriyaya – əlbəttə, cəmiyyətin müxtəlif məsələlərinin tənzimlənməsinə diqqət yetirən əhatəli bir teoriyaya – yaxındır. Nəticədə, ümumi (külli) və qeyri- müəyyəndir. b) Məkan və zamanla məhdudlaşmır. Yəni, xüsusi bir zamana məxsus deyil və onun müxtəlif zamanlarda həyata keçərək formalaşması mümkündür. Eyni zamanda, müxtəlif məntəqələr və cəmiyyətlərdə meydana çıxma qabiliyyətinə malikdir. Beləliklə, islami siyasi sistem müxtəlif islami cəmiyyətlərdə formalaşa bilər. Əlbəttə, siyasi sistem real şəkildə formalaşması üçün bütün şərait və imkanlara malik olmaq mövzusuna istinad eləmir, əksinə onun həyata keçməsinin ilkin və ən aşağı mərhələsi onun proqramlaşdırma və ya teoriya baxımından var olasıdır. Belə ki, İslamın Məkkədə zühur etdiyi ilkin illərdə islami dövlət və hökumətin olmamasına baxmayaraq, İslam siyasi sistemi özünün ilkin formasını əldə etmiş idi.
36 Müraciət edin: Seyid Cəlaləddin Mədəni, "Məbani və kulliyyate ulume seyasi", səh. 34. 37 Əbülhəmd Əbdülhəmid, "Məbaniye siyasət", səh. 29.
12
mövzu baxımından siyasətin ümumi məfhumu ilə mütənasibdir. Bu mənada ki, siyasi və rabitə məsələləri ictimai məsələlərin strukturu hesab edilməklə yanaşı, rabitə, iqtisadi və mədəni olmasından asılı olmayaraq cəmiyyətin məsələlərinin tənzim və idarə edilməsini, həmçinin, bu üç sahə arasındakı məntiqi rabitələrin yaradılmasını, əmtəə və siyasi idarəetmənin mahiyyətini əhatə edərək siyasi sistem qəlibində özünü nişan verir. d) Qeyd edilən tərifdəki ictimai dəyişikliklərin hədəfi ünvanında təkamül kimi əhəmiyyətli məsələyə diqqət yetirməklə onun digər xüsusiyyəti anlaşılır. Əlbəttə, hər bir xüsusi siyasi sistemin etiqad və məktəb baxımından təkamül, tərəqqi və səadəti necə tərif etməsini nəzərə almaq lazımdır. Bəzən inkişaf və tərəqqi ilahi və insan xislətləri ilə bağlı olan dəyərlər, bəzən də başqa bir prizmadan dünyadan daha çox faydalanmaq, ləzzət almaq və maddi imkanlar baxımından tərif olunur. Beləliklə, müxtəlif dünya görüşündə inkişaf və tərəqqi müxtəlif məfhum və mənalarla bəyənilən və siyasi sistemin hədəfi ola bilər. Sübhəsiz ki, siyasi sistem barədə mütəfəkkirlər tərəfindən çoxlu sayda, müxtəlif və bir-birindən fərqli təriflər də bəyan edilmişdir. Daha çox tanışlıq (məlumat) əldə etmək üçün onların bəzisinə işarə edirik:
Marksın nəzərincə, siyasi sistem iki ünsürdən təşkil edilmişdir: Birincisi, siyasi rəhbərlərvə onlara mənsub məqamlar və ikincisi, təşkilat və dövlət müəssisələri.39 Maks Veberin əqidəsinə görə, siyasi sistem bunlardan ibarətdir: Ölkə və ölkə başçısı. Bu təşkilatın mərkəzi olan dövlət aparatı ölkədə hərbi qüvvələrin istifadə edilməsində qanuni inhisarın bir hissəsini təşkil edir. Buna əsasən, belə bir təşkilat qüdrət axtarışında olan qruplar üçün münasib zəminə yaradır. Parsonz "siyasi sistemin hədəfə nail olmaq metodlarını diqqət mərkəzində saxlayan ictimai sistemin inhisarçı bir hissəsi olması" etiqadına malikdir. Onun etiqadına əsasən, təkmilləşmiş bir cəmiyyətdə təsirlər və ya siyasi sistemlə bağlı proseslər ciddi şəkildə əhəmiyyət kəsb edir. Qüdrət bu təsirlərin ən mühüm nümayəndələrindən biridir və ümumi və simvolik bir vasitə olaraq dövriyyədə olan pul kimi inkişafetmiş cəmiyyətlərə öz fəaliyyətlərini primitiv
38 Əbülhəmd, "Məbaniye seyasət", səh. 41. 39 Əhməd Pişavər, "Cameeşenasiye seyasi (Siyasi sosiologiya) ", səh. 41.
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|