Siyasət Elminə bir Baxış Müəllif
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Siyasət (politologiya) elmi" məfhumu
- "ondan
- "Ondan istifadə olunması ilə ictimai məsələlərin məcmusunu idarə və tənzim etmək üçün imkanı yaradan və rabitələrin inkişafı və ictimai məsələlər
- Dövlət və siyasi təşkilatlar haqqındakı elm
- Qüdrəti tanıma (qüdrətlə tanışlıq) elmi
9
etməklə siyasətlə digər elmlər arasındakı fərqin çox az olduğunu göstərir. Bundan əlavə, "agah olmaq" ifadəsi insana batini və fərdi şəkildə yanaşmadan söhbət açır. Sonda Buəli Sina da siyasəti ümumilikdə məsləhətlə bağlı olan elm kimi tanıtdırmasına baxmayaraq, növlərin bəyanı məqamında onu hökumətin idarə olunması və səltənət elmi hesab edir. 4. Təriflərin digər qrupu siyasəti kütləvi və ictimai həyatın ehtiyaclarını əhatə edən bir məfhum hesab edir. Belə ki, Robert Dall deyir: "Siyasət bəşər həyatının qaçılmaz həqiqətlərindən biridir. İnsanlar zamanın hər anında bir növ, siyasi məsələlərlə üzləşirlər."25 Unsur Əl-Mali Keykavus ibn Vəşmgir "Qabusnamə"də siyasəti padşahın öhdəsində olan bütün vəzifələr hesab edir və padşahın mühüm vəzifələrindən birini əmr vermək kimi tanıtdırır və qüdrətin istifadə edilməsini siyasətin əsas məğzi olduğunu düşünür.26 Beləliklə, politologiya elmi alimlərinin vahid və əhatəli bir tərif üzərində fikir birliyinə malik olmamasını və təqdim edilən təriflərdən bəzilərinin məfhum baxımından bir-biri ilə həddən artıq fasiləyə sahib olmasını nəzərə almaq lazımdır. Həmin səbəbdən, İslamda siyasi sistemin bəyan və təhlil edilməsi məqamında siyasətə münasib tərifin verilməsi çətin olması ilə yanaşı, onun aşkarcasına zəruri olması da hiss edilməkdədir. "Siyasət (politologiya) elmi" məfhumu Siyasət elminin tərifinin siyasətin tərifi ilə birbaşa bağlılığı vardır. Siyasət ümumi və xüsusi olmaqla iki şəkildə tərif olunduğu kimi, siyasət elmi də iki cür tərif edilir. Siyasətin ümumi olması prinsipinə əsaslanaraq siyasət elmi "ondan istifadə etməklə xüsusi hədəfin həyata keçməsi üçün tərəqqi mühitinin daha da genişləndirilməsini mümkünləşdirən cəmiyyətin rabitə, iqtisadi və mədəni məsələlərinin məcmusunu idarə və himayə etməklə bağlı olan bir elmdir." Bu təriflə siyasət elmi müəyyən formada cəmiyyətin müxtəlif məsələlərinin idarə edilməsi ilə bağlı olan bütün elmlərə şamil olur. Amma siyasətin xüsusi tərifinə istinad edərək siyasət elminin tərifi aşağıdakı kimidir: "Ondan istifadə olunması ilə ictimai məsələlərin məcmusunu idarə və tənzim etmək üçün imkanı yaradan və rabitələrin inkişafı və ictimai məsələlər arasındakı münasibətlərin islah edilməsinə səbəb olan bir elmdir."
25 Robert Dall, "Təcziyye və tərkibe cədide seyasət", səh. 1. Tərcümə: Hüseyn Zəfəriyan. 26 O, "Qabusnamə"də yazır: Beləliklə, padşah əmr verən deyilsə, o, padşah deyil. Belə ki, onunla digərləri arasında fərq olduğu kimi, əmr verməkdə də fərqlər olmalıdır, çünki soltanların mülkiyyət sistemi rəhbərlik etməyə (əmr verməyin) tabedir və hakimiyyət siyasətdən başqa, digər bir şeylə mümkün deyil. Nəticədə, siyasət yürütməkdə nöqsana yol vermək olmaz ki, əmirlər (tabelikdə olanlar) tabe olsunlar və peşələr nöqsansız olsun. ("Qamusnamə", səh. 232. Qulamhüseyn Yusifinin düzəlişləri ilə)
10
Bu təriflə siyasət elminin əhatə dairəsi müəyyən həddə daha da məhdudlaşır və ümumi tərifdən fərqli olaraq mövzu baxımında o, daha da müəyyənləşir. Məktəblər, dünya görüşü və hədəflərin fərqliliyi siyasətin müxtəlif şəkildə tərif və təfsir (izah) olunmasına səbəb olduğu kimi, siyasətə tabe olan siyasət elmi məsələsinə də düşüncə və nəzəriyyələrin çoxluq və pərakəndəliyi yol tapmışdır ki, onların arasından siyasət elmi ilə bağlı çıxarılan aşağıdakı bir-neçə müxtəlif nəticəyə işarə etmək olar: o
"Aşinayi ba elm seyasət" adlı kitabda belə yazılır: Siyasət elmini dövlət elmi və ya teoriyalar, təşkilatlar və dövlətlətin fəaliyyətləri ilə bağlı olan ictimai elmlərə aid bir ixtisas ünvanında tərif etmək olar. Daha geniş prizmadan yanaşdıqda, siyasi qüdrət əldə etmək və milli siyasətdə öz nüfuzunu genişləndirmək, həmçinin, ictimai dəyişikliklərə rəhbərlik etmək ardınca olan və az-çox dövlətdən ayrı qrupların, təşkilat və müəssisələrin fəaliyyətini də yuxarıdakı tərifə əlavə etmək olar.27 o
Qüdrəti tanıma (qüdrətlə tanışlıq) elmi Siyasətin əsalətinə təkid edən Harold Lasvel28, Çarlz Meryam29, Maks Veber30, Bertrand Rassel31, Vatkins32 və Hans Morganta33 kimi tədqiqatçılar qüdrətin siyasətin əsas məfhumu olması və siyasət elminin bütün şaxələri ilə əlaqə yaratması etiqadına malikdirlər.34 Buna əsasən, siyasət və siyasət elmi təməli zəminədə cəmiyyətdə mövcud olan qüdrətin mənbə və nişanələri ilə məşğuldur və nəzəri və praktiki siyasət baxımından qüdrət ən mühüm amil olduğundan, qüdrətin tanınması siyasətin ən əsas vəzifəsi kimi nəzərə çarpdırılır. Lasvelin siyasətin tərifi ilə bağlı söylədiyi kimi: "Siyasət elmi təcrübi bir sistem qəlibində olaraq qüdrətin hansı şəkildə formalaşmasının keyfiyyətinin öyrənilməsi və onda hansı paya malik olmasından ibarətdir və siyasi fəaliyyət qüdrət əsasında həyata keçən bir fəaliyyətdir."35
27 Rudi, Karlton Klaymer və Anderson, Tuton Ceymz və Kristol, Karl Kuimbi, Aşinayi ba elm seyasət, səh. 10. Tərcümə: Bəhram Mələkuti. 28 H. Lasswell. 29 Merriam 30 M. Weber. 31 B. Russell. 32 Watkins. 33 Hans Morgenthau. 34 Bonyadhaye elme seyasət, səh. 28. 35 Müraciət edin: Robert Dall, "Təcziye və təhlile cədide seyasət", səh. 1. Tərcümə: Hüseyn Zəfəriyan. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|