Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
482 boğazdır, amma su yox, quru boğazıdır. *** Stalinin avam xalq kütləsi üçün cəlbedici xüsusiyyətlərindən daha biri – onun dəyərləndirmədə sabitliyi, həyat, siyasət, iqtisadiyyat, fəlsəfə sahəsinə aid məlumatları bəsitləşdirməyi, onları, məsələn, yaxşı-pis, qara-ağ, dost-düşmən tipli yığcam işarələrlə ifadə etmək bacarığıdır. *** Bəli, Stalin mifdir. Arqumentlərin, dəlil-sübutların, hətta təkzibedilməz faktların, şahid ifadələrinin köməyilə miflə mübarizə aparmaq mümkün olan iş deyil. Çünki mif və gerçəklik – dünyaya iki fərqli baxış, iki fərqli qavrayış üsuludur. Onlar bir-birinə qəti şəkildə uyğun gəlmir. Məkrli Amerika imperializminə qarşı mübarizə stereotipləri ilə beyni dolan bir çoxlarını İslamla xristianlığın qarşıdurması kontekstində Səddam Hüseynin hərəkətlərini adekvat şəklində qiymətləndirməyə inandırmaq çətindir. Azərbaycanda Səddamın real vəziyyət və gerçəkliyin istənilən arqumentini qulaqardına vuran bu qədər fanatik tərəfdarları varkən Stalin toya getməlidir. Stalin mifi kütləvi şüura bir neçə nəsil boyu hesablanmış ehtiyatla bərabər yeridilmişdir. Onun ardıcılı isə özünü əsl hava terroristi kimi aparır: təyyarəni partladaram, özüm də, bütün sərnişinlər və ekipaj da məhv olub gedər (yəni mən ölsəm, bütün ölkəm məhv olar, bizimlə bərabər isə bütün dünya). Hava terroristləri kimi şantajın yerimədiyini və öz həyatının təhlükə altında olduğunu anladıqdan sonra tüpürdüyünü yalamağa başladı. Bu hərəkəti ilə o, az qalmışdı ki, cahil tərsliyi ilə heç nə qanmayan tərəfdarlarını məyus etsin. (12 il sonra Səddamın bu xislətini həyat özü təsdiq etdi. – 2004-cü ilin qeydi).
Bu sistemi Stalinmi yaradıb, yoxsa sistem Stalini yaradıb? Əgər bu sualı bir neçə il qabaq versəydik, o, Sovet cəmiyyətinin əksəriyyəti tərəfindən dəhşətli bir təhqir kimi qəbul edilərdi. 483 Cavab, şübhəsiz ki, sərt və birmənalı olardı: bax bu şeytan və cəllad Stalin total təqib, danos, repressiya, dəhşətli cəzalar, təfəkkürü iflic edən, iradəni sındıran, gecə həbsləri ilə qorxu toxumları səpən, ölü sükut zonası yaradan sistemi yaratmışdır. İndi isə vəziyyət tamamilə dəyişmişdir - əksinə Stalinin özünə sistemin doğurduğu bir hadisə kimi baxılır. Bir zaman yeni sənədlər (daha doğrusu, köhnə sənədlər) meydana çıxanda aydın oldu ki, bütün bu dəhşətlər hələ Lenin epoxası ilə başlamışdı – tarixdə ilk həbs düşərgələri, çar ailəsinin qətli, din xadimlərinin kütləvi həbsi, amansız qırmızı terror, dəhşətli qərarlar, insafsız fərmanlar, insana qənim teleqramlar – güllələmək, rəhm etməmək, öldürmək, asmaq, boğmaq… Belə olduqda, sual meydana çıxır: – Leninmi bu sistemi yaratmışdı, yoxsa sistem Lenini? Nəzərə alsaq ki, başçı olsa da, Lenin inqilabi hərəkatın, oktyabr hadisələrinin və yenicə qurulan hökumətin fiqurlarından biri idi, nəzərə alsaq ki, hətta ən böyük siyasətçinin də şəxsiyyəti öz-özlüyündə tarixin gedişini dəyişdirə bilmir, olsa-olsa ona bu və ya digər dərəcədə təsir göstərir, onda məntiqi nəticə alınır – sistem, sözün geniş mənasında, tarixin özü Lenini, leninizmi və bundan doğan Stalini və stalinizmi yaratmışdır. Tarix Lenini və Stalini seçdi və öz iradəsini onların vasitəsilə yeritdi. Sistemə belə şəxslər lazım idi. Hansı sistem, hansı tarix? Şübhəsiz ki, çar Rusiyasının sistemi, onun tarixi. Görünür, bu sistem o qədər pozğun, insana qənim idi ki (bu gün monarxiya ovqatı üstündə köklənən bütün nostaljiyə – poruçik Qolisın və Kornet Obolenski haqqında mahnılara baxmayaraq), onu dağıtmaq, yerlə-yeksan etmək lazım gəldi, bunu isə bolşeviklər çox böyük uğurla həyata keçirdilər. Bəs onları nəyə görə söyüb damğalayırlar? Görünür, tarixin özünün məntiqi bundan ibarətdir ki, öz şər potensialını tükədən bir zülm sistemi öz yerini formaca fərqli olsa da, mahiyyət etibarilə insana nifrət təbliğ edən digər sistemə verir. Qum saatının işləmə prinsipi. Yuxarı aşağıya, aşağı yuxarıya çevrilir. Dünən heç kəs olan, bu
484 gün ən qüdrətli şəxsə çevrilir. Növbəti dövr yetişməyincə, əqrəblər fırlandıqca fırlanır, qum saatından qum töküldükcə tökülür. Görünür, bu qapalı faciə dairəsindən yeganə çıxış yolu zülm etməmək fəlsəfəsidir ki, bunu vaxtilə L.Tolstoy Rusiyanın yaxın gələcəyindən narahat olaraq demişdi. Həmin əqidəni apardıqları mübarizənin mənəvi təməli kimi götürən Hindistanda Mahatma Qandi və Amerikada Martin Lüter Kinq ona əsaslanırdılar ki, sözügedən təlimdən, bu əsas prinsipdən Rusiyada olduğu kimi imtina etmək… dəhşətli şeylərin meydana gəlməsinə yol açır. Bu gün yalnız bu fəlsəfə, yalnız bu mənəvi mövqe nifrətlə ləbələb dolan ölkəni xilas edə bilər. Reaktorlar (nüvə və ekstremist) bir anın içində nəinki Rusiyanı və SSRİ məkanını, bütün dünyanı dağıda bilər, bütün bəşəriyyəti fiziki və mənəvi baxımdan darmadağın edə bilər. Özünün mənəvi ölümünü anlamayan bəşər əhli fiziki cəhətdən qırılır, yoxsa insanların mənəvi ölümü nəticəsində onlar məhz özlərinin fiziki məhvinə hissiyyatsız və laqeyd şəkildə yanaşırlar?
Axundovun asıb-kəsməyən monarxdan narazılığı əks etdirən müdrik "Aldanmış Kəvakib" pritçası bu gün konturları aydın şəkildə cızılan psixoloji fenomeni nişan verir – insanlar qeyri- şüuri şəkildə zalım hökmdarın gəlişini arzulayırlar (fərqi yoxdur monarx olsun, yaxud böyük bir idarənin müdiri olsun), çünki bu adamların yarımçıqlıq kompleksi belə bir özünətəlqinlə tamamlanır ki, onlar gücə tabedirlər, başqa çıxış yolu görmürlər. Yaxud belə bir özünətəlqin – təsəlli daha humanist bir formada meydana çıxır: bəli, bax mən o filankəs kimi uca-uca zirvələri fəth eləyə bilmədim. Ancaq mən zalım deyiləm, heç kəsə pisliyim keçməyib, heç kəsi bədbəxt
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|