Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
485 eləməmişəm. Amma bu böyük başçı (fərqi yoxdur hökumətin, yoxsa idarənin başçısı) da xeyirxahdırsa, demək, bizim gərəksizliyimizi sübut edir. Bu çox dəhşətli bir hadisədir. Biz qorxduğumuz adamlarla daha rahatıq, nəinki hörmət etdiyimiz adamlarla. Bax burada yenə fiziki ölümündən otuz altı il keçəndən sonra da Stalinin diri qalması məsələsi ortaya çıxır.
Dərdin adam elədiyi adamlar da var, dərdin zalımlaşdırdığı adamlar da… Bu sonuncular təkcə doğmalarının ölməyindən yox, başqalarının hələ də sağ qalmağından yasa batırlar.
Dövlətin və cəmiyyətin mədəniyyətə münasibəti Xala xətrin qalmasınU prinsipi üzərində yox, "insan təkcə çörəklə yaşamır" iradəsi üzərində qurulmalıdır. Üstəlik çörək məsələsinin özü də sən deyən şəkildə yoluna qoyulmayıb.
Cinsi əlaqə kimi bədii əsər də müəllifin qurtulmağı və rahat olmasıdır. Müəllif, doğrudan da, mühüm və özü üçün olsa da məhrəmanə bir şey yaradaraq daxili aləminə yığışan yükdən - dərddən-qəmdən, qüssəli xatirələrdən, tənhalıq hissindən, gecə qarabasmalarından, ölüm qorxusundan azad olur. O, tövbə edirmiş kimi, bütün bunları öz sənəti vasitəsilə digər şəxslərə müraciət formasında ifadə edərək canını qurtarır və rahatlıq tapır. Bunun özü gözəl bir işdir. Sənətə içindəki HƏR ŞEYİ verərkən o həm də sevgi hissiyatından, ruhun dadlı əzabından, ümid və illüziyalardan, nə qədər faciəli olsa da, bu həyatdan vəcdə gəlməkdən, xoşbəxtlik vədlərindən və təsəlli ümidlərindən azad olur. Bu isə kədərlidir, çox kədərlidir.
Nəyə görə müxtəlif insanlar keçmişə fərqli qiymətlər 486 verirlər? Ona görə ki, ötüb gedən bütün KEÇMİŞ üçün eyni zaman yoxdur. Kimlər üçünsə əvvəlki rejim əl verirdi və onlar bu zamanı həzin qüssə və nostalji ilə xatırlayırlar. Digər insanlar və onların doğmaları üçün isə bu keçmiş yalnız faciələrdən yoğrulub və buna görə də onlar həmin keçmişdə baş verən hər şeyə nifrətlə baxırlar. Ancaq insan psixologiyasının paradoksallığı ondadır ki, Sovet dönəmində hətta çox acınacaqlı vəziyyətdə yaşayan insanlar belə bəzən bu keçmişi həzin bir qüssə ilə xatırlayırlar. Bu isə, insanın ictimai varlıq olmasından yox, bioloji təbiətindən irəli gəlir: hətta məşəqqətlər içində başa çatan gənclik illəri də zaman keçdikdən sonra xoş həyəcanla xatırlanır.
Bir çox dinlərdə olduğu kimi, müəyyən ideoloji sistemlərdə də insan həyatı, mövcudluğun özü inkar edilir. Bu nöqteyi- nəzərdən insan həyatı ondan ya zaman, ya da məkan etibarilə kənarda hər hansı bir uğurun qazanılması üçün olsa-olsa yalnız bir alətdir. Yer üzərində baş tutmayan cənnət ideyası, kommunizmin vəd etdiyi gələcək xoşbəxtlik, minillik Reyx. Ancaq hər bir insan həyatı heç kəsin görə bilmədiyi finiş xəttinə qədər estafet ağacı ilə qaçış – bu estafetin gələcək nəslə ötürülməsindən ibarət olan qaçış deyildir. Bu yolun hər bir parçası hər bir insan üçün onun mövcudluğunun doldurduğu bütöv dünyadır – beşikdən tabuta qədər. Təkrar edirəm, yolun bir parçası yox, bütöv yol. İnsan öləndə onun üçün bütün tarix ölür. İnsan həyatının təsdiqi kimi, onun dəyəri və təkrarsızlığı kimi humanizmin bütün mahiyyəti bu fikirdədir. Bütün gerçək dünyanı, özünün bütün əməllərini cənnətə giriş, yaxud digər insanlar üçün işıqlı gələcəyin inşasına başlamaq sınağı kimi götürmək – mən bunu anlamıram. *** Ancaq ayrı-ayrı şəxslərin xoşbəxtliyi və rifahı dövlətin xoşbəxtliyinə və onun çiçəklənməsinə təminat verə bilər, yaxud əksinə. Yəni belə bir fikir qəbuledilməzdir ki, dövlətin 487 xoşbəxtliyi və rifahı, habelə onun güclənməsi naminə onun vətəndaşlarının hər birinin həyatı və taleyi qurban verilməlidir. Əks halda biz elə bu kimi hadisələrlə daha çox üzləşirik, dövlətin imperiya və hakimlik ambisiyaları naminə onun vətəndaşlarının bütöv bir nəslinin həyatı qurban verilir. Ümumən götürdükdə isə, dövlətin qazandığı var-dövlət guya onun öz xeyrinə tutulur və iqtidar tərəfindən onun lazım bildiyi şəkildə və vicdanının rəva gördüyü qaydada bölüşdürülür. Cəmiyyət varlı adamların hakimiyyətə yiyələnməyi üzərində qurulur və həm də əlinə qara qəpik də çatmayan insanların üzərində. Quldarlıq cəmiyyətində belə bir ictimai qayda mövcud olsa da, bu işdə heç bir riyakarlıq yox idi və o zaman heç kəs demirdi ki, dövlət qulların maraqlarına xidmət edir. *** İnsanın bütün davranışı inam və etibar üzərində qurulmuşdur. Dini təfəkkürdə belə bir inanış var ki, ölümdən sonra həyat mövcuddur. Əvəzin verilməsi və cəza. Bir tərəfdən baxanda ateist də NƏYƏSƏ inanır, o inanır ki, dünyaya gəlişinə qədər və o, dünyadan köçdükdən sonra da tarix mövcud olacaqdır, yəni başqa sözlə desək, o, şəxsən şahidi olmadığı, şəxsən hiss etmədiyi, ancaq başqalarından eşitdiyi bütün şeylərə (lap o biri dünyaya inanan insanlar kimi) – Keçmişə və Gələcəyə inanır. *** Azərbaycanda dissident ədəbiyyatı, dissident sənəti, ümumən dissident təfəkkürü mövcud olubmu? Sözün dar mənasında yox, ancaq sözün geniş mənasında - bəli, olub, çünki rejimin hakimiyyət formasına qarşı birbaşa çıxmadan həyat həqiqətinə susamağın özü elə bir növ dissidentlik idi. Bu baxımdan yanaşdıqda, Rusiyada təkcə Soljenitsin və Saxarov, Bukovski və Amalrik, Şaranski və Qinzburq, vicdan etalonu olan digər şəxslər - general Qriqorenko və Sergey Kovalyov yox, həm də Şukşin, Astafyev, Yuri Kazakov, Brodski, Rasputin, Trifonov, Qrekova, Bitov, Makanin, Fazil İskəndər,
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|